جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دلائل‌نگاری در سیرة نبوی(ص) به بررسی گزارش‌هایی می‌پردازد که به طور ویژه بر نشانه‌های پیامبری حضرت محمد(ص) به عنوان دلیلی برای اثبات نبوتش متمرکز شده اند. نوع پرداختن این نویسندگان به نشانه‌های پیامبری حضرت محمد(ص)، نشان می‌دهد که چه مؤلفه‌هایی در این گونه از سیره‌نگاری پیامبر مورد توجه آنها بوده، و این امر تا حد زیادی بر اساس مکتب کلامی و یا حدیثی این نویسندگان صورت پذیرفته است. اولین اثری که از اندیشمندان اسماعیلی در این موضوع ارائه شده، کتاب أعلام‌النبوه اثر ابوحاتم رازی (م322 ق ) است. پژوهش حاضر به روش توصیف و تحلیل تاریخی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای در پی پاسخگویی به این سوال است که ابوحاتم رازی به عنوان یک متکلم مشهور اسماعیلی، به کدام مؤلفه‌های دلائل‌نگاری نبوی توجه نشان داده و آیا از این نظر با نویسندگان غیراسماعیلی تفاوتی دارد یا نه؟ نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ابوحاتم با تقسیم بندی نشانه‌های پیامبری حضرت محمد به دلائل و معجزات، فاعلیت پیامبر را در این امر به طور خاص مورد توجه قرار داده و از این نظر مشابه متکلمان و متفاوت از محدثان عمل کرده است. اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش در این نکته نهفته است که کتاب ابوحاتم رازی، کهن ترین اثر اسماعیلی در موضوع موردبحث بوده و تاکنون از نظر نوع نگاه او به معجزات و نشانه‌های پیامبری حضرت محمد (ص)، موضوع هیچ تحقیقی قرار نگرفته است.

دلایل‌نگاری در سیره نبوی (ص) از قرن سوم هجری به وجود آمد. این شاخه از تاریخ‌نگاری پیامبر (ص) کتاب‌هایی را بررسی و معرفی می­کند که با تأکید ویژه بر معجزات و نشانه‌های پیامبری حضرت محمد (ص) سعی در اثبات نبوت وی دارد. تثبیت دلائل‌ النبوه یکی از مهم‌ترین آثار در تاریخ‌نگاری دلائل‌النبی است. نویسنده این اثر قاضی عبدالجبار همدانی، از بزرگان معتزله و قاضی‌القضات معروف ری، بود. وی هم در شیوه نگارش و هم در هدف نوشتن، راهی مستقل از دیگر نویسندگان کتب دلایل پیمود. از ویژگی‌های مهم این کتاب توجه نویسنده به واقعیت‌ها در اثبات نبوت حضرت محمد (ص) بوده است؛ چیزی که در دیگر کتب دلایل، به‌ویژه آثار حدیثی، کمتر به آن توجه شده است. در مقاله پیش رو می‌کوشیم زوایای مختلف کتاب تثبیت دلائل ‌النبوه را با تکیه بر خصایص دلایل‌نگاری بررسی کنیم. اینکه عبدالجبار همدانی درباره معجزات و نشانه‌های پیامبری حضرت محمد (ص) چگونه اندیشیده و قراردادن این تصویر در قاب دلایل‌نگاری پیامبر (ص)، در پژوهش حاضر بررسی شده است. روش تحقیق در این مقاله، کتاب‌خانه‌ای با تکیه بر منابع دست اول در کنار بهره‌گیری از تحقیقات جدید، و استفاده از شیوه تحلیلی‌توصیفی برای بررسی داده‌ها است.

اولین رویکرد به تاریخ نویسی در میان مسلمانان را می توان درگرایش آنها به سیره نویسی مشاهده کرد و تاریخ نگاری با موضوعِ پرداختن به سیره و مغازی حضرت محمد(ص) به عنوان مهم ترین شخصیت تاریخی- مذهبی در میان مسلمانان آغاز شد. در ادامه سیر سیره نویسی، در اوایل قرن سوم هجری به مرحله ای می رسیم که توجه به سیره پیامبر(ص) در قالبی جدید روی می نماید. از این زمان وتحت تأثیر شرایط فکری به وجودآمده در جوامع اسلامی، برخی از اصول وفروع دین به ویژه توحید، نبوت ومعاد مورد انکار بعضی از افراد وگروه ها قرار گرفت. در نتیجه این وضعیت، کتاب هایی به نگارش درآمدند که هدف عمده در تألیف آنها اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) بر اساس معجزاتش بود. این کتاب ها توسط طیف های مختلفی از اندیشمندان اسلامی به وجودآمدند؛ فیلسوفان اسماعیلی، محدثان، دبیران حکومتی، ائمه زیدی و...دلائل النبوه هاکه امروزه بسیاری از آنها از میان رفته است، چهره سیره نگاری را تاحدودی مخدوش کرده و رویه ای اغراق آمیز بر آن کشیده است. این آثار تا به امروز در محدوده تاریخ نگاری اسلامی مطرح نشده اند. در این پژوهش سعی برآن بوده است تا در فاصله زمانی آغاز قرن سوم که زمان شروع نگارش های مستقل درزمینه تاریخ نگاری است، تا نیمه قرن ششم هجری با معرفی نویسندگان این آثار، معرفی کتاب هاو محتوایشان و بررسی زمینه های به وجودآمدن آنها وهمچنین چگونگی نگارش این آثار توسط نویسندگان شیعه وسنی گامی در معرفی این رشته از سیره نگاری به دنیای تاریخ نگاری اسلامی برداشته شود.