جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انتخاب همه الفاظ قرآن کریم از جمله: گزینش واژگانی از ماده «صبح»، بر اساس حکمت است. رهیافت توجه به علوم ادبی، می تواند موجبات کشف حکمت ادبی و هدایتی این واژه ها را در آیات فراهم کند. پرسش اصلی این تحقیق آن است که: «حکمت (یا غرض) ادبی واژه های حاکی از وقت صبح از ماده «صبح» در قرآن کریم چیست؟» از این جهت مشتقات ماده «صبح» در آیات بررسی و مفهوم شناسی شد. آنگاه وجه ادبی و هدایتی لغات دارای معنی وقت صبح در متن آیه، مورد تحلیل قرار گرفت. حکمت های بدست آمده عبارتند از: 1) از ماده «صبح»، واژگان اسم مصدر، مصدر، اسم فاعل، فعل تامه و افعال ناقصه با داشتن قرینه معنی وقت صُبح دارند. 2) اهمیت سوگند به صبح. 3) پرسش از نزدیک شدن صبح، نشانه امر به تعجیل. 4) «فاء» در «فأصبحوا» نشانه تعقیب زمانی صُبح. 5) «مُصبحین» بدل و اِطناب برای تبیین امر الهی. 6) صُبح تشبیه یا استعاره برای کنار زدن شب. 7) صبح مجازی برای همه اوقات. 8) تنفس صُبح استعاره برای روشنی تدریجی. 9) صُبح کنایه برای غافلگیری دشمن، انجام تسبیح و نماز. 10) مقابله و سجع بین صُبح و شب نشانه مقابله حق و باطل یا هدایت و شرک.

روابط اجتماعی میان همسایگان موجب ایجاد آرامش روحی و حمایت افراد از هم و ارتقای جامعه می‌شود. امروزه به جهت رشد جمعیت و کمبود فضای مسکونی و بروز ساختمان‌های آپارتمانی و فاصله‌گرفتن از محله‌های سنتی، فرهنگ همسایه‌داری تغییر کرده است. رواج تفکر خودمحوری و فاصله‌گرفتن از فرهنگ همسایه‌داری دینی در آپارتمان‌نشینی، ممکن است سبب کم‌شدن حمایت‌های اجتماعی و بروز نابسامانی‌هایی شود. پژوهش حاضر سعی دارد در پاسخ به این سؤال که «آموزه‌های دینی چگونه می‌تواند در سامان‌بخشیدن به روابط و آداب همسایگی آپارتمانی مؤثر باشد»، مفهوم همسایه را از منظر قرآن و روایات بررسی کند و کارکردهای دین را در روابط با همسایگان آپارتمان‌نشین واکاود. آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که دین با نگاه همه‌جانبه، به روابط همسایگان توجه نشان داده و برای انسجام اجتماع و آرامش روحی افراد و حمایت‌های لازم و گسترش فضایل اخلاقی و رفتارهای هنجار اجتماعی، وظایفی را برای ارتباط با همسایگان برشمرده است. توجه و اجرای دستورهای دین در ارتباط با همسایگان در آپارتمان می‌تواند در سامان‌بخشیدن به این روابط و سلامت فردی و ارتقای جامعه اسلامی مؤثر باشد.

در برخی اخبار «ملاحم و فتن»، از «نشانه‌ای انسانی» یاد شده که به فاصله اندکی از کشته شدن وی، «قیام جهانی»، امام مهدی(عج) از کنار «کعبه» آغاز می‌شود و این شخصیت در زبان روایات شیعه و اهل‌سنت، با عنوان «نفس‌زکیه» شناخته می‌شود. تشخص «نفس‌زکیه» و مسئله «قتل» وی در جایگاه «نشانه» مقارن با قیام امام‌‌ مهدی (عج) در دوازده بخش از میان اخبار ملاحم و فتن «فریقین» مورد «هم‌سنجی» و «محاسبه» قرار گرفت که بیانگر میزان «تطبیق» و همچنین «شمار» ورود این اخبار و توجه ویژه محدثان هر دو فرقه اسلامی به ضبط آن‌ها در مصادر و مراجع متقدم آنان بود. در بادی امر در تحلیل طرق اخبار، روات «ضعیف»، «واضع»، «مجهول» یا «مهمل» به دست آمد که اسناد را از حیث اعتبار و حجیت سندی ساقط می‌نمود و از سوی دیگر برخی اخبار، «موقوف»، «مرسل» یا «بلا اسناد» نقل شده بود که بر تحقق این «عدم حجیت» می‌افزود. در این میان، شماری از اخبار به شکل «منفرد» و برخی دیگر به صورت «معارض»، سبب «پیچیدگی» هر چه بیشتر در فهم و «اتقان صدوری» این «نشانه مهدوی» شده است. در برآیند پژوهش، این مسئله تصریح و منتج شد که علاوه بر ضعف‌های سندی، «دلالت» ابعاد گوناگون خبری این «علامت» نیز در هر بخش، دارای نارسایی‌هایی بنیادین از نظر صدوری بوده و اکثر گزاره‌های خبری وابسته به آن، جزم‌ آور و قطعی به نظر نرسیده است.

