جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«توین بی Arnold Toynbee» مورخ مشهور انگلیسی(1889-1973م) سال‌های فراوانی از عمر خود را صرف بررسی تاریخ و تمدن‌های گوناگون بشری کرده است. وی تمدن اسلامی را رقیب اساسی تمدن غربی دانسته و در بررسی‌های خود به نقاط ضعف و قوت این دو رقیب دیرینه اشاره کرده است. وی از شخصیت‌های معتقد به منجی در آخرالزمان است و اعتقادات منجی‌گرایانه او از دین مسیحیت ناشی شده است. نگاه وی به منجی، با عینک پیشرفت و تکنولوژی تمدن غرب صورت پذیرفته و وی مهدی سودانی را مظهر منجی شمشیر به دست انگاشته است. وی با بررسی شخصیت مهدی سودانی و عملکردش بر این باور است که منجی در تمدن اسلامی شاخصه‌هایی دارد که با منجی تمدن غربی در بسیاری از زمینه‌ها متفاوت است. با این حال نگاه «توین بی» به تمدن اسلامی بسیار امیدوارانه است و لذا می‌توان از نگاه تمدنی وی در تقریب بین ادیان و تقویت اعتقاد به منجی بهره گرفت. در این نوشتار برآنیم تا دیدگاه توین بی درباره شاخصه‌های منجی در تمدن اسلامی را توضیح داده و به نقد و بررسی آن اقدام نمائیم. شمشیر به دست بودن، استفاده از ابزارهای قدیمی، قدرت روحانی و نیروی توانای معنوی و خلأ نظریه‌پردازی در عصر جدید از جمله شاخصه‌هایی است که توین بی برای منجی در تمدن اسلامی برشمرده است. تحلیل و مطالعه آثار «توین بی» نگاه خاص و ویژه او را نسبت به منجی شمشیر به دست آشکار ساخته و راز نگاه‌های متفاوت وی به اسلام را بر ملا خواهد ساخت. «توین بی» تنها از زاویه «مهدی سودانی» به منجی شمشیر به دست نگریسته است. در حالی که این امر زوایای دیگری نیز دارد که ما به برخی از آنها در این پژوهش اشاره می‌نمائیم. به هر حال دیدگاه‌های توین بی در مورد منجی و آینده جهان، نقاط مشترکی با آموزه مهدویت و آرمان‌های آن دارد، و به همین دلیل، می‌تواند زمینه شکوفایی پژوهش در آموزه‌های مهدوی مرتبط را فراهم نماید.

اتان کلبرگ یکی از مستشرقین معاصری است که اعتقاد دارد نظریه امامان اثناعشریه، ساخته و پرداخته شیعیان در زمان غیبت و پس از آن است و قبل از آن چنین چیزی مطرح نبوده است. این دیدگاه که مشابه نظریه بسیاری از مستشرقان از جمله هانس هالم در کتاب تشیع است، براساس فرضیه تکامل تدریجی مذهب شیعه شکل گرفته است. براساس این دیدگاه، عقایدی از قبیل مفهوم امام، ویژگی‌های عصمت و علم امام، تعداد دوازده امام، دوران طولانی غیبت امام دوازدهم و مفاهیمی از این دست، به مرور شکل گرفته و تکمیل شده و متفاوت از اعتقادات شیعیان اولیه است. متکلمان شیعه به شدت با این دیدگاه مخالفند و به نظر می‌رسد (در دسترس نبودن آثار اعتقادی شیعه در قرن دوم) (کم‌اطلاعی از سیر تاریخی کلام شیعه)(عدم توفیق در بازشناسی احادیث صحیح از ضعیف) و وجود برخی مبانی غلط موجب شکل‌گیری این دیدگاه شده است. باور به تطور تاریخی عقاید شیعه را می‌توان در تعابیر کلبرگ درباره شکل‌گیری غلو نیز مشاهده کرد وی غلات را شیعیانی می‌داند که در دوره‌های بعدی مورد تحقیر و کم‌توجهی قرار گرفته‌اند در حالی که غلات از گروه‌های شیعه نبوده و باید از گروه‌های منتسب به شیعه به حساب آیند. غلات از همان ابتدا الوهیت ائمه یا نبوت آنان را مطرح می‌کردند و این ربطی به عقاید شیعه مانند عصمت، علم غیب، مهدویت ندارد. بنابراین سرچشمه غلو، عقاید شیعه نیست. اگر غلات واقعاً شیعه بودند باید از نهی‌های فراوانی که ائمه درباره غلو می‌رسید اطاعت می‌کردند و از غلو دست برمی‌داشتند. کلبرگ، اختلاف نظر بین دو مکتب عقل‌گرا (اصولیون) و نقل‌گرای شیعه (اخباری‌ها) را به نحوی تصویر می‌کند که مؤید روند تکاملی شیعه باشد. در حالی که علیرغم اذعان به وجود دو مکتب متفاوت در شیعه، این مسئله الزاماً به معنای پذیرش تکاملی مذهب شیعه نیست.

