جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دربارۀ علل وقوع زلزله بعنوان پدیده‌یی آشنا در طبیعت، در آثار شماری از اندیشمندان مسلمان و ایرانی، از جمله ابن‌سینا و پیروانش بحث شده است. این پژوهش درصدد است دیدگاههای ابن‌سینا، قطب¬الدین شیرازی و محمد بن حسن شیروانی دربارة چرایی و چگونگی وقوع زلزله را بررسی کند. پژوهش نشان میدهد که نه تنها ابن‌سینا، متأثر از ارسطو، تبیینهایی طبیعی برای وقوع زلزله ارائه کرده بلکه پیروان بعدی وی نیز همین‌گونه می‌اندیشیده‌اند. در این آثار، عامل اصلی وقوع زلزله باد یا دمی معرفی شده که در درون زمین شکل گرفته و با ایجاد فشار، قصد خروج از پوستة زمین میکند. در واقع آنها در تبیین پدیده‌های طبیعی، تنها از علل و عوامل طبیعی بهره میبردند و آن را بشیوه‌یی که امروزه علمی مینامیم، تبیین میکردند.

برنامۀ محوری پژوهش در رویکرد نظام‌های نوآوری مطالعۀ تفصیلی و میان‌رشته‌ای بر روی نهادهایی است که تعاملات آنها با یکدیگر، عملکرد نوآورانه در سطح بخشی، منطقه‌ای یا ملی را معین می‌کند. رویکرد مفهومی نظام‌های نوآوری در سال‌های میانی دهۀ 1980 میلادی از درون حوزۀ مطالعات نوآوری و سیاست‌گذاری علم و فناوری سر بر آورد و با سرعتی حیرت‌انگیز در یک مقیاس جهانی در محافل سیاست‌گذاری و حلقه‌های دانشگاهی جای خود را گشود و موقعیت خود را تثبیت نمود. در این رویکرد کمتر به علوم و فناوری‌های نرم پرداخته شده است و به بیان دیگر، مفهوم نوآوری در این رویکرد به طور تلویحی به ابداعات تجاری شده در قلمرو علوم طبیعی و مهندسی اشاره دارد و علوم انسانی و نوآوری در این علوم را بیرون تصویر می‌گذارد. در مقاله حاضر تلاش می‌شود تا ظرفیت‌های رویکرد نظام‌های نوآوری را برای تحلیل موضوع نوآوری در علوم انسانی جستجو کنیم و ببینیم که این رویکرد چه کمکی در دست‌یابی به درکی بهتر از چالش‌های نوآوری در قلمرو علوم انسانی می‌تواند به ما بکند

رویکرد نظام­های نوآوری در دو دهه پایانی قرن بیستم به نحوی آگاهانه و هدفمند برای رقابت با نگاه سنتی اقتصاددانان نئوکلاسیک به موضوعاتی همچون نوآوری، توسعه اقتصادی و رقابت­پذیری اقتصادی نضج پیدا کرد. چهارچوب مفهومی نظام نوآوری با وجود انتشار و نفوذ سریع و خیره­کننده خود در مجامع آکادمیک و محافل سیاست‌گذارانه در سطوح ملی و بین المللی هنوز نتوانسته است، جایگاه تثبیت­شده رقیب نئوکلاسیک خود را متزلزل سازد و آن را از میدان خارج کند. در مقاله حاضر رقابت معرفتی میان این دو نحله تحقیقاتی با یک رویکرد معرفت‌شناختی تحلیل می‌شود. بدین منظور، وزن هر یک از این سنت­های تحقیقاتی را در نسبت با هر­یک از اعضای یک مجموعه سه‌تایی از معیارهای عام داوری در علم (توافق با مشاهدات، سادگی، قیاس تشبیه) مشخص می‌کنیم و نشان می‌دهیم که چرا این دو رویکرد رقیب دوشادوش یکدیگر در صحنه اقتصاد نوآوری باقی مانده‌اند.

امروزه نظریه‌پردازی و تولید علمِ اصیل به عنوان یکی از اولویت‌های راهبردی کشور، در مرکز توجهات پژوهشگران و سیاست‌گذاران قرار گرفته است. تلاش برای دست‌یابی به یک جامعه‌ی علمی مولد و خلاق نیازمند شناخت دقیق و تفصیلی عوامل مؤثر بر فرایند تولید علم است. در میان این مجموعه از عوامل، متغیرهای روان‌شناختی جایگاه ویژه‌ای دارند. روان‌شناسی علم قلمرویی نوظهور از خانواده‌ی علم‌پژوهی است که ابزارهای تجربی و چارچوب‌های نظری موجود در علم روان‌شناسی را برای مطالعه‌ی رفتار علمی دانشمندان و نحوه‌ی تأثیر متغیرهای روان‌شناختی بر آن را استفاده می‌کند. روان‌شناسی علم، از یک سو، عضوی از خانواده‌ی علم‌پژوهی است و از سوی دیگر، ریشه در سنت‌های نظری و پارادایم‌های خاص موجود در علم روان‌شناسی دارد. مقاله‌ی حاضر، روند ریشه‌یابی و توسعه‌ی تاریخی این قلمرو از علم‌پژوهی را دنبال می‌کند؛ به‌علاوه، چالش‌های موجود پیرامون مبانی معرفت‌شناختی روان‌شناسی علم را بررسی می‌کند.

