جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بتی به عینی‌گرایی در تفسیر به‌ویژه در تفسیر متون حقوقی قائل است و هرمنوتیک را روشی عام برای فهم علوم انسانی و اجتماعی می‌داند. وی در این نظر متأثر از دیلتای و شلایر ماخر است، از این رو می‌توان او را همچون اسلافش در زمره متفکران نهضت رمانتیک قرار دارد. البته طبیعی است که این اندیشمندان با هم تفاوت‌هایی نیز داشته باشند. وی برای فهم عینی از متون قانون‌هایی را طراحی کرده است؛ استقلال هرمنوتیک، کلیت و انسجام، واقعیت درک و قانون مطابقت هرمنوتیکی معنا (قانون کفایت درک). با به کارگیری این قانون‌ها و پیش‌شرط‌هایی همچون عدم پذیرش تحجر، فقدان علاقه به فرهنگ‏های دیگران و... می‌توان به تفسیری عینی از متون دست یافت. قوانین چهارگانه هرمنوتیکی او که طبق پویایی فرآیند تفسیری، دو قانون ناظر به بعد ذهنی و دو قانون دیگر مربوط به بعد عینی است. مسئله اصلی این مقاله خوانش تطبیقی بین قانون‌های چهارگانه مذکور و برخی از قواعد دانش اصول فقه است. روش بحث کتابخانه‌ای و هرمنوتیکی است. نتیجه اجمالی که این مقاله به آن دست یافته این است که قانون‌های چهارگانه و برخی از قواعد اصول فقه با یکدیگر می‌توانند همسو باشند و به تکمیل یکدیگر یاری رسانند و از آن رو می‌توان آنها را در تفسیر متون دینی به کار برد.

مهدویت و ظهور یکی از مسائل مورد اتفاق بین همه مذاهب کلامی و فقهی اسلام است و تفاوت های موجود، نه اختلاف عقیده در اصل نظریه بلکه اختلافاتی فرعی در مواردی مانند شرایط تولد و یا ظهور است. عرفان نیز مانند دیگر جنبه های اسلامی در اعتقاد به این اصل نه تنها با دیگر شاخه های اسلامی مشترک است؛ بلکه تاکید بیشتری بر این اصل داشته است. زیرا ولایت که ارتباط تنگاتنگی با این موضوع دارای از ارکان عرفان اسلامی به شمار می رود و ولایت و ختم آن از موضوعات بسیار مهم و البته مناقشه انگیز در عرفان است. عرفا و محققان شیعی به اتفاق ختم ولایت خاصه را از آن امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف دانسته اند، اما دربین عرفانی سنی مذهب، در اعتقاد به این موضوع اختلاف وجود دارد. پژوهش پیش رو در پی آن است که نظر ابن عربی و ممتازترین شاگرد وی، صدرالدین قونوی را درباره ی امام مهدی عجله الله تعالی فرج الشریف بررسی کند. برای این مهم ناگزیر طرح مسائلی در باب ولایت و ختم ولایت لازم می اید. پس از توضیحات در باب اهمیت و جایگاه این این بحث در عرفان اسلامی، نگاه ابن عربی و صدرالدین به ختم ولایت و جایگاه امام مهدی عجله الله تعالی فرج الشریف از خلال مهم ترین آثارشان و شارحان و مفسران بررسی شده و پس از آن به نگاه کلی ایشان به ویژگی ها و منزلت امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف می پردازد.

دانش هرمنوتیک مطالعه فهم متون است. عمل رمزگشایی و فهمیدن معنای متن اعم از پدیدۀ مکتوب و ملفوظ، کانون علم هرمنوتیک است. دامنه هرمنوتیک را می‌توان به فهم هستی و طبیعت و تمام پدیده‌ها از جمله خود انسان و ماهیت فهم بشری توسعه داد. هرمنوتیک را می‌توان در سه سطح روش‌شناسی، معرفت شناسی و هستی‌شناسی به لحاظ تاریخی دسته‌بندی کرد. البته در غیر از سطح هستی‌شناسی که به هرمنوتیک فلسفی معروف است، فهم و تفسیر متن براساس ملاک و معیاری است به گونه‌ای که امکان تمایز میان تفسیر معتبر و غیر معتبر وجود دارد. مولف محوری از شاخصه‌های مهم هرمنوتیک کلاسیک و رومانتیک است. این در حالی است که در هرمنوتیک فلسفی، اعتقادی بر قصدیت و تاویل قطعی و نهایی وجود ندارد و بیشتر بر افق معنایی مفسر تاکید می‌ورزند. در این مقاله نقطه نظرات هرمنوتیست‌های برجسته به ویژه متفکران هرمنوتیکی دوره کلاسیک و رومانتیک براساس برخی مبانی اصولی محقق نائینی(ره) به اختصار مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است. چون محقق نائینی به عنوان یکی از استوانه‌های برجسته در دانش اصول و صاحب نقطه نظرات بدیع و کاربردی و متفکری نواندیش و ژرف نگر، پایه‌های متقن و استواری را در قلمرو فقه و اصول پی ریزی نمود که طرق روشن و راه‌های تسهیل‌کننده‌ای در استخراج و استنباط احکام شرعی برای عالمان و کارشناسان دینی ترسیم و به ارمغان گذاشته‌اند.

