جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از جریان‌های فکری معاصر، سنت‌گرایی است که در واکنش به روند روبه‌رشد مدرنیته در جهان معاصر پدید آمده است. تفسیر معاصرانه قرآن کریم، از آثار شاخص‌ترین چهره سنت‌گرایی، سید حسین نصر است که در کمال باورمندی به وحیانیت منبع بی‌مانند حکمت خالده، برای احیای دوباره علم مقدس و اتصال معرفت بشری به جهان فرابشری به‌عنوان سنتی فراموش شده در جهان مدرن، بدون تن‌دادن به تجددگرایی پدید آمده است. سرویراستار تفسیر می‌کوشد تا در پرتو تفسیر آیات وحی، آفاق چهارده قرن مجاهدت فکری نوابغ در حوزه‌های مختلف معارف اسلامی که در پرتو التزام به کتاب و سنت، حقایق بسیاری آموخته‌اند و آنها را چونان میراثی گران‌بها به یادگار گذارده‌اند را متناسب با اقتضائات جهان معاصر، فراروی مخاطبان مسلمان و غیرمسلمان قرار دهد. ازآنجاکه برخی مبانی و روش‌های تفسیر معاصرانه قرآن کریم می‌تواند به رأی‌گروی و سطحی‌نگری در برداشت از مفاهیم و مدالیل آیات وحی منجر شود، در این نوشتار کوشش شده است تا با روش کتابخانه‌ای و رویکردی تحلیلی ـ انتقادی، برخی آسیب‌های مبنایی و روشی جلد سوم تفسیر معاصرانه قرآن کریم روشن شود. سنت‌گرایی، عدم وحدت متعالی ادیان، نادیده‌انگاری نقش عقل استدلالی، ازجمله آسیب‌های مبنایی و سطحی‌گرایی در تفسیر قرآن به قرآن، گرایش به تفاسیر عامه در تزاحمات فریقین، تساهل در نقل روایات تفسیری، بهره‌نبردن از منابع معتبر و تخصصی، کم‌توجهی به کاربرد روایات اهل‌بیتb در تفسیر، نامعلوم‌بودن معیار گزینش منابع تفسیری، استفاده محدود از علوم مؤثر در تفسیر، عدم توانمندسازی مخاطب در تشخیص اقوال درست، ارجاع نامناسب، مطالب غیرضروری، حجم محدود و گزینشی تفسیر، عدم وحدت تفسیر و رأی‌گروی از آسیب‌های روشی جلد سوم تفسیر معاصرانه قرآن کریم است

یکی از موضوعاتی که در حیطه مطالعات قرآنی، توجه مستشرقان و قرآن‌پژوهان غیرمسلمان را به خود معطوف کرده است، رویکرد شکاکیت‌ نوین است، به‌گونه‌ای که این مبحث چالشی و بحث‌برانگیز در آثار خاورشناسان انعکاسی ویژه داشته است. ضرورت این پژوهش نشان می‌دهد که چگونگی نگرش به اعتبار تاریخی منابع صدر اسلام، ارتباط مستقیمی با برداشت ما از کیفیت خاستگاه اسلام و قرآن دارد. به نظر می‌رسد این رویکرد نیز مانند رویکرد نقد سنّت، معتقد است که منابع سنّتی در معرض تکامل بوده‌اند؛ اما وجود هرگونه حقیقت تاریخی یا هسته‌ای از واقعیت تاریخی که بتواند حقیقت حوادث واقعه را بیان کند، انکار و رد می‌کند. این نوشتار در پی آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه‌های مطرح‌شده در این رویکرد را تبیین کند و اشکالات آن را مورد نقد و بررسی قرار دهد. به نظر نگارندگان رویکرد مستشرقان معاصر در مطالعات قرآنی را می‌توان به چهار رهیافت تقسیم‌بندی کرد: رهیافت توصیفی، نقد منبع، نقد سنّت و رهیافت شکاکیت. جستار حاضر با توجه به نقدهای بسیاری که بر رویکرد شکاکیت متوجه است، درصدد است تا با نقد این رویکرد، به بررسی، ظهور و افول تاریخی این رویکرد بپردازد.