نحوه نضجگی ری و توسعه مفاهیم جدید علمی در ذهن دانشمندان یکی از نقاط تمرکز اصلی و مشترک فلاسفه علم، تار یخ نگاران علم و متخصصان علوم شناختی بوده است. مدلهای نظ ری بوجود آمده در این زمینه تلاش کردهاند تا بطور دقیق به توصیف ساز و کارهایی بپردازند که از خلال آنها مفاهیم و ساختارهای مفهومی در دنیای علم ظهور میکنند. این ذخائر نظ ری در عین حال عمدتاً با نگاه به تحولات علوم طبیعی شکل گرفتهاند. در مقاله حاضر تلاش کردهایم تا آن ذخائر نظ ری را برای مطالعه یک نمونه مهم از توسعه مفهومی در علوم انسانی به کار بگیر یم و محک بزنیم. فرایند تار یخی نضج گی ری و توسعه مفهوم نظام ملی نوآو ری در ذهنیت جمعی نظر یه پردازان حلقه آلبورگ را با اتکا بر یک مدل ترکیب مفهومی بازسا زی و تحلیل کرده ایم. نتایج تحلیلهای ما حاکی از آن است که امتزاج مفهومی در علوم انسانی و علوم طبیعی از خطوط عام یک الگ وی مشابه پیر وی میکنند. این تحلیلها در عین حال نشان میدهند فرایند ترکیب مفهومی در علوم انسانی از پیچیدگی بیشت ری برخوردار است و به آسانی تن به یک الگور یتم دقیق نمیدهد

مدیریت مؤثر نهاد علم و سیاست‌گذاری عالمانه برای دست‌یابی به جامعه‌ی علمی خلاق و مولد نیازمند شناختی تفصیلی از عوامل مؤثر بر فرایند تولید علم است. مجموعه‌ای از عوامل زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی بر دانشمند در جایگاه بازیگر اصلی میدان علم تأثیر می‌گذارد و رفتار علمی او را مشروط می‌سازد. مقاله‌ی حاضر عوامل زیست‌شناختی مؤثر بر فعالیت علمی و نحوه‌ی تأثیرگذاری آنها را آن طور که در ادبیات روان‌شناسیِ زیست‌شناختیِ علم بازتاب یافته، بازخوانی می‌کند. نسبت ساختارهای ژنی و عصب‌شناختی با هوش انسانی و فعالیت‌های سطح بالای علمی در محققان، رابطه‌ی ساختمان مغز و مناطق گوناگون آن با فعالیت‌های گوناگون علمی و تأثیر جنسیت بر استعداد و علاقه‌ی علمی و کم و کیف تولیدات علمی سرفصل‌های عمده‌ی مورد بحث در مقاله است. مقاله علاوه بر این، به تأمل در باب اتخاذ رویکردی زیستی ـ روان‌شناختی در سیاست‌گذاری علمی و به بحث پیرامون نتایج رویکرد پیشنهادی برای تخصیص مؤثرتر منابع پژوهشی می‌پردازد.

تبیین و پیش­بینی زلزله همواره یکی از مسائل بشر در طول تاریخ بوده است. علی­رغم پیشرفت­های صورت گرفته در علم زلزله­شناسی، کماکان این علم در پیش­بینیِ زلزله به شکل کارآمد، یعنی در بازه‌های زمانی و مکانی کوچک، به موفقیت نرسیده است. نظریه­ی تکتونیک صفحه­ای به عنوان نظریه‌ای موفق در تبیین زلزله به شکل «عام» با هر دو رویکرد تبیینی در فلسفه­ی علم، یعنی استدلالی و علّی، سازگاری دارد. با این وجود برای پیش­بینی زلزله به شکل کارآمد و محلی، به‌نظر می­رسد نیازمند رویکرد دیگری در این علم هستیم. تمایز میان علوم قانون­نهاد وجزءنگر توسط ویلهلم وِندِلبِند به وجود آمده است. این تمایز الهام­بخش علوم تجربی مانند پزشکی و روان­شناسی بوده است. در این مقاله نشان می­دهیم که در زلزله­شناسی همانند پزشکی و روان­شناسی برای رسیدن به پیش­بینی کارآمد، می‌توان از این دو رویکرد هم­زمان استفاده کرد و پیشنهاد می­کنیم، بنا به مصالح اخلاقی و این‌که زلزله­شناسی علمی است که با جان میلیون­ها نفر انسان سروکار دارد، ضروری است متخصصان این رشته علاوه بر رویکرد قانون­نهاد از رویکرد جزءنگر نیز استفاده کنند تا از این طریق بتوانند به پیش­بینی مطلوبِ زلزله، یعنی در بازه­های زمانی و مکانی کوچک، برسند.

