جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم کلام دانشی است که به استباط، تنظیم و تبیین معارف و مفاهیم دینی پرداخته و بر اساس شیوه‌های مختلف استدلال اعم از برهان، جدل، خطابه و... گزاره‌های اعتقادی را اثبات و توجیه می‌کند و به اعتراض و شبهات مخالفان دین پاسخ می‌دهد.و جه تسمیه علم کلام این بود که عنوان مباحث این علم «الکلام» بوده است مثلا: الکلام فی اثبات الصانع یا الکلام فی النبوه ... یا این که مهمترین مسائل آن مربوط به حدوث و قدم قرآن و اینکه آیا کلام خدا مخلوق است یا خیر می‌باشد.تاریخ پیدایش علم کلام به پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) باز می‌گردد. یکی از نخستین و مهمترین اختلافات مربوط به مسئله امامت و خلافت است و پس از آن اختلاف درباره قضاء و قدر، صفات خداوند، ماجرای حکمیت و مانند آن است که به دنبال این اختلافات فرقه‌های قدریه،مشبِّهه، خوارج و دیگران پدید آمدند. ظهور مذاهب کلامی دارای اصول و قواعد تعریف شده و روش معین کلامی است، تاریخ و پیدایش آن به اوایل قرن دوم هجری باز می‌گردد. در این تاریخ، مذهب کلامی معتزله پدید آمد که دارای اصول و روش ویژه و روش کلامی استدر هر حال قرن دون هجری را می‌توان عصر رونق یافتن علم کلام و عصر تطور در روش بحث‌های کلامی خصوصاً در میان اهل سنت دانست، چنان که شهرستانی گفته است: رونق علم کلام از زمان حکومت عباسیان آغاز شده است. وی همچنین ترجمه کتب فلسفه از زبان یونانی به زبان عربی را سبب تحول در روش‌های بحث در علم کلام دانسته است. و تطورات کلام اسلامی مراجعه به قرآن و روایات از یک سو و استدلال‌های باحثان و نیز رخدادهای اجتماعی در دنیای اسلام از سوی دیگر، روشن می‌سازد که پیدایش و تحول علم کلام اسلامی بیش از هر چیز متاثر از عوامل داخلی بوده است. علم کلام در دوره سوم، از مرحله گفتار گذشت و وارد مرحله تدوین و نوشتار شد. موضوعات علم کلام توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد است، که معنی هر یک آنها این است که توحید: به معنای یگانگی خداوند متعال است. عدل: به معنای آن است که افعال خداوند متعال از سر دادگری و شایستگی است و به هیچ کس ستم نمی‌کند و هر چیزی را در جای خویش نگه می‌دارد و با هر موجودی، چنانکه شایسته‌است رفتار می‌کند. نبوت: به معنای پیامبری محمد بن عبدالله و دیگر پیامبران الهی است. امامت: بدین معنا که پس از پیامبر اسلام دوازده امام معصوم منصب خلافت و امامت را بر عهده دارند و آنان منصوب خداوند متعال‌اند. معاد: به معنای آن است که روزی همه مکلفان برای بازخواست و حساب در پیشگاه الهی گرد هم می‌آیند و هر کس به پاداش و کیفر خویش می‌رسد.