با مروری بر تاریخ اسلام، چنین استفاده می‌شود که تمدن نوین اسلامی در طول تاریخ، فراز و نشیب‌های متعددی را طی کرده که نهایتاً پس از انقلاب اسلامی ایران، تحقق این مفهوم با بیانات راهبردی و تأکید رهبران کشور در مسیر واقعی خود قرارگرفته است؛ لذا شایسته است به تبیین مؤلفه‌ها و شاخص‌های این مفهوم پرداخته شود. درنتیجه، پژوهش حاضر به شناسایی و تبیین الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر وصیت‌نامه سیاسی- الهی امام خمینی به‌عنوان معمار کبیر انقلاب اسلامی پرداخته است. روش انجام این پژوهش به‌صورت کیفی است. بدین‌صورت که استخراج داده‌ها و مؤلفه‌ها با روش تحلیل مضمون انجام شده و پس از استخراج مؤلفه‌ها، نسبت به ترسیم الگوی مفهومی پژوهش اقدام شده است. روش کار چنین است که نگارنده، با بررسی و دقت نظر در وصیت‌نامه سیاسی- الهی امام خمینی به جستجوی مضامینی که معرف تمدن نوین اسلامی بودند، در ابتدا به کدهای مرتبط دست‌یافت. نهایتاً، کدهای استخراج‌شده به روش تحلیل مضمون در قالب 116 کد باز، 92 مضمون پایه و 4 مضمون سازمان دهنده تقسیم‌بندی شدند. حاصل کار به‌صورت الگوی مفهومی تمدن نوین اسلامی ارائه شد؛ که شامل 4 شاخص وحدت اسلامی، بصیرت اسلامی، اقتدار اسلامی و استقلال و آزادی اسلامی است.

وحدت از مهم‌‌‌‌‌ترین اصول و ارزشهای مورد تأکید قرآن و ائمه معصومان(ع)‌‌ است. وحدت اسلامی در دوران معاصر به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در تعیین سرنوشت مسلمانان در عرصه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مطرح می‌شود که شکوفایی و توسعه امت اسلامی را فراهم می‌آورد. بنابراین، شایسته است مورد توجه نخبگان دینی و حکومتی و اندیشمندان فکری جهان اسلام قرار گیرد. فقها و علمای مذاهب اسلامی کشور نیز با تأکید بر اینکه تفرقه بین مذاهب اسلامی باعث می‌شود دشمنان اسلام ‌‌از این تفرقه ‌سود ببرند، بیان داشتند، ‌‌حفظ وحدت در شرایط کنونی بیش از پیش ضروری است و وحدت اسلامی در جمهوری اسلامی ایران باید الگویی برای وحدت اسلامی در منطقه باشد، تا از گزند توطئه‌ محورهای شرارت در امان بود. با توجه به اهمیت موضوع، نوشتار حاضر با روش اکتشافی ـ تحلیلی به شناسایی و تبیین موانع وحدت اسلامی با تأکید بر دیدگاه علمای مذاهب اسلامی پرداخته است؛ شایان ذکر است به‌منظور شناسایی مؤلفه‌های پژوهش به مصاحبه با 35 نفر از علمای مذاهب اسلامی پرداخته شد و دیدگاه ایشان در خصوص موانع وحدت اسلامی اخذ شد. پس از استخراج نکات کلیدی در دیدگاه ایشان، نسبت به تجمیع و جرح و تعدیل مؤلفه‌ها اقدام شد و 12 مؤلفه مبنای کار قرار گرفت. این مؤلفه‌ها مجدد به خبرگان پژوهش ارائه شد و سپس توسط آزمون دوجمله‌ای در نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ادامه نیز به تشریح و تبیین هریک از مؤلفه‌ها پرداخته شد.