فناوری اطلاعات روابط میان انسان‌ها در سراسر دنیا را ممکن ساخته است. ازاین‌رو، نظریه‌پردازان اخلاقِ اطلاعات، مانند ‏چارلز اِس، تلاش می‌کنند تا یک نظریۀ اخلاقی جهانی ارائه دهند. چارلز اس معتقد است این نظریه جهانی در ساحت فرا ‏اخلاق به نوعی پلورالیسم، به نام پلورالیسم تفسیری، و در ساحت هنجاری به اخلاق مراقبت، فضیلت و کنفسیوس نیاز دارد. ‏مقالۀ حاضر، با روش کتابخانه ای و تحلیل مفهومی، قصد دارد ضمن معرفیِ دیدگاه چارلز اس، برخی از مهم‌ترین ‏شکاف‌های نظری در پروژۀ او را نشان ‌دهد. پلورالیسم تفسیریِ او مشکلِ نسبی‌گرایی در رابطه با داوری دربارۀ دیگری را ‏حل نمی‌کند. همچنین، دلایل اِس در دفاع از پلورالیسم تفسیری مبتنی بر دو فرض نادرست است. اول اینکه او فرض کرده ‏است تفاوت‌های فرهنگی لزوماً تفاوت‌های اخلاقی را نتیجه می‌دهد؛ ثانیاً او استدلال می‌کند پلورالیسم نظریۀ پذیرفته‌ای در ‏همۀ سنت‌های اخلاقی جهان است. در ساحت هنجاری نیز دفاع اس از نظریه‌های اخلاقِ مراقبت، فضیلت و کنفسیوس، در ‏مقابلِ پیامد گرایی و وظیفه گرایی، موجه نیست. چالش های مذکور کل پروژۀ اس را کنار نمی گذارد؛ بلکه مسیرهای آتی ‏پژوهش را، جهت تقویت آن، روشن می‌نماید.‏

شبکه‌هاي اجتماعي جديد (SNS) دنياي نو و متفاوتي از ارتباطات و تعاملات بشري را براي ما خلق کرده‌اند. فيس بوک، تويتر، لينکداين، وايبر، تلگرام، واتس آپ و ساير اعضاي پرشمار اين خانواده در حال رشد با سرعت زياد در حال تبديل شدن به يکي از زيرساخت‌هاي فناورانه اصلي و بعضاً اجتناب ناپذير در زندگي و فعاليت اجتماعي ما هستند. در کنار بهره بردن از کاربردهاي فراوان و تسهيلاتي که اين فناوري براي ما فراهم آورده، در حکم محققان فلسفه اخلاق لازم است تا در جريان نوظهور نقادي و ارزيابي فلسفي اين شبکه‌ها سهم خود را ايفا کنيم. در اين راستا، با سه چارچوب نظري رايج در فلسفه اخلاق روبه‌رو هستيم: اخلاق پيامدگرا، اخلاق وظيفه‌گرا و اخلاق فضيلت‌گرا. اگرچه هر کدام از اين سه ديدگاه جايگاه خاص خود را در مباحث فلسفه اخلاق دارد اما در ارتباط با ارزيابي شبکه‌هاي اجتماعي مهم‌ترين تحليل‌ها تاکنون از جانب فضيلت‌گرايان، مانند شنون والر و چارلز اِس، ارائه شده است. در اين مقاله از چارچوب نظري اخلاق فضيلت جهت ارزيابي SNS دفاع مي‌کنيم. سپس، ديدگاه والر و نقاط قوت و ضعف آن را واکاوي خواهيم کرد. در انتها براي تحقيق بومي در خصوص نسبت شبکه‌هاي اجتماعي با شيوه زندگي ايراني ـ اسلامي چارچوب اوليه‌اي پيشنهاد مي‌کنيم.

معرفت‌شناسی در فلسفه مبحث شناخته‌شده‌ای است ولی جهل‌شناسی که نقطه‌ى مقابل معرفت‌شناسی می‌باشد، موضوعی نوپا و نیازمند پژوهش است. هر چند در طول تاریخ در مورد جهل جسته و گریخته تفکر و بحث شده است و گاه تعاریفی از سوی فلاسفه و منطق دانان برای آن ارائه شده است ولی هیچ‌گاه مانند معرفت‌شناسی به صورت یک حوزه مطالعاتی مستقل به آن نگاه نشده و مورد بررسی قرار نگرفته است. رابرت پراکتور اولین کسی است که مطالعه پیرامون جهل را به عنوان حوزه‌ای مستقل آغاز کرده و عنوان جهل‌شناسی را برای این حوزه پیشنهاد داده است. مقوله ترویج علم نیز در چند دهه‌ى اخیر به صورت علمی مورد مطالعه قرار گرفته است و تحت عنوان مشارکت عمومی در علم بصیرت‌های خوبی در این زمینه بوجود آمده است. در این مقاله سعی شده است الگوهای مشارکت عمومی در علم با دیدی جهل‌شناسانه بررسی شود تا اصلاحات مثبتی در جهت بهبود این الگوها صورت گیرد. لازم به ذکر است بررسی جهل‌شناسانه‌ى مشارکت عمومی در علم موضوعی است که تا کنون مورد مطالعه و پژوهش قرار نگرفته است.