جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت و ارزیابی مبانی نقد حدیث به­ویژه در عرصه روایات تفسیری، خدمتی به علم تفسیر و حدیث بوده که در آن اصول سبکی نوین، معرفی و مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است تا دیگران در صورت الگوپذیری از این تفسیر، خطاها و کاستی‌های آن را جبران کنند. در این میان، تفسیر «الفرقان» به سبب رویکردهای خاص تفسیری و روایی که حاصل آن به ­طور عملی، اصالت دادن به قرآن و البته نفی نکردن حجیت سنت است، می‌تواند نمونه خوبی برای معرفی ارتباط قرآن و سنت باشد. در این پژوهش، با مطالعه و استخراج روایات موجود در تفسیر «الفرقان» و ارزیابی آنها از زاویه نقد حدیث با محوریت قرآن، به تبیین و نقد آراء مؤلف این تفسیر پرداخته شده است. مفسر در نقد احادیث و در روایات غیر معارض با قرآن، ابتدا کسب موافقت و وجود شبیه، شاهد و مصداق از قرآن و در مرحله بعد، مخالفت نداشتن با قرآن را کافی دانسته است. از دیدگاه وی، برخلاف روایات معارض که ضرورتاً موافقت در یکی از روایات متعارضین باید لحاظ گردد، ظاهر قرآن بر نص حدیث صحیح، ترجیح دارد و هنگام تعارض باید ظاهر قرآن را اخذ نمود. وی تخصیص یا تقیید نص و ظاهر قرآن را با سنّت قطعیّه نپذیرفته است. در مقاله به تفصیل، نقدهای وارد بر این دیدگاه ارائه شده است.

با وجود کارآمدی روش تفسیر قرآن‌به قرآن برای کل سورقرآن، کاربست این روش تفسیری به دلیل ابهامات در برخی سور و آیات مانند سوره فتح، اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه ترتیب نزول دو سوره فتح و مائده، شباهت‌های مضمونی و واژگانی دو سوره، رهنمونگر مفاهیم و تفسیری متفاوت از آیات این سوره خواهد شد. مضمون کلی سوره درباره فتح و الطاف الهی حاصل از آن، رفتار منافقان، مشرکان و معافین از رزم، توصیف پیامبر و پیروان آن حضرت است. با بررسی و بیان دلایل قرآنی و روایات، مشخص خواهد شد که این سوره علاوه بر اشتمال آن بر حوادث فتح مکه، در ورای خود از مفاهیمی خطیر مانند مقدمه‌چینی ابلاغ ولایت و تبیین رفتار و عاقبت موافقان و مخالفان آن سخن می‌گوید. این استدلال، مبتنی بر ادله و نشانه‌هائی چون نزول سوره فتح پیش از سوره مائده، تشابه مضمون میان آیات این دوسوره باهم، وجود بشارات غفر ذنب نبی، نصرعزیز، صحبت از منافقان و جاودانگی اسلام و در آخر ترسیم چهره نبی مکرم و همراهان ایشان در قرآن، انجیل و تورات؛ است که همه اینها نشانه‌ای از زمینه‌چینی خداوند برای بحث ولایت امیرالمؤمنین است.

زبان به‌عنوان یک پدیده زنده و پویا، پیوسته در مسیر تحول و تطور قرار داشته است. این امر در علم زبان‌شناسی بدیهی و مثبت ارزیابی می‌شود. اما آن‌گاه که متن مقدس در دوره‌ای طولانی با مخاطبان متعدد روبه‌رو است، حفظ گوهر اصلی، مطالعه و دریافت پیام آن، در صورتی امکان‌پذیر است که متن را با زمان صدور و یا نزول آن فهمید. در غیر این صورت، سبب می‌شود گاه در فهم و تفسیر برخی آیات، تناقض و شبهه ایجاد گردد. یکی از واژگان و ترکیبات قرآنی، «لسان»، «عربی» و اضافه این دو به‌هم است. بیشتر مفسران و مترجمان این کلمات و ترکیب اضافی را فقط در همان معنای مشهور امروزی، یعنی گویش عربی تبیین نموده‌اند که در پی آن، شبهه انحصار قرآن برای عرب‌زبانان و اخراج عموم بشر در تمام اعصار و امصار برای آن مطرح می‌شود. افزون بر آن، تناقض ایجادشده در این انحصار با آیات مربوط به جهان‌شمولی قرآن نیز محل توجه است. این در حالی است که می‌توان با تأمل در آیات و سیاق آنها، و مهم‌تر از همه، در معنای لغوی این واژگان، معنای دیگر پیام آشکار و بدون ابهام و اغلاق برای آنها تبیین نمود. این مقاله با رویکرد تحلیلی- انتقادی و واکاوی اصل و ماده این لغات با تکیه بر سیاق، به ارائه معنایی متفاوت از این واژگان و ترکیب دست یافته است که با توجه به آن، این شبهه و تناقض منتفی می‌گردد.

پژوهشبا هدف شخصیت شناسی خزیمه بن ثابت و بررسی ذوالشهادتین انجام شده است. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی با رجوع به روایات و منابع به شخصیت شناسی خزیمه بن ثابت و طرح منقولاتی در خصوص تخریب شخصیت این صحابی، و در نهایت نقد ماجرای ذوالشهادتین پرداخته شده است.منابع رجالی و روائی خبر از وثاقت و جلالت شأن و مخالفت خزیمه با سقیفه دارند. همین سبب شده تا معاندان به تضعیف جایگاه و شک در حقانیت حضرت علی در جنگها، و برساختن شخصیتی دروغین همنام ایشان، به تخریب وجهه این صحابی روی آورند. در این مقاله ضمن نقد و شناساندن این نیرنگ، به نقد روایت ذوالشهادتین، هم پرداخته شده. این روایت هر چند در کتب شیعه و سنی نقل شده، اما با توجه به بررسیهای متنی و سندی، از نظر سند روایت مقطوع و مرسل بوده و برخی از راویان آن در شمار ضعفا قرار داشته و مجهول بوده و توثیق نشده‌اند. با آیات قرآن و شأن پیامبر  نیز در تعارض است. بررسی استفاده از ذوالشهادتین بودن خزیمه در جریانات تاریخی این احتمال را تقویت مینماید که این ماجرا جعلی از سوی دستگاه خلافت جهت اعتبار بخشیدن به ماجرای جمعآوری قرآن توسط خلفا باشد.