آموزش از اساسی‌ترین کارکردهای هر نظام آموزشی است که یادگیری محصول فرایند نهایی آن است و تغییراتی را در ساخت شناخت، گرایش و توانش یادگیرندگان ایجاد می‌کند. ازآنجاکه آیین مقدس اسلام نظامی هدایت‌گر است، دربردارنده متعالی‌ترین بینش‌ها، نگرش‌ها، نیازمندی‌های هدایتی و عوامل تعالی و انحطاط حیات دنیوی و اخروی انسان است. با توجه به رسالت انبیاء و اولیای الهی در هدایت بشر، شکوفاسازی خرد و قدرت‌بخشیدن به اراده انسان برای وصول به کمال و سعادت دنیوی و اخروی، نخستین گام اشاعه قرآن و تربیت دینی در سیره پیامبرJ و اهل‌بیتD تبلوریافته است. این جستار بر اساس روح کمال‌طلبی و نیاز فطری افراد بشر برای تأسی و پیروی از الگویی برتر و منطبق نمودن امور مختلف زندگی با اسوه‌ها از یک‌سو و از دیگر سو با عنایت به آیات و روایات اسلامی در معرفی رسول خداJ و خاندان عصمت و طهارتD به‌عنوان برترین الگو برای تأسی بشر، تلاش می‌کند با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از منابع مکتوب کتابخانه‌ای، روش‌های ایشان در آموزش و یادگیری قرآن و تعالیم دینی به کودکان را در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ترسیم کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که آموزش اقراءمحور، الگومحور، بازی‌محور، تشویق‌محور، تمرین‌محور و انگیزه‌محور، از مهمترین شیوه‌های آموزش قرآن و تعالیم دینی به کودکان در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با تکیه بر سیره پیامبرJ و اهل‌بیتD است.

قرآن و سنّت گرانسنگ‌ترین سرمایه‌های آسمانی‌اند که گفتارها و پیام‌های خداوند برای رساندن کاروان بشری به کمال مطلوب و آماده شدن برای ملاقات حق را در اختیار ما گذاشته‌اند. درک درست و کامل معارف قرآن‌ کریم، حاجتمند سنّت پیامبر و اهل‌بیت‌ است. روایات تفسیری اهل‌بیت که هم پایة سخنان رسول‌خدا در تبیین آیات وحی است و زمینة تلقی همة معانی آن از رسول‌خدا‌ برای صدرالمفسرین علی و تربیت یافتگان مکتب وحی، فراهم بوده است، کانون توجه اندیشمندان و مفسران اسلامی است. تفسیر معاصرانة قرآن‌کریم از جمله آثار سنّت‌گرایی است که به گفتة سید حسین نصر، بر مبنای تحقیقات مستشرقان غربی یا روشنفکران غربزده به رشته تحریر نیامده است و بر خلاف دیگر آثار مستشرقان، درک و دریافت تفسیر آیات وحی در متن سنّت فکری و معنوی مسلمانان را مبنا قرار داده است. این جستار با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و مراجعه به منابع مکتوب دینی و تفاسیر فریقین، درصدد بررسی نحوه تعامل جلد نخست این تفسیر با جایگاه اهل‌بیت و بهره‌گیری از روایات گستردة تفسیری ایشان در فهم و دریافت معانی آیات وحی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روایات فریقین در بیان فضایل اهل‌بیت در تفسیر برخی آیات مغفول مانده است و از احادیث تفسیری اهل‌بیت‌ در حد روایات سایر صحابه و تابعین استفاده نشده و دستیابی تفسیر معاصرانة قرآن‌کریم به معارف وحی که بخشی از این آیینه تجلی حق، تنها در قلب پاک معصومین جای گرفته و در گفتار و کردارشان بروز یافته، با کاستی مواجه است.

باتوجه به آنکه بسیاری از موانع و رهنمون‌های رشد و هدایت انسان در ابعاد مختلف حیات وی در کتاب آسمانی قرآن آمده است، شماری از تفاسیر قرن چهاردهم، واکاوی آموزه‌های هدایتی قرآن با محوریت تفسیر قرآن به قرآن را مهمترین راهبر استخراج رهنمودها و راهبردهای هدایتی قرآن در مسائل اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و تربیتی حیات بشر قرار داده‌اند. از جمله این تفاسیر، المیزان فی تفسیر القرآن و فی ظلال القرآن است که به پویایی، فرازمانی و فرامکانی بودن آموزه‌های هدایتی این کتاب مقدس و تبیین اعجاز هدایتی آن عنایت داشته‌اند. نظر به آنکه در بیست و سومین سوره قرآن کریم، سخن از اساسی‌ترین مباحث اعتقادی، اجتماعی و تربیتی مانند اوصاف مؤمنان و علایم و نشانه‌های ایمان، خلقت انسان و معاد بکار رفته است و باری تعالی در سوره مؤمنون داستان پیامبرانی اولوالعزم را بازگو کرده است. در این پژوهش کوشش شده است با گردآوری اطلاعات از منابع مکتوب کتابخانه‌ای و روش تحقیق با رویکرد توصیفی، مهمترین آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی، تربیتی و اجتماعی سوره مؤمنون از منظر علامه طباطبایی (ره) و سید قطب، روشن شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که خداشناسی، نفی شرک و بت پرستی، آیات آفاقی و انفسی، نبوت عامه و خاصه، حتمی بودن بازگشت همه به سوی خدا، استدلال بر بازگشت همه به سوی خدا، سنجش اعمال در قیامت، احوال دوزخیان و بهشتیان در قیامت، تربیت انسان در سایه توجه به مراحل آفرینش، تضاد حق پرستی و هواپرستی، تأثیر باور به معاد در رفتار و سرنوشت انسان، صفات رهبران راه حق، سبقت در خیرات، عامل اصلی انحرافات اجتماعی و عدم تلازم حق با رأی اکثریت از جمله آموزه‌های اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی ـ تربیتی سوره مؤمنون است که با گستردگی و عمق بیشتری در تفسیر المیزان نسبت به تفسیر فی ظلال القرآن آمده است.

