جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نجات‌شناسی یکی از مسائل بسیار مهّم در دو سنت اسلام و مسیحیت است. بررسی این مسئله مهّم و رابطه آن با یکی از صفات فعلی و کمالی خداوند یعنی رحمت و فیض الهی موضوع این رساله است. رحمت درباره خداوند به معنای احسان و تفضل و فراهم‌سازی ابزار رشد و تکامل موجوداتی است که قابلیت رسیدن به کمال را دارند. درکلام اسلامی فراهم کردن شرایط وقابلیت دریافت رحمت و فیض الهی ازطرف خود قابل است و این قابلیت و ابزار آن یعنی اراده و اختیار انسان درعلم الهی وجود دارد. در دیدگاه رایج مسیحی فیض الهی موهبتی رایگان از جانب خداوند است که به انسان داده می‌شود و دریافت این قابلیت ازسوی او امکان ندارد، به عبارتی انسان برای نجات خود کاری نمی‌تواند انجام دهد حقیقت نجات دراسلام، معنای عدمی وسلبی دارد و به معنای خلاصی و دور شدن از مصیبت، درد و رنج و هلاکت است. ازنظراسلام هرچند خداوند نجات بخش است ولی انسان با اختیار ونقش فعال خود بافراهم‌ساختن وضعی خاص، پذیرنده نجات الهی است. درمسیحیت حقیقت نجات به وضعیتی گفته می شود که انسان از مرگ روحانی و ابدی که بواسطه گناه ذاتی دچار آن شده، رهایی یابد و به فیض «تجدید حیات» نائل شود. اعلام ایمان به نجاتی که عیسی مسیح برای بشر به ارمغان آورده است، اساس مسیحیت رایج است. عوامل نجات در اسلام علاوه‌بر رحمت الهی، ایمان، عمل صالح، توبه و شفاعت است که برخی از فرقه‌های مسیحی مانند کاتولیک‌ها نیز بر آیین و شعائر کلیسا و همچنین بر ایمان و عمل صالح برای رسیدن به رستگاری تأکید دارند. بنابراین در کلام اسلامی، رحمت الهی معد و زمینه‌ساز نجات است ولی علت نجات امور دیگری مانند ایمان، عمل صالح، توبه و... است. اما در الهیات مسیحی از آنجا که رحمت علت ایمان است و نجات بدون ایمان صورت نمی‌گیرد می‌توان گفت که رحمت علت نجات است وعمل صالح و شعائر کلیسا شرط نجات می باشد.

بحث وحدت اسلامی از مهمترین مباحث روز است که مورد توجه بسیاری از محققان امروزی می باشد. در این میان برخی از رویکردهای شیعه و سنی که به تقریب میان گروههای مختلف اسلامی اعتقاد دارند بر ضرورت اتحاد میان مسلمانان تاکید می کنند. مخالفان این دیدگاه از جمله گروههای انجمن حجتیه، ولایتی ها، شیرازی ها، اخباری ها و وهابیت با تاکید بر حقانیت ادعاهای خود مرزبندی هایی را میان امت اسلامی انجام می دهند. این مرزبندی ها گاهی منجر به اقدامات خشونت آمیز نیز می شود. این جریان باطل در تفکر شیعه اگرچه در درون خود به گروههای مختلفی تقسیم می شود اما در برخی ادله با یکدیگر اشتراک دارند. مهم ترین این ادله عبارتند از رویکرد انحصارگرایانه در حقانیت و نجات، مقدم دانستن برائت بر ولایت و اعتقاد به محوریت ولایت در دین. رویکردهای تقریبی نیز با استناد به ادله نقلی از قرآن و سنت و نیز قواعد فقهی از جمله احترام به مسلم، تجنب از فساد و نیز قاعده وحدت از مساله وحدت دفاع می کنند. علاوه بر ادله مذکور، استفاده از قواعد عقلی از جمله دفع ضرر محتمل و مطابقت اصل وحدت با عقل به قوت ادله می افزاید. همچنین تاکید بر اشتراکات میان فرق اسلامی زمینه مساعدی برای تاکید بر تقریب و یکپارچگی امت اسلامی خواهد بود. رویکرد مختار در این نوشتار تایید رویکرد تقریبی است که با ذکر مبانی کلام اسلامی و ارائه ادله متعدد و بیان راهکارها تبیین شده است. این مبانی عبارتند از رویکرد اعتدالی در حقانیت و نجات بخشی ادیان، تقابل میان حق و باطل به جای تقابل فرق اسلامی، هویت تمدنی اسلام، استکبار ستیزی، رابطه دین و سیاست و انسان شناسی اسلامی. راهکارهای پیشنهادی در این نوشتار به مسائلی از جمله تدوین منشور وحدت، رفع زمینه های اختلاف از طریق روشنگری اذهان عمومی و پاسخ به اتهامات، تمرکز بر مشترکات و نیز لزوم جرم انگاری و حرمت توهین به مذاهب اسلامی پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی به موضوع پرداخته است.

