جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براي عصمت پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ادله متعددي وجود دارد که يکي از آنها آية «اطيعوا» است: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُم‏» (نساء: 59). از ديدگاه عالمان شيعه و برخي از اهل‌سنت، آيه شريفه بر عصمت پيامبر اکرم(ص) و اولي‌الامر دلالت دارد و يکي از استدلال‌هاي اساسي آن اطلاق و مقدمات حکمت است. دلالت آيه شريفه در مقاله‌اي که از حسين اترک با عنوان «بررسي دلالت آيه "اطيعوا" بر عصمت» در مجله حکمت معاصر (سال يازدهم، ش 1، 1399) منتشر شده، مورد مناقشه قرار گرفته و اشکالاتي بر آن ذکر شده که به نظر نگارنده هيچ‌کدام از اشکالات تمام نيست. نگارنده همانند عالمان شيعه، به تمام بودن اطلاق آن از راه مقدمات حکمت عقيده دارد و بر اين باور است که خداي سبحان در مقام بيان بوده و هيچ قيدي براي آن نياورده، با اينکه امکان تقييد اطاعت وجود داشته است. پس اين آيه کريمه هر اطاعتي را شامل مي‌شود. ازاين‌رو گستردگي اطاعت از پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) نسبت به هر طاعت و فعلي با عصمت تلازم دارد. مقاله پيش‌رو نخست با روش توصيفي ـ تحليلي ـ تفسيري استدلال به آيه براي اثبات عصمت را تبيين کرده، سپس با روش «انتقادي» ادعا و ادله مقاله مزبور را نقد نموده است.

روش تفسيري «قرآن به قرآن» با رويکرد اعتدالي در کنار استفاده از آيات قرآن و محوریت آن، به بهره‌گيري از روايات نيز اهتمام فراوان دارد. برخي تصور کرده‌اند که در روش تفسيري «قرآن به قرآن» براي فهم آيات به روايات نيازي نيست؛ در صورتي که براي فهم و تبيين نقش روايات در تفسير «قرآن به قرآن» بايد از سخنان و تفاسير رهروان اين مکتب بهره جست. آيت‌الله جوادي آملي که از مفسران برجسته روش «قرآن به قرآن» و جامع معقول و منقول است، جايگاه روايات تفسيري در رويکرد «قرآن به قرآن» را به‌خوبي تبيين کرده و به شبهه يادشده پاسخ داده است. اين مقاله که به روش تحليلي ـ توصيفي نگارش يافته به اين نتيجه رسيده که از ديدگاه ايشان روايات تفسيري در جهت تأييد، زمينه‌سازي براي فهم معارف قرآن و نيز تتميم و تکميل فهم آيات قرآن کريم نقش جدي دارند. ازاين‌رو، هم جايگاه قرآن و نيز امکان فهم همگاني قرآن حفظ مي‌شود و هم منزلت معصومان(ع) و نيز مکانت روايات تفسيري رعايت مي‌گردد. از سوي ديگر، از نگاه معظم‌له، روايات تفسيري گاهي از سنخ تفسير مفهومي، گاهي از قبيل تطبيق مصداقي، و گاهي از نوع تفسير باطني است.

امامت، موهبتی است که براساس آیات قرآن، خداوند متعال آن را در اختیار افراد خاصی قرار داده است. در بیان چیستی این منصب، هرچند مفسران فریقین دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند، اما تبیین و بررسی جامعی از آرای مفسران شیعه صورت نگرفته است و به همین سبب، این نوشتار درصدد بیان این مساله با روش توصیفی- تحلیلی برآمده است. در این میان دیدگاه علامه طباطبایی به علت نوآوری و متمرکز شدن قرآن‌پژوهان بعدی بر این نظریه، مناسب پژوهشی مستقل دانسته شده است. این مقاله با بررسی آرای سایر مفسران شیعه و قرآن پژوهان معاصر، دیدگاه آنها را درباره حقیقت امامت در ذیل آیة 124بقره، براساس سیر تاریخی به ترتیب زمامداری جامعه، اسوه بودن، پیشوایی بر انبیا و اوصیا، ترادف امامت با نبوت و رسالت، وصایت و ولایت خاصه دانسته است.

پذیرش هدفمندی ترتیب آیات در سوره­های قرآن کریم از ویژگی‌های روی‌کرد تفسیری معاصر است که مفسر را در دست­یابی به مقصد و غرض اصلی سوره یاری کرده است. به طور قطع با حصول این هدف و غرض، مفسر با نگاهی جامع به مجموعه آیات یک سوره، تفسیری مرتبط و هدفمند از یک سوره ارائه خواهد داد و نتایجی چون اثبات اعجاز اسلوب قرآن و پاسخ به شبهات پراکندگی آیات را به دنبال خواهد داشت. «علامه طباطبایی» و «سیدقطب» از جمله مفسرانی هستند که با چنین نگاهی در گستره تفسیر خود، در موارد متعددی به بیان مقاصد سور پرداخته­اند. آن‌چه در این نوشتار آمده است، بررسی دیدگاه این دو مفسر در این خصوص است تا به حصول موارد اشتراک و افتراق آن‌ها در مبانی مقاصد سور و راه­های کشف آن‌ها بینجامد. مبانی به دست آمده در این تحقیق شامل؛ توقیفی بودن ترتیب آیات در سوره‌ها، قرار گرفتن آیات قرآن در مجموعه‌ای به نام سوره، ضرورت اعجاز در پیوستگی قرآن و خطابی بودن متن قرآن می­باشد و کشف این مقاصد به واسطه بهره‌گیری از قاعده «سیاق» و «پیوند آیات ابتدایی و انتهایی» است که چگونگی آن به طور مشروح بیان شده ­است.

تفسیرعلمی یکی از روش‌های تفسیرقرآن است که درآن مفسر با استفاده از یافته‌های قطعی علوم‌تجربی به تبیین مراد الهی می‌پردازد. با گسترش این روش در سده معاصر برخی روش افراطی در پیش گرفته و باعث شدند که گروهی منکر این شیوه‌ تفسیری شوند.از تفاسیری که اقدام به تفسیرعلمی اعتدالی نموده، تفسیر«الامثل» آیت الله مکارم شیرازی است که این نوشتار در صدد است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین اصول و قواعد ارائه شده در این تفسیر ‌بپردازد. از بررسی این تفسیر به دست می‌آید که این تفسیر با ارائه قواعد تفسیرعلمی مثل توجه به معنای حقیقی کلمات در عصر نزول؛ در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب در تفسیرعلمی؛ اکتفا به یافته‌های قطعی‌ علمی، ضرورت توجه به قرینه‌ سیاق و قرائن ناپیوسته لفظی و با تبیین اصول تفسیرعلمی چون ضرورت در نظر گرفتن هدف قرآن؛ حقیقی دانستن زبان قرآن؛ محدویت گستره تفسیرعلمی به آیات، بیانگر پدیده‌های طبیعی و علوم‌تجربی؛ لزوم تفسیرعلمی قرآن بر اساس ضوابط و قواعد تفسیر، سعی نموده در گسترش تفسیرعلمی صحیح اثرگذار باشد.

پایان نامه حاضر عمل صالح را در آیات قرآن کریم و روایات معصومین در چهار فصل با این عنوان ها تحقیق و نگارش کرده است: فصل اول، معانی و تعاریف واژگان ایمان، عمل و مشتقات صلح؛ فصل دوم، تعامل ایمان و عمل صالح؛ فصل سوم، مصادیق عمل صالح، فصل چهارم، پاداش صالحان.

پیوست در منابع دیجیتالی