جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آزادی یکی از پر طرفدارترین و پرجاذبه‌ترین نهادِ اجتماعی انسان است، کاروانِ متحرّک و رو به رشد بشریت پس از کشفِ قانون و درک ضرورت آن در ایجاد نظم و سامان دادنِ امور زندگی فردی و اجتماعی خویش به درکِ ضرورت آزادی رسیدند؛ که در ادبیات اجتماعی عصر حاضر تحول آفرین‌ترین، پربارترین و کهن‌ترین آموزه‌ی معنی دارِ انسان شناختی و جامعه شناختی، شناخته و تعریف شده است؛ که پژوهش‌های انسان‌شناختی عصرمتمدن، انسان را موجودی مترّقی و کاملا آزادی خواه معرفی می‌کند، و معتقدند که انسان در پرتو وضع قانون به آزادی رسیده اند. شاید نخستین بارکه انسان به آزادی اندیشیدند لحظاتی برای سامان دادن به امورجامعه و خود نیازمند وضع قانون شد و انسان ضرورت قانون را پذیرفت لیکن قانون اورا محدود به حرکت در چار چوب شناخته شده و مقبولیت یافته‌ای گردانید؛ او چون نتوانست قانون را حذف کندو به‌اندیشه فرورفت که چگونه بین آزادی قبلی‌طبیعی خود و قانون جمع کند و بدین‌‌سان نخستین احساس از آزادی به‌وجود آمد؛ اما نه احساس نقضی و سلبی، بلکه احساس ایجابی و وجودی. باتکیه به چنین رویکردی، بحث آزادی در حوزه اعتقادی و کلامی یکی از محوری ترین مباحث علمی در حوزه مبانی نظری حضرت امام است که باید دید از دیدگاه کلامی امام تا چه‌حد رسمیت و مطلوبیت دارد. بنابراین، پس از بررسی و تتبع همه‌‌جانبه و گسترده باتوجه به داشته‌ها و یافته‌هایی از امام، به این نتایج نسبتاً کلی و هماهنگ و منسجم، رسیده است: که مبانی کلامی آزادی در اندیشه حضرت امام در قالب شش فصل سازماندهی شده که شاملِ 1) «مبانی معرفت شناسی و آزادی»: در قالب مؤلفه‌های مانند فطرت و آزادی، تفکر و آزادی، وحی و آزادی؛ 2) «مبانی خداشناسی و آزادی»: در پوشش، گزاره‌های توحید عبادی و آزادی، و توحید افعالی و آزادی؛ 3) «مبانی انسان شناسی و آزادی»: در چهارچوب مبانی عزم و اختیار و آزادی، و مطلق گرایی و آزادی؛ 4) «مبانی راهنماشناسی و آزادی»: در پرتو مبانی و گزاره‌های نبوت و آزادی، و امامت و آزادی؛ 5) «مبانی فرجام شناسی و آزادی»: مشتمل برمبانی ثواب و عقاب و آزادی، و خلود و جاودانگی و آزادی، است. بنا براین، با ارائه روش تحلیلی و توصیفی از مبانی کلامی امام در باره آزادی، نیز با این که حضرت امام مبانی فراوانی در باره آزادی دارد اما به‌لحاظ ‌مبانی کلامی ایشان، آزادی انسان در محدوده‌های ذکرشده قابل تعریف و دفاع است. زیرا حضرت امام، از منظر مبانی کلامی باتکیه به دیدگاه اسلام، آزادی انسان را به‌رسمیت می‌شناسد و معتبر می‌داند، از همین معبر، در واقع، از یک طرف آزادی را در قالب آن مبانی یادشده معتبر و قابل دفاع می‌داند و از سوی دیگر، در چهارچوب همان مبانی، محدوده‌ی آزادی انسان را تعیین و تحدید می‌کند.