جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهمی که اندیشمندانِ حوزه فلسفه دین را به اندیشه و تأمل واداشته است، بحث واقعی بودن و به عبارت علمی­تر، عینیت «متعالی» است. واقعی بودن بدین معنا که متعالی، حقیقتی مستقل از ذهن دارد. این مسئله در تجربه دینی، با عنوان ذات­گرایی طرح شده است که در برابر آن، اندیشه ساخت­گرایی مطرح می­شود. نورمن گیسلر و علامه طباطبایی دو اندیشمند با رویکرد ذات­گرایانه هستند که تلاش کرده­اند تا با براهین خود، عینیت امر متعالی را به اثبات برسانند. مقایسه تطبیقی این دو اندیشه که امری بدیع است، موضوع این نوشتار است که وجوه تمایز و تشابه آن مورد تبیین قرار گرفته است. علامه از واژه «وجود متعالی» و گیسلر از واژه «امر متعالی» استفاده کرده­اند. در مبنای گیسلر، جمع عقل فلسفی و تجربه دینی و در اندیشه علامه عقل­گرایی اعتدالی مشاهده می­شود. روش گیسلر تجربی و فلسفی و روش علامه گسترده و مشتمل بر روش فلسفی، جهان­شناختی، شهودی- عرفانی و وحیانی است. نتیجه چنین تطبیقی، این است که مبانی و روش و مفاهیم در دو اندیشه متمایز هستند، اما در نتیجه، بیان مشابهی (عینیت خداوند) ارائه شده است. بنابراین، به فرضیه نهایی رسیدیم که حاصل جمع دو اندیشه است و بر اساس آن با تمایز مراتب «تحقیق­پذیری» و «فرایند تعالی»، رویکرد علامه در امر «تحقیق­پذیری» و رویکرد نورمن در «فرایند تعالی» ترجیح داده شده است.

از مباحث مهمی که اندیشمندان، در حوزة فلسفۀ دین را، بالاصاله و فی‌نفسه، یا در برابر ساخت‌گرایان، که قائل به ذهنی بودن و عدم عینیت خداوند هستند، به اندیشه و تأمل واداشته است، بحث واقعی بودن و به‌عبارت علمی، عینیت «امر متعالی» است. علامه طباطبایی از اندیشمندانی است که با بازخوانی اندیشة او می‌توان رویکرد او را در امر عینیت خداوند تبیین کرد. در این نوشتار پس از تبیین چارچوبة نظری در تشریح معانی عینیت، به تبیین، بازخوانی و تحلیل اندیشة علامه در حوزة عینیت خداوند پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که علامه هم در هستی‌شناختی و هم در مباحث معرفت‌شناختی، «در صدق باورهای مرتبط با خداوند»، و هم در مباحث معناشناختی «در تطابق گزاره‌ها با وجود خارجی خداوند به‌عنوان امری حقیقی و واقعی» به طرح عینیت پرداخته است. سه‌گانۀ عینیت (وجود متعالی، باور متعالی و گزارۀ متعالی) در اندیشۀ علامه به این معناست که وجود و ماهیت خدا، مستقل از ذهن است (وجود متعالی)، باور یا جمله دربارۀ خدا از نظر مابعدالطبیعی عینی است (معرفت متعالی)، گزارۀ دربارۀ خدا، پذیرای ارزیابی از طریق صدق و کذب است (گزارۀ متعالی).