خانواده مهم‏ترین نهاد در رشد و شکوفایی افراد جامعه است. توجه به این نهاد و بررسی راهکار‏های مدیریتی آن در رشد شخصیت فردی و اجتماعی افراد و سلامت جامعه مؤثر است. بروز تفکرات متفاوت مانند فمنیسم باعث تغییر نگرش در ساختار و مدیریت خانواده و بروز انواع نابسامانی‏ها در این نهاد در برخی از جوامع شده است. پژوهش حاضر سعی دارد با توجه به آیات قرآن کارکرد‏های مدیریتی دین در خانواده را بیان و در مقایسه با فمنیسم بررسی کند. آنچه از این پژوهش به دست آمده، بیانگر آن است که قرآن کریم با توجه به نگاه همه‌جانبه، به جهت نظم امور خانواده، مدیریت اخلاق‌مدار بدون سلطه بر اعضای خانواده را با اختیارات و وظایف مشخص معرفی و وظایف هریک از اعضای خانواده را بیان کرده است. در فمنیسم با طرح مسئله مساوات در خانواده و نادیده‌گرفتن استعدادهای افراد، باعث بروز نابسامانی‏ها در خانواده و اجتماع شده است. توجه به دستورالعمل‏های دین می‏تواند در سامان‌بخشیدن به خانواده و نحوه مدیریت آن و سلامت خانواده و جامعه مؤثر باشد.

در پژوهش حاضر، اخبار پانزده‌گانه‌ای با رویکرد «تشخص» مهدی موعود (عج) از مراجع روایی کهن «عامه» استخراج، سپس با بررسی آرای رجالیان این فرقه، فاقد اعتبار سندی تشخیص داده شد. با استفاده از روش «تاریخ‌گذاری» بر اساس گزاره‌های معتبر، مبادی «وضع» و همچنین سازگاری اخبار با ساختارهای شخصیتی «متمهدیان» مطابقت تام پیدا نمود و در نتیجه، همسانی آن‌ها، زمان دقیق و در برخی دیگر، زمان نسبی وضع و نیز نقش مستقیم «سیاست‌مداران»، در ایجاد برساختگی و سپس راه‌یابی آن­ها به مصادر عامه به اثبات رسید.

اراده در خدا و انسان از مسائل مهم در حوزه معرفت دینی است که از دیرباز مورد توجه متفکران بوده و چالش‎هایی را در پی داشته است. در مقاله پیش رو به بررسی واژه با روش معناشناسی توصیفی و محوریت رابطه همنشینی وجانشینی- که از زبان‎شناسی ساخت‎گرا برآمده- پرداخته می‏شود. مطالعه مشتقات اراده در 47 سوره از قرآن، نشان ازارتباط معنایی آنبر محور جانشینی با «مشیت، اختیار، اشتهاء، ابتغاء، همّ، عزم و قضی» و بر محور همنشینی با «الله، فعل، کن فیکون، امر، وجه و نفس» می‏باشد که حوزه معنایی اراده را شکل می‏دهند. بر محور جانشینی، این واژگان در هسته اصلی معنای اراده یعنی «خواستن»، مشترک بوده وجملگی در زنجیره انجام فعل قرار می‎گیرند. بر محور همنشینی نیز دو نسبت تقارب معنایی و رابطه مکملّی دیده می‎شود که درمجموع می‏توانند معنای شفاف و دقیق‎تری از اراده را ارائه نمایند.