شیعه‌شناسی در غرب از سال­های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رونق بیشتری گرفت و آثار زیادی در این‌باره نوشته شد. این جریان بیشتر در آثار پرفسور هانری کربن و شاگردان او از جمله دکتر محمدعلی امیرمعزی مشهود است. آثار دکتر معزی از معدود آثاری است که جنبه­های خاص و کمتر شناخته شده از تشیع را با تکیه بر متون اولیه شیعه(از قرن 4 هجری به بعد) بازسازی کرد که مورد استقبال جامعه غرب واقع شد. دیدگاه­های خاص ایشان در باب امامت عامه(جنبه­های عرفانی و امامت باطنی) و امامت خاص با موضوع مهدویت(انتظار، غیبت، رجعت و علائم ظهور) محور بحث در این نوشتار است که در برخی موارد نیاز به بررسی، تحلیل و دقت نظر دارد که به آن پرداخته شده است.

ابن‌سینا در کتاب «اشارات و تنبیهات» لذت را ادراک و نیل به آن چیزی که نزد مدرِک، کمال و خیر است دانسته است. او در این عبارت بر خلاف دیگر عباراتش، از واژه «نیل» استفاده کرده است. در مفهوم این واژه میان شارحان ابن‌سینا اختلاف وجود دارد. برخی همچون فخررازی این واژه را فاقد هرگونه منظور و معنای خاصی می‌دانند و معتقدند که حذف آن هیچ خللی در مفهوم عبارت ایجاد نمی‌کند. برخی نیز همچون خواجه نصیر‌الدین طوسی با توجه به اینکه لذت یکی از افعال نفس است و ادراک آن حضوری است، معتقدند واژه «نیل» در این عبارت، رسیدن به ذات مدرَک را می‌رساند. از نظر آنها لذت با حصول ذات مدرَک حاصل می‌شود. این در حالی است که به نظر می‌رسد چنین برداشتی با فلسفه ابن‌سینا در تناقض است. چرا که دستیابی به ذات مدرَک محسوس امکان‌پذیر نیست لذا ادراک محسوس از نظر ابن‌سینا نمی‌تواند حضوری باشد و لاجرم این ادراک حصولی خواهد بود. این مساله حتی در پژوهش‌های جدید نیز بازتاب داشته است. لذا ضروری است که عبارت ابن‌سینا در مورد لذت در کتاب «اشارات و تنبیهات» با روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اساسا تفسیر نیل به حصول ذات مدرَک یا درک حضوری مدرَک محسوس قابل قبول نمی‌باشد.

از آن جا که خالق اثر هنری، در فرایند شکل گیری آثار هنری نقشی اساسی دارد و منشا اثر هنری، تجربه درونی هنرمند است و آن اثر، برآمده از احساس، عاطفه، تخیل و تفکر اوست، در این نوشتار، این پرسش مطرح شده است که مهدویت در تجربه هنری هنرمند مسلمان چه حضور و جایگاهی دارد؟در این مقاله، تلاش شده است به این پرسش این گونه پاسخ داده شود که اگر هنرمند شیعی، جایگاه مهدویت را در منظومه فکری و معرفت شناسی شیعه - به ویژه عرفان شیعی - بشناسد، اعتقاد به مهدویت در تجربه هنری او تاثیر خواهد گذارد و سبب خلق آثار فاخر مهدوی خواهد شد. انتظار خلق و آفرینش آثار مهدوی، تنها مبتنی بر سبکی از زندگی و تجربه ای از هنرمند است که مهدویت در آن نقش و حضوری پررنگ داشته باشد و در صورت فقدان دلدادگی درونی و نبود معرفت عمیق در تجربه هنری هنرمند، سفارش اثر هنری به تنهایی موجب خلق آثار فاخر مهدوی نخواهد شد.