در گستره دین‌پژوهی، تحریف کتابهای آسمانی مسئله‌ای است که از دیرباز ذهن و زبان دانشیان این عرصه را به خود واداشته است. دست‌نخوردگی و سلامت این کتابها در پذیرش و اعتبار آیینهای مربوط به آن سهم به­‌سزایی دارد. اگرچه از منظر قرآن و حدیث ادیان پیشین نسخ شده و پیروی از آن روا نیست، اما برای پیروان ادیان پیشین و نیز مسلمانانی که به نسخ آن باورمند نیستند یا نسبت به آن تردید دارند تحریف کتابهای آسمانی می‌تواند دلیلی استوار و تعیین‌کننده برای روا دانستن یا ندانستن پیروی از آن باشد. با کاوش در آیات قرآن کریم و روایات معصومان(ع) و سخنان مفسران فریقین به­‌روشنی برمی‌آید مجموعه‌ای که امروز به عنوان عهدین (کتاب مقدس= بایبل) می‌شناسیم فراوان دچار تحریف لفظی و معنوی شده است؛ نیز با استدلالهای عقلی برنهاده بر مبانی نقد سندی و محتوایی متن ـ هم­چون: بررسی اتصال سند، اعتبار نسخه‌ها، تک‌نسخه یا چندنسخه­ بودن، مقایسه نسخه‌ها و کاویدن همسانی یا ناهمسانی آن، داشتن یا نداشتن تعارض و تناقض در نسخه واحد، در بر داشتن نسبتهای ناروا و سخنان زننده به خداوند و پیامبران، نامعقول­‌بودن بسیاری از جمله‌های آن و...- به همین نتیجه می‌رسیم.

هدف پژوهش حاضر، ارزیابی میدانی اهمیت شاخص‌های تحقق الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های امام خمینی در میان جامعه دانشگاهی می‌باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی است و با روش میدانی درصدد ارزیابی میدانی جامعه دانشگاهی ایران براساس الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های امام خمینی می‌باشد. با مطالعه وصیت‌نامه الهی- سیاسی امام خمینی، 116 جمله کلیدی و به‌تبع آن 92 مضمون پایه و 4 مضمون سازمان‌دهنده، به روش تحلیل مضمون از آن استخراج شد. این مضامین با استفاده از راهبرد تحلیل مضمون دسته‌بندی شده‌ و نهایتا الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های امام خمینی ارائه شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر دانشجویان تحصیلات تکمیلی و طلاب سطح 3 و 4 حوزه‌های علمیه شهرهای تهران، قم و مازندران (به دلیل سهولت دسترسی به ایشان) هستند که به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. پژوهش بر این فرض استوار است که ارتباط معناداری میان شاخص‌ها و متغیر تمدن نوین اسلامی در میان جامعه دانشگاهی وجود دارد. نتایج نشان داد که شاخص‌های تمدن نوین اسلامی از وضعیت مناسبی در کشور برخوردار هستند. وحدت اسلامی با میانگین 4.54 درصد مناسب‌ترین وضعیت را در میان شاخص‌های تمدن نوین اسلامی دارد، اقتدار اسلامی با میانگین 4.2917، بصیرت اسلامی با میانگین 4.125 و استقلال و آزادی اسلامی با میانگین 3.9583 در رتبه‌های بعدی قرار دارند. علاوه بر این، نتایج معادلات ساختاری پژوهش حاکی از آن است که وحدت اسلامی به میزان 0.92 درصد با تمدن نوین اسلامی ارتباط دارد. نتایج مدل ساختاری نشان می‍‌دهد که وحدت اسلامی بیشترین تأثیر را بر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی دارد. اقتدار اسلامی با 0.89، بصیرت اسلامی با 0.80 و استقلال و آزادی اسلامی با 0.68 درصد در رتبه‌های بعدی هستند. با توجه به بالا بودن میزان ارتباط تمام شاخص‌ها با تمدن نوین اسلامی، کوچک‌ترین تغییری در مقدار هر یک از شاخص‌ها، شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مسئله رؤیا از مسائل مهمی است که فیلسوفان در طول تاریخ فلسفه بدان پرداخته‏اند. ارسطو در یونان باستان، رساله‏ای مستقل به نام «دربارۀ رؤیاها» را به این مهم اختصاص داده و فیلسوفان مسلمان نیز مسئله رؤیا را با بحث نبوت گره زده‏اند. در این میان، تأمل فلسفی ابن‏سینا در مقام بزرگ‌ترین فیلسوف جهان اسلام در این مسئله حائز اهیمت است. او با توجه به تفسیری که از وجودِ نفس، تجرد آن، قوای نفس به‏ویژه خیال دارد، به بحث دربارۀ رؤیا می‏پردازد. ارسطو نیز با توجه به ادراک حسی و قوّه خیال به تبیین نظر خود درباره رؤیا و ماهیت آن می‎پردازد. مسئله اصلی این مقاله، تبیین و بررسی آرای این دو فیلسوف از مسئله رؤیاست. هدف تحقیق، نشان‌دادن وجوه افتراق و اشتراک و میزان تأثیرپذیری ابن‌سینا از ارسطو در مسئله رؤیاست. روش تحقیق در این مقاله نیز بررسی تطبیقی میان این دو فیلسوف از منظر فلسفی و تاریخ فلسفه است. نتیجۀ پژوهش آنکه ابن‌سینا در مباحث نفس و مسائل مربوط به رؤیا، دقت نظر‌های بیشتری کرده و البته در آرای خود از ارسطو نیز متأثر بوده است.