نیاز جزء جدایی ناپذیر زندگی اجتماعی است، ازاین‌رو جوامع انسانی همواره با نیازهایی مانند تامین خوراک، پوشاک و مسکن روبه‌رو است. در این میان برخی از نیازها مانند امنیت که جنبه زیربنایی و اساسی دارد، گاهی از نظرها دور می‌ماند. اهمیت و جایگاه امنیت بدان حد است که فقدان امنیت، بهره‌مندی از دیگر مواهب الهی را ناممکن می‌سازد. این مقاله درصدد بررسی منشأ امنیت اجتماعی در آیات قرآن کریم است. براساس آیات 23 حشر، 125 بقره، 67 عنکبوت، 27 فتح، 57 قصص، 35 ابراهیم، 112 نحل و 55 نور، منشأ امنیت خداوند متعال است.

در بخشی از آیات مربوط به رؤیت خدا مانند آیه 55 بقره، 153 نساء و 143 أعراف، از سوی گروهی از بنی‌إسرائیل و حضرت موسی× تقاضای رؤیت خدا شده است. در مورد این که تقاضای حضرت موسی× از جانب خود حضرت بوده یا از جانب بنی‌إسرائیل؟ و اگر از جانب بنی‌إسرائیل بوده است، در اینکه مقصود از رؤیت، رؤیت بصری بوده یا رؤیت غیربصری، در بین مفسران إختلاف نظر وجود دارد؛ برخی رؤیت مورد تقاضای حضرت موسی× را رؤیت بصری دانسته که از جانب قوم ایشان در میقات صورت گرفته است، برخی دیگر تقاضای رؤیت بصری را از جانب خود حضرت می‌دانند و گروه سوم رؤیت مورد تقاضا از سوی حضرت موسی× را به علم ضروری به خدا معنا کرده‌اند. از بررسی آیات چنین به‌نظر می‌رسد که رؤیت مورد تقاضای حضرت موسی× رؤیت بصری بوده که به إصرار قوم و از جانب آنان صورت گرفته است.

یکی از موضوعات کلامی، ویژگی ها و قابلیت هایی است که بر اساس برخی از آیات قرآن برای انسان ذکر می شود، برهمین اساس بسیاری از متکلمان و مفسران مقام خلیفه اللهی، تکریم الهی و امانت دار خدا بودن را برای انسان بر می شمارند. در خصوص ویژگی«امانت داری» انسان و اینکه منظور از"حمل امانت" از سوی انسان که درآیه 72 سوره احزاب به آن اشاره شده چه می باشد، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. مهمترین آنها دو دیدگاهی است که کاملا در برابر هم قرار دارند، یکی دیدگاه مشهور و رایج در دوره معاصر، که حمل امانت را به"امانت داری" انسان معنا می کند و آیه را دلیل ارجمندی و ظرفیت وجودی انسان، می داند و دیگری دیدگاهی که حمل امانت را به"خیانت در امانت" از جانب انسان، معنا می کند وآیه را در مقام تنقیص و بیان یکی از ابعاد منفی انسان معنا می کند . در این نوشتار، از طریق معناشناسی واژگان کلیدی آیه، به ویژه واژه "حمل" مضاف به "امانت" و با روش تجزیه و تحلیل محتوایی آیه و استفاده از قراین و شواهدی که در سیاق آیه و موارد دیگر قرآن وجود دارد، برداشت دوم متعین و یا لا اقل ترجیح پیدا کرده است.

بررسی عادات و افعال غیر انسانی و پست ناشی از جهل و خرافه پرستی است. نویسنده، پس از ارائه کلیات پژوهش، به مفهوم شناسی تعصبات جاهلی پرداخته و از عینیت و تحقق تعصبات جاهلی در بین کفار و مشرکان عرب سخن گفته و ویژگی های آن را در روحیات زشت، نسبت دادن های ناروا، و رفتارهای ناشایست معرفی کرده و سپس زمینه های پیدایش تعصبات جاهلی را عدم تعقل و جهل و نادانی، تقلید کورکورانه، و لجاجت و بهانه جویی دانسته است. وی در پایان، عواقب و پیامدهای دنیایی تعصبات جاهلی را رعب و اضطراب، جنگ های داخلی و قبیله ای، و بلاهای کوبنده بر شمرده و عواقب اخروی تعصبات جاهلی را اعمال بی فایده، عذاب های جهنم، و لعنت فراگیر معرفی کرده است.