توحید و شرک، منشأ و زیربنای تمامی ‌اعتقادات می‌باشد، به گونه‌ای که اگر شخصی در توحید دچار اشتباه شود، بنای اعتقادات وی دچار مشکل خواهد بود. با بررسی مباحث توحید و شرک در نگاه بریلویه و وهابیت به دست می‌آید که وهابیون توحید را به عبادت که یکی از اقسام توحید است، تفسیر و منحصر می‌کنند و با تغییر و تصرف در مفهوم توحید و قرائت افراطی و تحریف آمیز از آن، بسیاری از آموزه‌های اسلامی‌ را که همة مذاهب اسلامی ‌به آن اتفاق نظر و اجماع دارند، از مصادیق شرک و عبادت می‌شمارند، لذا با این کار، دچار مغالطه شده و اعمالی را که عین توحید هستند، در زمرة شرک قرار می‌دهند. درحالی‌که بریلویه بنا بر معیارهایی که بیان می‌کنند، امور مذکور را عین توحید و اموری تلقی می‌کنند که باعث تقرب به خدای متعال می‌شود. لذا مقاله حاضر با بیان معیارهای شرک در نگاه بریلویه و وهابیت، به مصادیق آن از جمله توسل، شفاعت، استغاثه و استعانت، زیارت قبور و بنای آن نیز می‌پردازد.

بر اساس نظریه امر بین الامرین، انسان نه کاملا مجبور است و نه کاملا آزاد، بلکه در میان این دو قرار قرار دارد. از سوی دیگر از برهان فسخ عزائم که بر گرفته از سخنان امام علی ع است، فهمیده می‌شود که خداوند مانع انجام برخی از افعال انسان مختار می‌شود. در این صورت انسان در عین داشتن اختیار مجبور است و این گزینه، تناقض‌نماست. به لحاظ اهمیت برهان فسخ عزائم و شناسایی عقیده شیعه در جبر و اختیار تبیین رابطه مذکور، ضروری است. این تحقیق بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی به توضیح رابطه دو اعتقاد ماخوذ از منابع شیعی(امر بین الامرین و برهان فسخ عزائم) از طریق رابطه‌ طولی اراده الهی و اراده انسان، علت تامه بودن و ناقصه بودن این دو اراده را تبیین کند و با بیان اینکه گاهی به دلیل مصلحت جامعه است که تصمیم انسان شکسته‌ می‌شود به حل این تناقض ظاهری بپردازد.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

یکی از جریان‌های مهم در اخلاق‌پژوهی در تمدن اسلامی، طب‌انگاری اخلاق است. در منشأ پیدایش این جریان می‌توان به تأثیرپذیری اخلاق‌پژوهان از سنت تفسیری اشاره کرد. دانشمندان علم اخلاق با الهام گرفتن از مفاهیم قرآنی، مانند بیماری و سلامت قلب، فضائل و رذائل اخلاقی را با انگارۀ بیماری و سلامت بررسی کرده‌اند. قرائن مؤید این نظریه که در این نوشتار واکاوی شده، با بررسی معانی و وجوه «قلب» و «بیماری» و نیز تعیین مصادیق بیماری قلب در تفاسیر آیات دوازده‌گانۀ «فی قلوبهم مرض» قابل ردیابی است. مفسران با ذکر دلایل اینکه چرا قرآن از کلمۀ «مرض» در این آیات استفاده کرده است، به ایجاد انگارۀ طبی یا مدل پزشکی در تحلیل بیماری‌های اخلاقی و فکری کمک کرده‌اند. این امر می‌تواند در نهایت به ایدۀ نظریۀ قرآنی سلامت بینجامد.