برهان صدیقین عنوان برهانی است که در آن بدون توجه به موجود خاصی از موجودات نظام هستی، ذات واجب‌الوجود اثبات می‌شود. نخستین بار این عنوان را ابن‌سینا تقریر جدیدِ برهانی که پیش‌تر فارابی اقامه کرده بود، برگزید. این برهان بهترین و موجزترین برهان فلسفی و عقلی اقامه‌شده برای اثبات ذات خدا است. در این برهان از خود «وجود» به «واجب‌الوجود» اقامه استدلال می‌شود، به گونه‌ای که هیچ ‌یک از افعال الاهی، همانند حرکت و حدوث، حد وسط قرار نمی‌گیرد. ملاصدرا با توجه به اشکالاتی که در برهان صدیقین ابن‌سینا هست، این برهان را به صورت دیگری اقامه کرد. پس از آن سبزواری، به دلیل مقدمات بسیار که در برهان و استدلال ملاصدرا بیان شده بود، کوشید برهان صدیقین را به صورت دیگری بیان کند. وی سه تقریر از برهان صدیقین مطرح کرده که تمامیت برخی از آنها به ابطال دور و تسلسل است و برخی دیگر از آنها نسبت به برهان ملاصدرا کوتاه‌تر است و از مقدمات کمتری در آن استفاده شده است. نگارنده پس از بیان تقریرهای متفاوت سبزواری می‌کوشد آنها را تحلیل و بررسی کند.

مسأله ادراک حسّی از جمله مسائل مهم در مباحث نفس و علم است. حس، محسوس و احساس در اندیشه فیلسوفان یونان باستان از زمان افلاطون به‏صورت جدی مطرح بوده است. ارسطو شاگرد و منتقد افلاطون تبیین استاد از ادراک حسّی را کافی نمی‏دانست، از این‌رو در مجموعه آثار خود به‏ویژه در دو اثر درباره نفس و حس و محسوس به تبیین ادراک حسّی پرداخته است. فیلسوفان مسلمان نیز به ادراک حسّی توجه کرده‏اند. ابن‏سینا و ملاصدرا در کتب مختلف خود به ادراک حسّی اشاره کرده‏ و کیفیت و انواع آن را مورد بررسی قرار داده‏اند. برای هر سه فیلسوف نفس و قوای آن در تبیین ادراک اهمیّت ویژه‏ای دارد و ادراک حقیقی را از آن نفس می‏دانند. آنها قوا را به ظاهری و باطنی تقسیم می‏کنند. ارسطو، ابن‏سینا و ملاصدرا قوای ظاهری را همان حواس پنج‏گانه و از بین قوای باطنی آنچه برای تبیین ادارک حسّی مهم است را حس مشترک می‏دانند. در این مقاله با توجه به گستردگی که بحث ادراک حسّی دارد تنها به سه مسأله خواهیم پرداخت: 1ـ اهمیّت، جایگاه و تعریف ادراک حسّی؛ 2ـ بررسی حواس ظاهری؛ 3ـ معرفت‏بخشی حواس. می‏توان گفت مباحث ابن‏سینا و ملاصدرا نسبت به ارسطو در این زمینه‎ها گستردگی بیشتر و نظم بهتری دارد. با توجه به سه محور یاد شده برآنیم تا به بررسی ادراک حسّی از دیدگاه ارسطو، ابن‏سینا و ملاصدرا بپردازیم و اختلافات و شباهت‏های این سه اندیشمند در موارد پیش‎گفته را بیان کنیم.