جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مکتب عرفان نظری، نفس آدمی حد واسط میان دو بعد روح مجرد و بدن مادیِ او دانسته شده و در عین اینکه در ابتدای حدوث مادی خویش، متأثر از شرافت و دنائت امزجه‌ی عنصری است، اما به حسب اصل وجود از عالم امر است که مقوّم وحدت و نورانیت آن می‌باشد. البته عارفان اعتدال مزاج عنصری و جسمانی را تنها عامل مؤثر در تطور حقیقت انسانی ندانسته و در کنار آن، اعتدال مزاج معنوی و روحانی را نیز طرح کرده‌اند که در اثر ملازمت نفس با احکام شریعت و سلوک معنوی منطبق بر طریقتِ مستقیم به دست می‌آید و به تشکیل حقیقتی وحدانی و اعتدالی در وجود انسان منجر می‌شود و به سبب این امر وجود انسان شدت و سعه می‌یابد و می‌تواند مظهر تمام اسماء و صفات الهی گردد. عرفان نظری وحدت نفس را وحدت حقه‌ی ظلیّه که ظلّ وحدت حقه‌ی حقیقیه الهی است، دانسته و بر این اساس از قوای نفس با عنوان مظاهر و تجلیات و تعینات نفس یاد کرده است. از این‌رو تعدد قوا نه تنها منافات با وحدت نفس ندارد بلکه بیان‌گر جامعیت و قوت وجودی آن بوده و نفس با حفظ وحدت و یکتایی عینیت با قوا دارد و قوای نفس نیز در جمیع مراتب آن به حیثیت تقییدیه شأنیه موجودند. بنابراین وجود نفس انسانی در مقام ذات، لابشرط و نسبت به مراتب تعینات خود، در مظاهر ظاهری و باطنی قوا، بشرط شی‌ء می‌باشد.

محبت در عرفان اسلامی ‌‌از موضوعات اساسی و بنیادینی است که به عنوان مهم‌ترین رکن عرفان عملی قلمداد می‌گردد، چرا که اساس آفرینش و هدف خلقت عالم و آدمیان جز عشق و محبت خداوند به ذات مقدس خویش و به تبع آن نمودار شدن اسماء و صفات او که نمایندگان آن محبت ذاتی در عالم امکان هستند چیز دیگری نبوده، و همه محبت‌ها از محبت آن محبوب ازلی نشأت می‌گیرد، که خود هم محبت است و هم محبوب. در مکتب عرفا، محبت خداوند مقصد نهایی سلوک عرفانی و تکامل‌بخش قوای نظری در درک حقایق هستی است و راه دستیابی به این محبت و عشق الهی را معرفت قلبی و مناسبت می‌دانند. منظور از مناسبت، سنخیت یافتن عبد با خدای متعال در صفات او می‌باشد و این محبت نتیجه‌ مناسبت و سنخیت بین محب و محبوب است.