جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخلاق و دین دو رکن اساسی زندگی بشر است، اگرچه برخی از دین رویگردان بوده ولی اخلاقی زیستن را ترک نکرده و بر اساس معیارهای عرفی یا شخصی افعال اخلاقی را لاجرم دانسته‌اند. امّا این که چه کاری و با چه معیاری اخلاقی محسوب می‌گردد، اندیشــمندان دغدغه‌مند را بر آن داشته که هرکدام معیارهایی را ارائه دهند و ما حصل آن نظام‌های اخلاقی متعددی است که ذیل اخلاق هنجاری و تحت عنوان فلسفه اخلاق مطرح گردیده است. در کنار تمام نظام‌های اخلاقی و دستورات آن‌ها اسلام نیز در پرتو سخن (إنی بعثت لأتمم مکارم الأخلاق) مدعی ارائه نظام اخلاقی است؛ نظامی که منبع استنطاق آن، آیات قرآن و روایات معصومین علیهم صلوات الله می‌باشد. از میان نظام‌های اخلاقی برگرفته از اخلاق هنجاری، دو نظام وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی بیشترین شباهت را به نظام اخلاقی اسلام دارد. در این نوشتار برای تشخیص نظام اخلاقی اسلام و این همانی آن، با دو نظام اخلاقی مذکور و یا عدم این همانی، بعد از تعریف مفاهیم و کلّیات از قبیل اخلاق در لغت و اصطلاح، علم اخلاق، فلسفه اخــلاق و چیستی گزاره‌های اخلاقی به بررســـی ماهیت دو نظام اخلاقی وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی از طریق مهم‌ترین نظریات آن‌ها پرداخته و در ادامه با ذکر آیات متعددی از قرآن و استشهاد از روایات در صدد استنطاق از آیات قرآن برای فهم نظام اخلاقی آن برآمدیم و در نهایت به دست آوردیم که نظام اخلاقی قرآن، تلفیقی از وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی اخلاقی است، البته نه غایت‌گرایی اخــلاقی مصطلح بلکه غایت-گرایی با تعریفی خاص که همان رسیدن به سعادت آخرت و کسب رضایت الهی است بدین صورت که خدای متعال انسان‌ها را برای رسیدن به سعادت اُخروی و کسب رضایت الهی در قالب برخی اوامر وظیفه گرایانه در این دنیا راهنمایی نموده است. از این رو اگر اوامر وظیفه-گرایانه‌ای نیز در آیات و روایات مطرح گردیده است، بیانگر وظیفه‌گرا بودن انسان در دنیا بوده و در آخر به همان غایت‌گرایی مذکور ختـم می‌شود.