با وجود آنکه اطاعت مطلق و حجیت سنّت گفتاری و غیرگفتاری پیامبر6 به روشنی در آیات وحی آمده است، اما قرآنیون که از جریان های تفسیری معاصر اهل سنّت به شمار می روند، بر مبنای اندیشه قرآن بسندگی در دین، با رأی گروی و تأویل گروی در برداشت از مفاهیم و مدالیل آیات وجوب اطاعت از پیامبر6، بر نفی جایگاه سنّت در شناخت دین پای فشرده اند. صاحبان این جریان با انکار حجیت سنّت برمبنای جامعیت تفصیلی حقایق قرآن، نفی وجود ابهام در احکام و آموزه های دینی در سایه امکان وجواز تدبر در قرآن، معصوم نبودن پیامبر6، تعلق اراده الهی بر حفاظت انحصاری قرآن، انحصار تشریع در قرآن و عدم اصالت تاریخی روایات پیامبر6، درگسترش نگاه منفی به سنّت و برداشت ذوقی از آیات اطاعت از پیامبر6 کوشیده اند. در این نوشتار تلاش شده است تا با رویکردی تحلیلی- انتقادی، آسیب های مبنایی این جریان در فهم و تفسیر آیات برابری اطاعت از پیامبر 6 با اطاعت الهی و آیات وجوب اطاعت مطلق از پیامبر6 روشن شود.

محمد ابوزید دمنهوری که کتاب » الهدایة و العرفان فی تفسیر القرآن بالقرآن « را نوشته، از چهره های شاخص قرآنیون در هند است. نگارنده در این مقاله، بر مبنای قرآن و عقل، تفسیر یادشده را از جهت آسیبهای روشی چ نقد میکند. از جمله به دلیل: قرآنبسندگی و نفی حجیت سنت، تأویلات ناهمگون و غیر منطقی، تفسیر به رأی و برداشت ذوقی از آیات، نادیده انگاری قواعد ادبی مورد اتفاق ادیبان، تجربهگرایی در فهم و تفسیر قرآن. تأویلهای غلط دمنهوری از معجزات و استناد گزینشی او به مضامین آیات قرآن، از اشکالهای جدّی نگارنده بر اوست.

نشوز، یکی از مباحث مهم خانواده است که آگاهی از معنا، آثار حقوقی و ضمانت اجرا در آثار حقوقی آن از منظر شریعت، نقش مهمی در پیش‌گیری از فروپاشی نظام خانواده و تقویت پایه‌های آن دارد. با توجه به اهمیت ترجمه به عنوان خلاصة تفسیر در انتقال معانی و مقاصد پیام الهی به مخاطبین گسترده به‌ویژه فارسی زبانان، ترجمة نادرست نشوز زن و مرد، زمینة برخی اعتراضات را به ساحت دین هموار می‌نماید؛ آن گونه که ترجمة دقیق آن، نقش مهمی در درک پیام الهی و پی‌ریزی پایه‌های نظام خانواده بر مؤلفه‌های انس، محبت و کاهش مسئولیت‌گریزی و کج‌تابی زوجین در ادای حقوق و تکالیف همسری دارد. این نوشتار کوششی است در بررسی ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم و نقش خطیر آن در انتقال معنای نشوز زن و مرد به مخاطبین فراگیر فارسی زبان که با بهره‌گیری از روش تحلیلی توصیفی، به تبیین روش‌ها و سبک‌های ترجمه‌های معاصر فارسی در معناشناسی نشوز در آیة 34 و 128 سورة نساء پرداخته است. عدم جداسازی متن ترجمه از افزوده‌های تفسیری، دخالت باورها و پیش‌فرض‌های غیر ضروری، بی‌توجهی به بافت و سیاق آیه، رعایت نکردن علائم نگارشی و سجاوندی، یکسان نبودن ترجمة نشوز، عدم سلاست و روانی و توجه نکردن به اشتقاق و ریشه‌یابی نشوز را می‌توان به عنوان مهم‌ترین آسیب‌های برخی ترجمه‌های معاصر معرفی نمود.

