جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظاهراً پوانکاره نخستین‌ کسی است که در دورة معاصر، به اهمیت قراردادها در تقوم مبانی دانش اشاره کرده (و با در نظر داشتن تقسیم‌بندی‌های کانتی)، به این رأی رسیده است که اصول موضوعه و قضایایی که در مبانی علوم قرار گرفته‌اند، نه حقایقی پیشینی نه حقایقی تجربی را بیان می‌کنند، بلکه صرفاً «قرارداد» هستند. این سخن در فلسفة علم معاصر تأثیر بسیار ‌گذاشته و توجه اندیشمندانی چون شلیک، کارنپ و کواین را به خود معطوف کرده است. از دید این اندیشمندان، پرسش اصلی این است که: چگونه مبانی دانش که به شکلی قراردادی انتخاب می‌شود، به تقوم دانشی تجربی در مورد جهان طبیعی می‌انجامد؟ دانشی که ادعای انطباق با واقعیت عینی و امور جهان خارج را دارد؟ در این مقاله، با نگاهی به آرای این اندیشمندان، در پی پاسخ دادن به این پرسش هستیم که تأثیر قراردادها بر شکل‌گیری ساختارهای علمی، بر تلقی ما از ارتباط این ساختارها با واقعیت‌ها یا واقعیت جهان چه اثری می‌گذارد. با این تعبیر، تحلیل مفهوم قرارداد اصولاً، ما را به تأمل در باب مفاهیم و ساختار نحوی زبان (در اصل، ساختار منطقی آن) و چند و چون ارتباط آنها با واقعیت وا می‌دارد؛ زیرا علم را می‌توان شیوه‌ای برای مدل‌سازی روابط موجودات جهان، در زبان و بر اساس قواعد زبانی دانست.

< p>از رویکردهای مربوط به تحلیل نظریه‌های علمی می‌توان به رویکرد‌های پوزِتیویستی و مدل-نظریه‌ای اشاره کرد. این رویکردها هرکدام اشکالاتی دارند و در تحلیل نظریه‌های علمی ناتوان به‌نظر می‌رسند. رویکرد مدل-نظریه‌ای که مطلوب ون فراسن نیز می‌باشد، چندان خوشایند واقع‌گرایان نیست و چرچلند به‌عنوان یک واقع‌گرای علمی، سعی می‌کند تعبیری واقع‌گرایانه برای تحلیل نظریه‌های علمی پیشنهاد کند. وی از دستاوردهای علوم شناختی استفاده کرده و مدل پیوندگرایانه را به‌عنوان جایگزین رویکردهای گزاره‌ای و مدل‌-نظریه‌ای ارائه می‌کند؛ امّا پیشنهاد وی دارای مشکلی اساسی است: ‌به‌صِرف مدل‌کردن ساختار نظریه‌های علمی در قالب مدل‌های پیوندگرایانه، نمی‌توان دربارۀ رابطۀ بین بازنمایی علم در شبکه‌های عصبی و واقعیت جهان خارج ادعایی کرد درحالی‌که چرچلند این رابطه را مفروض گرفته و برای آن استدلالی ارائه نمی‌کند. در این نوشتار برآنیم تا اساس رویکرد چرچلند و پیشینۀ آن را بیان کرده و سپس این نقصیه را برطرف نموده و رویکرد شناختی را به منزلۀ امتدادی برای واقع‌گرایی معرفی کنیم.

ممکن است در برداشتی ساده‌نگرانه به نظر برسد سیر تکوین علوم معاصر از الگویی طبیعی و متعین پیروی می‌کند. ادموند هوسرل در کتاب بحران علوم اروپایی، این برداشت متداول را متزلزل می‌سازد. او با روشی خاص مفاهیم بنیادین علم معاصر را تا سرچشمه‌های اصلی و حوادث تاریخی که به پدید آمدن آن‌ها انجامیده است پی می‌گیرد. او در این راه با بررسی نمونه تاریخی شکل‌گیری فیزیک گالیله در زمینة تاریخی پس از رنسانس، جایگاه و معنای علم را در زندگی انسان امروز به شکلی خاص تفسیر می‌کند. در این مقاله تلاش کرده‌ام با بررسی نگاه پدیدارشناسانة هوسرل و سنجش نقاط قوت و ضعف آن، داوری هوسرل در مورد تأثیر علم بر زندگی انسان امروزی را ارزش‌گذاری کنم.