بازی های رایانه ای به دلیل بهره مندی از قابلیت های تعاملی و ظرفیت هایی در جهت امکان مشارکت کاربر در سیر تکامل بازی، به رسانه ای تأثیرگذار برای فرهنگ سازی و ارتقای نگرش کاربران بازی های رایانه ای تبدیل شده اند. این ظرفیت، امکان آن را برای کاربر در محیط مجازی بازی رایانه ای فراهم می کند تا بدون توجه به عواقب تصمیم گیری های خود، آزادانه و از میان گزینه های اخلاقی و غیراخلاقی، گزینه مناسب با آموزه های دینی و فرهنگ جامعه کاربر را برگزیند. این مقاله تلاش می کند تا چگونگی فراهم کردن زمینه لازم را برای انتخاب گزینه اخلاقی در بازی رایانه ای بررسی کند؛ ازاین رو این مقاله ضمن گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه ای و تبیین داده ها به صورت توصیفی تحلیلی، این فرض را مطرح می کند که بازی های رایانه ای، با بهره گیری از ظرفیت های تعاملیِ خود، شرایطی را برای کاربران فراهم می کنند تا آنها بتوانند بدون توجه به عواقب انتخاب هایشان، داوطلبانه و از روی اختیار، در شرایط و موقعیت های متفاوت تصمیم گیری کنند.

از جمله چالش های جدی در عصر جدید که بعضی از اندیشمندان، آن را عصر پسامدرنیته می خوانند، نسبت میان شیوه زندگی مسلمانان و جوامع دینی با عصر جدید و دوران پسامدرن است. در این راستا این پرسش اساسی در حوزه هنر نیز خود را بازمی نمایاند و به صورت گفتمان طرح می گردد که با توجه به مبانی معرفتی هنر دینی و مهدوی و همچنین بر اساس مبانی معرفتی هنر پست مدرن آیا امکان سازگاری میان هنر مهدوی و هنر پست مدرن وجود دارد یا نه. در این مقاله دو الگو و نظریه مطرح و نقد و بررسی شده و سپس الگویی بر اساس زیسته فطری پیشنهاد گردیده است.

از جمله چالش های پس از دوران رنسانس و تحقق مدرنیته، رویارویی دین و مدرنیته و موقعیت نخبگان مسلمان و جوامع اسلامی در پاسخ به پرسش های نو و واکنش روحی و اجتماعی در برابر آن بوده است، موقعیتی که مدرنیته در عرصه های مختلف حکومت، سیاست، انسان شناسی، جامعه شناسی، معرفت شناسی، روابط و مناسبات فردی و اجتماعی، توسعه و رشد و امثال آن پیش روی مسلمانان قرار داده است. مسلمانان روش ها، پاسخ ها و واکنش های متعددی داشته اند که در بعضی از آنها، عناصر فرهنگ مهدویت و مفاهیم موعودگرایانه مولفه ای اساسی بوده است. تحلیل این راه کارها و بررسی جایگاه مهدویت در بخشی از آنها به منزله راه حل یا واکنش فردی و اجتماعی در برابر مدرنیته و رویکرد انتقادی و آسیب شناسانه به این نظریه ها که گاه به صورت نادرست از مهدویت استفاده نموده اند و تبیین رویکرد مناسب مسلمانان در فلسفه تاریخ، از اهداف این مقاله است.

حضرت مهدی با مظاهر و فرآورده های تمدن نوین چه خواهد کرد؟ این پرسش از جمله مهم ترین مباحث دکترین فرهنگی مهدویت است. این پرسش به خصوص آن گاه محل بحث می شود که دگرگونی فرهنگی دوران کنونی با آن چه در لحظه غیبت ایشان بر جهان حاکم بوده، مقایسه گردد. سرعت تحولات علمی، اجتماعی و فرهنگی، چنان جهان را نسبت به عصر حدیث و وحی و سده های آغازین غیبت حضرت دگرگون کرده که خود ماندن یا نماندن آن تحولات در دوران حکومت مبارک حضرت حجت نیز محل بحث خواهد بود.از جهتی، برجسته ترین شاخص هر راه برد فرهنگی برای جوامع کنونی، تعیین حدود و ثغور همین فرآورده ها و چند و چون رفتار با آنهاست و لذا هرگونه پاسخی به این پرسش، تاثیر شایانی در ترسیم و اجرای راه بردهای فرهنگی در جامعه اسلامی و از جمله ایران خودمان خواهد داشت.رفتار حضرت با فرآورده های فرهنگ نوین چه خواهد بود؟ برخورد، تعامل یا تعاطی است؟ حذف می کند، کنار می آید یا تقویت می کند؟ پاسخ اجمالی آن است که هر سه مورد در کار خواهد بود، اما چگونگی، کجایی و چرایی آن پرسشی است که جستار پیش رو تلاش دارد به آن پاسخی گوید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.