جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین وظایف علم کلام پاسخ به شبهات اعتقادی و تحکیم باورهای دینی جامعه است. پر بسامدترین مطالب قرآن نیز حاوی پاسخگویی نظری و عملی به شبهات است. قرآن کریم برای پاسخ‌دهی و رفع شبهه هیچ‌گاه به پاسخ‌دهی نظری بسنده نمی‌کند، بلکه افزون بر استفاده از عناصر حجّت، هماره ارتباطی فراتر از پاسخ نظری را نه تنها در رفتار، بلکه در کلام نیز سامان می‌دهد، تا علاوه بر تبیین مغالطه و خطای اصحاب شبهه، شبهه دفع و رفع گردد. پژوهش حاضر با هدف تبیین روش پاسخ­دهی ارتباطی قرآن با اصحاب شبهه انجام شده ­است، تا علاوه بر استنتاج از آیات‌ قرآن در جهت کشف انواع روش­های ارتباطی قرآن با اصحاب شبهه­، الگویی عملی برای دفع و رفع شبهات ارائه­گردد. روش پژوهش، توصیفى‌ـ‌تحلیلى ­است، داده­هاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى، جمع‌آوری و با رویکرد کیفی تحلیل شده ­است. جامعۀ پژوهش متن قرآن بوده و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به عنوان مستندات توضیحی و تکمیلی مورد استفاده قرارگرفته­است. یافته­های تحقیق نشان می‌دهد نوع ارتباط قرآن با اصحاب شبهه­، گفتاری، رفتاری و مرکب از گفتار و رفتار است، که هر یک با مدل متناسب به اجرا درآمده­است. گزینش نوع ارتباط نیز وابسته به سه مؤلفه مخاطب است؛ عناد، پرسشگری و هدایت­پذیری و هدایت ناپذیری.

نخستین چالش فراروی مفسر موضوعی در فرایند مراجعه قرآن، شناسایی و استخراج داده‌های قرآنی مربوط به مسئله است. این مقاله کوشیده است با تعیین مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی قرآن و ساخت الگوی کشف و استخراج داده‌های تمدنی قرآن، اولین چالش فراروی به سخن درآوردن قرآن دربارۀ نظریۀ تمدن را حل کند. نتیجۀ کاربردی تعیین مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی در قرآن، کشف و استخراج بیشینه و بهینۀ داده‌های تمدنی در کتاب الهی است. مقاله بر داده‌های اصل تمدن متمرکز است و به ویژگی‌های آن نمی‌پردازد. پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی، مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی قرآن را تعیین و الگوی استخراج آن‌ها را ارائه کرده است. به طور معمول، قرآن‌پژوهان داده‌های تمدنی قرآن را به روش استقرایی گردآوری و تدوین می‌کنند و روش قیاسی را به کار نمی‌گیرند. مقاله با استفادۀ توأمان از دو روش استقرایی و قیاسی، مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی را به لحاظ ظرف، موضوع و محمول، تعیین و الگوسازی می‌کند. مؤلفه‌های شناسا از این قرارند: به لحاظ ظرف «دنیایی بودن»، به لحاظ موضوع «انسانی بودن»، «اجتماعی بودن» و «بزرگ بودن» و به لحاظ محمول «ساختۀ اختیاری».

نبود روش‌های نو و پیش‌رفته در برداشت از قرآن کریم و منابع دینی یکی از کاستی‌های اساسی مطالعات دینی به ویژه نظریه‌پردازی به منظور حل مسایل روز است. شهید صدر در زمرة اندک عالمان برجسته‌ایست که از روشی نسبتاً نو سخن می‌گوید و با تبیینی منحصر به فرد از تفسیر موضوعی ویژگی فوق‌العاده‌ای به آن می‌دهد. این مقاله به خوانش انتقادی «استنطاق» در تفسیر موضوعی و «کاربست آن در نظریة سنت‌های تاریخ در قرآن» می‌پردازد. مقاله، «استنطاق» را به عنوان تنها یکی از مراحل و فرایندهای تفسیر موضوعی و نظریه‌پردازی بر اساس قرآن بررسی می‌کند؛ و آن را همة تفسیر موضوعی در نظر نمی‌گیرد. هدف، تبیین استنطاق و مؤلفه‌های آن در تفسیر موضوعی شهید صدر و ره‌گیری میزان کاربست آن در نظریة سنت‌های تاریخ است. مقاله به دو سؤال اساسی پاسخ می‌دهد: 1. مؤلفه‌های استنطاق در تفسیر موضوعی شهید صدر کدام‌اند؟ 2. مؤلفه‌های یادشده در نظریة سنت‌های تاریخ به چه میزان به‌کار رفته است؟ تحقیق با روش تحلیل متن انجام می‌شود. با این توضیح که با دو متن مواجه هستیم متنی که از تفسیر موضوعی و نظریة سنت‌های تاریخ سخن می‌گوید و متن قرآن کریم که نظریه‌پرداز نظریة خود را بر اساس مدلول‌های آن صورت‌بندی می‌کند. طبعا تحلیل مدلول‌های قرآنی، بر روش اجتهاد در دلیل لفظی قرآنی مبتنی است. آثار پرشماری در بارة تفسیر موضوعی شهید صدر نوشته شده است. تفاوت رویکرد این مقاله با آن‌ها در این است که اولا ـ در آثار یادشده جز اندکی به طور گذرا بر عنصر نظریه‌پردازی در روش تفسیر موضوعی شهید صدر تکیه نمی‌کنند؛ ثانیا ـ هیچ‌یک روش تفسیر موضوعی شهید صدر را به صورت مدلی مفهومی سامان نمی‌دهند؛ ثالثاً: در آن‌ها فرایند استنطاق و میزان کاربست آن در نظریه ‌پردازی بررسی نمی‌کنند.

مقاله معیار پژوهش قرآنی به بیان شاخص‌های اساسی قرآنی بودن پژوهش می‌پردازد. در این مقاله برای نخستین بار کاربرگی برای ارزیابی قرآنی بودن پژوهش طراحی و عرضه می‌شود. پس از بیان مفاهیم و تعریف پژوهشِ قرآنی، مراحل سه‌گانه تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده است که مطالعه ارزیابی میزان قرآنی بودن پژوهش بیش از همه در مرحله آغازین پژوهش ضرورت دارد که همان مرحله طرح ایده،‌ بیانِ عنوان یا تبیین مسئله یا مسائل پژوهش است؛ زیرا مدیران پژوهش در این مرحله بیش از هر مرحله دیگری به ارزیابی و تشخیص قرآنی بودن پژوهش نیازمندند تا بتوانند بر اساس آن در تخصیص منابع انسانی و علمی پژوهش به گونه‌ای دقیق‌‌‌تر و مؤثرتر به مدیریت پژوهش بپردازند. کاربرگ مورد نظر نیز بر اساس سه شاخص اصلی تنظیم و برای هر شاخص یک طیف پنج فاصله‌ای در نظر گرفته شده است که در ضریب هر یک از شاخص‌ها ضرب می‌شود. کمترین امتیاز صفر و بالاترین امتیاز بیست و چهار و امتیاز متوسط دوازده است که به عنوان حداقل امتیاز قرآنی بودن پژوهش تعیین شده است. این کاربرگ به وسیله یک یا چند کارشناس تحقیقات قرآنی تکمیل و معدل امتیاز به عنوان امتیاز نهایی در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب انتظار می‌رود با کمّی شدن اندازه نسبیِ قرآنی بودن پژوهش، داوری در این باره تسهیل و تقسیم کار با دقت بیشتری انجام شود.