در تاريخ حديث اهل سنت، انديشه هايي را مي توان يافت که تحليل آن ها نقش بسزايي در تعامل با سنت و حديث دارد. ازجمله اين انديشه ها، باورهاي قرآنيون است که در دوران اخير رو به گسترش نهاده است. از آنجا که مباني اصحاب قرآنيون مي تواند به التقاط، بنيادستيزي و گسترش نگاه منفي به سنت منتهي گردد، تحليل علمي مباني اين جريان، تلاشي بايسته و خطير است. از همين رو در اين نوشتار کوشش شده است با روش کتابخانه اي و رويکردي تحليلي، مباني نظريه پردازان اين جريان در نفي حجيت، احراز و اثبات سنت روشن گردد. مهمترين مباني قرآنيون که در اين نوشتار بدان دست يافته و در پي نقد آن هستيم از اين قرار است: انحصار وحي الهي در قرآن، تعلق اراده الهي بر حفاظت انحصاري قرآن، انحصار تشريع در قرآن کريم، جامعيت قرآن در شرح و تفصيل همه نيازهاي ديني، انحصار جاودانگي الفاظ و معاني در قرآن، انحصار قداست الفاظ و معاني در قرآن، تفرقه انگيز بودن سنت و نفي اصالت تاريخي روايات پيامبر (ص) از جهت تدوين.

نظر به اعتبار سنت نبوی(ص) و علوی(ع) و شأن و مرتبت والای ایشان در هدایت امت اسلامی، منابع تاریخی و روایی شیعه و اهل سنت به روشنی نشان می دهد که اصحاب پیامبر(ص) و معصومین(ع)، در پرتو اعتقاد به عصمت ایشان و توصیه های فراوان قرآن به پیروی از این بزرگواران، کوششی تام بر ثبت و ضبط حرکات و سکنات و اعمال و رفتار ایشان مبذول داشته اند، تا مبنایی برای الهام گیری و الگوپذیری آن نسل و آیندگان به یادگار گذارند. اما برای بهره برداری بهتر از این منابع، به نظر می رسد که از جمله اموری که تحلیل و ارزیابی و بهره برداری از سیرة معصومین(ع) را آسان تر می کند، تقسیم و تفکیک آن براساس ساحت ها و قلمروهای رفتاری وگفتاری ایشان است. یکی از قلمروهای اساسی و مهمی که متأسفانه جامعة امروزی به نحو آشکار و پنهان، گرفتار و نیازمند راه حلی اساسی پیرامون آن است، مسائل اخلاقی و مفاسد حوزة اخلاق اجتماعی و نحوة مواجهه با این دسته از مفاسد است؛ مفاسدی که جامعة انسانی و اسلامی از صدر اسلام تاکنون با آن مواجه بوده است و وحدت، انسجام، همدلی وهمیاری افراد جامعة اسلامی را خدشه دار می نماید؛ حیات اخلاقی جامعة اسلامی و روابط پایدار و مستحکم افراد جامعه را متزلزل می سازد و جامعة اسلامی را در معرض انحطاط و نابودی قرار می دهد. این پژوهش که می تواند زمینه ساز تدوین معجم موضوعی معصومین(ع) در مواجهه با مفاسد مختلف جامعه اسلامی باشد، با تأکید بر سیرة پیامبر(ص) و امام علی(ع) که در مسند حکومت بودند و نسبت به سایر معصومین(ع) از فضا و بستر مناسب تری برای مواجهه با مفاسد برخوردار بودند، مهم ترین و کاربردی ترین شیوه های مواجهة پیامبر(ص) و امام علی(ع) را در امر پیشگیری و درمان مفاسد حوزة اخلاق اجتماعی ارائه می دهد، تا روزنه ای باشد در جهت دست یابی بشر به آمال دیرینة خود؛ یعنی جامعه ای تهی از انحرافات و کج روی های مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظیر آن.