اختیار انسان و به تبع آن مسئولیت‌پذیری انسانی از مباحثی است که در علوم مختلف، از منظرهای متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، این مفهوم، در نظریه مشهور «انتخاب گلاسر» با مفهوم مشابه آن یعنی «اختیار» در نظریه امر بین الامرین ملاصدرا مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. در نظریه انتخاب، انسان را موجودی آزاد و آگاه از همه‌ی افعال خود می‌دانند و همچنین تأکید زیادی بر اختیار کامل انسان دارند، به همین دلیل تمام افعال او هدفمند بوده و از خود او سرچشمه می‌گیرد؛ پس انسان بر تمام رفتار خود کنترل و مسئولیت دارد و فاعلیت الهی لحاظ نشده است. طبق این نظریه، انتخاب‌های انسان بر مبنای «دنیای مطلوب» ساخته ‌شده در ذهن انسان جهت می‌یابد. از طرفی در نظریه‌ی امر بین الامرین، افعال اختیاری انسان هم به خداوند و هم به انسان منسوب است که مقبول‌ترین تقریر آن بر اساس امکان فقری ملاصدرا است که انسان را موجود ربطی می‌داند و از خود استقلالی ندارد. در این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با به کارگیری روش تطبیقی به مقایسه این دو نظریه از سه جهت مفاهیم اصلی، مبانی و پیامدهای روان‌درمانی پرداخته شده است. در نهایت این نتیجه حاصل شد که بین مفاهیم اصلی دو نظریه تفاوت بسیاری وجود دارد. همچنین در بحث مبانی انسان‌شناسی و هستی‌شناسی، تفاوت خدامحوری و انسان محوری مشهود است. این دو رویکرد به لحاظ ایجاد روحیه خوشبختی، امیدواری، پویایی و مسئولیت‌پذیری تفاوت‌هایی نیز دارند.

احمد بن اسماعیل بصری(احمد الحسن) یکی از مدعیان دروغین مهدویت است که با ادعای ظهور یمانی در سال 2002م. دعوت خویش را اغاز کرده و در مراحل بعدی خود را فرزند امام‌زمانأ و جانشین ایشان و حجت معصوم الهی معرفی می‌کند. در قانون معرفت حجت ابداعی او(نص، علم و دعوت به حاکمیت الهی) از رؤیا به نص مستقیم الهی تعبیر شده و البته صرفاً به حجیت خوابی که نص تشخیصی ایجابی باشد قائل است. وی در اثبات حجیت رؤیا علاوه بر دلایل نقلی به ادله عقلی نیز استناد می‌کند، انچه این نوشتار را از سایر پژوهش‌های مرتبط متفاوت می‌سازد، بررسی ادله عقلی اعتبار رؤیاست، چرا که برای پیشگیری از دور باطل، ادله حجیت رؤیا به عنوان قانون عام شناخت حجت، الزاماً باید عقلی باشد. دلایل سه‌گانه عقلانی او در این مسئله عبارت‌اند از استناد به حکمت الهی در لزوم شناساندن خلیفه خود، محال بودن اضلال الهی و حجیت قطع حاصل شده برای بیننده خواب. البته م‌ توان با تمایز مقام تنصیب خلیفه از سوی خدا با مقام معرفی ایشان به مردم و نیز تمایز معناداری پدیده‌ها با حقیقت‌مندی آن‌ها خطای دیدگاه مذکور را به خوبی نشان داد. همچنین با تأکید بر اختیار انسان درگزینش یک منبع معرفتی، اضلال الهی منتفی خواهد بود. علاوه بر آن به استناد دلایل متقن عدم تطابق با واقع همه خواب‌ها، مقدمات قطع بیننده خواب نیز مورد خدشه است. حجیت خواب در میان متفکران شیعه به صورت مستقل هرگز پذیرفته نشده است و اعتبار هر گونه شهود مشوب صرفاً با معیار نصِّ قطعی و مطابقت با دلیل عقلی سنجیده می‌شود.

ارزیابی اخلاقی باور یکی از موضوعات مورد گفت‌وگو در معرفت‎شناسی است. پذیرش این مسئله مبتنی بر یک رویکرد مناسب در معرفت‎شناسی است که قابلیت ارزیابی اخلاقی باور را فراهم کند. رویکرد نوارسطویی در معرفت‎شناسی فضیلت‌محور که در حال حاضر با زاگزبسکی شهرت یافته است، دلایلی را برای امتیاز این رویکرد در تبیین این مسئله ارائه کرده است. این دلایل عبارت‌اند از برتری معرفت‎شناسی فضیلت‎محور بر سایر رویکردهای معرفت‎شناسی، مشکلات معرفت‎شناسی معاصر به دلیل تمرکز بر مسئله شکاکیت و غفلت از مسئله فهم و در نهایت دلایل مربوط به فلسفه ذهن که به بحث رابطه باور و احساس می‌پردازد. وی در ادامه به رابطه باور و اخلاق اشاره می‌کند و با در نظر گرفتن معنایی عام از اختیارگرایی امکان ارزیابی اخلاقی تمامی سطوح معرفت را مطرح می‌سازد. نقد اصلی این نوشتار نیز به تعمیم اختیار به تمامی انواع معرفت است.