جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دهه‌های اخیر، رویکرد کیفی به قلمرو پژوهش‌های علوم انسانی و علوم تربیتی وارد و به آن توجه شده است. از مسائل اصلی این نوع پژوهش، معیار یا معیارهایی است که نتایج این پژوهش­ها را قابل اعتماد می‌سازد. یکی از معیارهای مطرح در این میان، روایی تحقیقات کیفی است که موضوعی حیاتی و چالش‌بر‌انگیز است. در این مقاله، محققان با بهره‌گیری از شیوة توصیفی و تحلیلی و با بررسی ادبیات مربوط به تحقیقات کیفی، سه رویکرد عمده به مفهوم روایی را مطرح و روش‌های دستیابی به روایی در این سه رویکرد را بررسی کرده‌اند. این سه رویکرد عبارت‌ است از: رویکرد سنتی، کل‌نگر و رویکرد هدف - روایی که به زعم نویسندگان، رویکرد کل‌نگر بر دو رویکرد دیگر برتری داشته، می­تواند مسئلة روایی در پژوهش‌های کیفی را حل کند.

هدف اين مقاله ارائۀ يک چهارچوب نظام مند از مشاهده، به‌عنوان يک ابزار اصلي جمع¬آوري اطلاعات در پژوهش-هاي کيفي و کمّي از طريق مطالعۀ تطبيقي و تحليل منابع علمي است. به همين منظور، پس از بيان اهداف و تعاريف مشاهدۀ علمي، مراحل مشاهده، انواع و تکنيک¬هاي مشاهده، ابزارهاي کمکي، روش هاي جمع آوري و ثبت داده¬هاي حاصل از مشاهده، و محدوديت ها و خطاهاي معمول در مشاهده و روش هاي کنترل خطا، از ديدگاه هاي مختلف مورد بررسي و مقايسه قرار گرفته است. همچنين پانزده مقالۀ پژوهشي ايراني و چهارده مقالۀ پژوهشي خارجي - که بر اساس اعلام پژوهشگران، داده هاي مورد نياز را از طريق مشاهده جمع آوري کرده بودند- مورد تحليل و مقايسه قرار گرفتند. نتايج اين مقايسه نشان داد پژوهش هاي داخلي در استفاده از ابزارهاي ديجيتالي و کمک اعضاي جامعۀ مورد مطالعه براي انجام مشاهده، محدوديت هاي بيشتري داشتند؛ ولي پژوهش هاي خارجي از مشارکت بيشتر شرکت کنندگان برخوردار بودند و برخلاف مقاله هاي ايراني، جزئيات و محدوديت هاي فرايند مشاهده را به‌تفصيل توضيح داده اند.

در دهه های اخیر، رویکرد کیفی به قلمرو پژوهش های علوم انسانی و علوم تربیتی وارد و به آن توجه شده است. از مسائل اصلی این نوع پژوهش، معیار یا معیارهایی است که نتایج این پژوهش ها را قابل اعتماد می سازد. یکی از معیارهای مطرح در این میان، روایی تحقیقات کیفی است که موضوعی حیاتی و چالش برانگیز است. در این مقاله، محققان با بهره گیری از شیوه توصیفی و تحلیلی و با بررسی ادبیات مربوط به تحقیقات کیفی، سه رویکرد عمده به مفهوم روایی را مطرح و روش های دستیابی به روایی در این سه رویکرد را بررسی کرده اند. این سه رویکرد عبارت است از: رویکرد سنتی، کل نگر و رویکرد هدف - روایی که به زعم نویسندگان، رویکرد کل نگر بر دو رویکرد دیگر برتری داشته، می تواند مساله روایی در پژوهش های کیفی را حل کند.

داشتن مهارتهای اجتماعی از ضرورتهای اساسی زندگی امروز است. این ضرورت بویژه برای سنین نوجوانی وجوانی که افراد را در رویارویی با موقعیت های متعدد قرار می دهد، بیشترملموس می باشد. دراین رابطه، نقش مدرسه و معلمان از اهمیت بسزایی برخوردار است. بر این اساس، با توجه به اهمیت یادگیری مهارتهای اجتماعی در سالهای حساس رشد، لازم است ارزیابی اولیه ای مبنی بر میزان یاددهی این مهارتها از سوی دبیران صورت گیرد. با توجه به این ضرورت و نبود ابزار مناسب، هدف این پژوهش تهیه ابزار برای سنجش مهارتهای اجتماعی است. برای تحقق این هدف، از میان روشهای مختلف ارزیابی مهارتهای اجتماعی، تهیه چک لیست انتخاب شد. بنابراین با مطالعه گسترده، تقریبا همه حوزه های مربوط شناسایی شد و 369 مورد از مهارتهای اجتماعی در 9 حیطه و 38 زیر مجموعه (خرده مقیاس) جمع آوری، طبقه بندی و دسته بندی گردید. روایی صوری و محتوایی این چک لیست با نظر استادان مجرب دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان تعیین گردید. برای تعیین پایایی، از پایایی بین مشاهده گران استفاده شد. این ابزار می تواند برای استفاده مشاوران و انجام پژوهشهایی با موضوع مشابه مورد استفاده قرار گیرد. پیشنهاد می شود از این چک لیست، پرسشنامه خود سنجی مشتمل بر چند مقیاس و خرده مقیاس برای ارزیابی مهارتهای اجتماعی دانش آموزان تهیه گردد.

بعد از خانواده، مهم ترین سازمان موثر در تکوین شخصیت و رشد جنبه های مختلف انسان، مدرسه است. بنابراین، رشد مهارت ها و استعدادهای لازم برای زندگی افراد در جامعه باید یکی از اهداف اساسی مدرسه محسوب شود. با توجه به این که آموزش مسایل زندگی خانوادگی به دانش آموزان می تواند در استحکام خانواده و کاهش ناهنجاری هایی از قبیل طلاق نقش داشته باشد؛‌ این پژوهش درصدد بررسی این موضوع است که از دید دانش آموزان چهار عامل آموزشگاهی: مدیر، دبیر، مشاور، مربی پرورشی و کتاب های درسی تا چه حد به مسایل زندگی خانوادگی در دبیرستان می پردازند. این تحقیق توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری آن را دانش آموزان دختر سال سوم نظام متوسطه نظری در سه شهر یزد، اردکان و میبد تشکیل می دهند. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای متناسب با حجم، 210 دانش آموز از جامعه انتخاب گردید. برای جمع آوری داده ها از یک پرسشنامه محقق ساخته شامل 46 سوال به سبک لیکرت و پنج سوال باز پاسخ استفاده شد. داده های آن با نرم افزار SPSS در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته های حاصل از پژوهش مشخص نمود که نقش عوامل آموزشگاهی در آموزش مسایل خانواده، از نظر دانش آموزان کمتر از سطح متوسط (3) می باشد. البته نقش این عوامل به نظر آن ها یکسان نبوده، بیشترین تاثیر مربوط به نقش مدیران و کمترین تاثیر مربوط به نقش دبیران بوده است. بر اساس این یافته ها نتیجه گیری می شود که عملکرد دبیرستان ها در آموزش مسایل زندگی خانوادگی از دید دانش آموزان کمتر از حد مورد انتظار آنان بوده، لازم است برنامه ها و کتاب های آموزشی ویژه ای برای آموزش مسایل زندگی خانوادگی برای دانش آموزان تدارک دیده شود.