از مهمترین مباحث فلسفه اسلامی مسئله نفس انسانی است به طوری که در طول تاریخ مسئله نفس ، کیفیت وجود نفس ، سؤال بسیاری از فلاسفه و اندیشمندان بوده است در این پایان نامه سعی برآن است تا شناخت جامعی در خصوص نفس و تأثیر آن در معاد شناسی ابن رشد صورت پذیرد ، ابن رشد فیلسوفی است که با تأثیرپذیری از سایر فلاسفه به خصوص ارسطو به این موضوع پرداخته و در این باره به دو شناخت متفاوت از نفس اشاره می نماید اول شناختی که در آثار فلسفی او برجا مانده و بیشتر معطوف به عقل هیولانی است و نفس در دیدگاه فلسفی او صورتی است برای بدن و با از بین رفتن بدن نفس نیز از بین خواهد رفت و تنها یکی از قوای نفس که عقل می باشد به عنوان موجودی مجرد دارای خلود می باشد ، ابن رشد برای نفس سه عقل هیولانی ،فعال و منفعل را قائل است که این عقول وسیله شناخت وتوانایی تجرید مفاهیم و تبدیل تجربه و حس را به معقولات دارند و تنها در بین این عقول عقل هیولانی است که دارای بقا می باشد و ابدی است و بعد از مرگ آدمی دارای وحدت برای تمامی نوع انسانی می باشد ، ابن رشد در آثار فلسفی خود و با توجه به نظریه وحدت عقل منکر معاد وبقای نفوس فردی گردیده و بالعکس در مجموعه آثار کلامی خود نظیر فصل المقال و الکشف به تأیید گفته های شریعت در خصوص معاد و بقای نفوس فردی می پردازد و بر تمامی مباحث شرع مقدس صحه می گذارد که به نوعی با توجه به این دو نگاه متفاوت به نفس در آثار فلسفی و کلامی خود در بحث معاد شناسی دچار ابهام و اضطراب گردیده است

بطور کلی دیدگاه نصر درباره هنر به لحاظ ایجابی واجد چند مولفه اساسی است. در این مقاله ابتدا این مولفه­ها را برشمرده و توصیف کرده ایم، مولفه­هایی نظیر پیوند با سنت، امر قدسی، حقیقت هستی، کاربرد در زندگی و نظیر این­ها. به لحاظ سلبی نیز مولفه­هایی در آن قابل تشخیص است، نظیر تقابل با هنر مدرن، خالی بودن از جنبه فایده­گرایانه، عدم محوریت هنرمند و نظیر این­ها. پس از مرحله توصیف، درصدد پاسخ به این پرسش برآمده­ایم که کسی که در عصر حاضر، چه در مقام هنرمند و چه در مقام مخاطب اثر هنری، با هنر سر و کار دارد، اگر از منظر نصر به هنر بنگرد چه بهره‌ای خواهد برد؟ در این خلال، اعتبار و استواری دیدگاه نصر به نحو انتقادی آزموده شده است.

خدا از منظر سورن کر گگارد (1813-1855) عنوان یک فیلسوف اگزیستانس (پدر فلسفه‌های هستی شناسانه)، فیلسوف ضد عقل، ایمانگرای افراطی و متفکر دینی (فیلوئیست) را با بررسی زمینه‌های فکری ایشان در مورد خدا و جایگاه عقل و برهان در اثبات خدا و همچنین توصیف و تبیین رابطه‌ی انسان با خدا از نگاه ایشان منجر به شکل‌گیری یک مجموعه مدرن و منظم از مؤلفات و مختصات خداوند برای کرکگارد، شیءای نیست که بتوان وجودش را ثابت کرد بلکه خداوند یک قوی مطلق است و نمی‌توان هستی خدا را اثبات کرد بلکه می‌توان اثبات کرد این تجربه‌ای که من حس می‌کنم خداست. خدا از منظر کرکگارد چیزی بیرونی به مفهومی که پلیس است، نیست خدا در همه جا حی و حاضر و همه چیز تحت سیطره و اراده و قدرت اوست، تغییر ناپذیر است وجود را به طور مبهمی نشان می‌دهد که انسان بتواند خود را آشکار سازد و با انتخابی که می‌کند نیک یا بد بودن خود را جلوه‌گر سازد، خدا مقوله‌ای است متضاد، متناقض (ابزورد) که هیچگاه از نظر عقلی نمی‌توان آن را ثابت نمود و یگانه امر اصیل که انسان را جاودانه می‌سازد خداوند است، در فلسفه کرکگارد تمام تلاش انسان در رسیدن به امر متعال و بی‌نهایت قرارگرفتن و در پیشگاه او سر تعظیم فرود آوردن باعث اصالت می‌شود از نظر کرکگارد فوریت اگزیستانسیال و آزاد، انتخاب حقیقی خود را در ساحت فعل خداوند به نمایش می‌گذارد، دیالکتیک اگزیستانسیالو ایمان به خدا سورن کرکگارد شورمندانه است یعنی پایه اصالت و پرستش خدا در شورمندی است و در لحظه اتفاق می‌افتد. فردیت شاه کلید نخست انسان برای درک جایگاه اوست یعنی گام نخست رو به سوی اصالت به شیوه غیرمستقیم عمل کرد چراکه ایشان معتقد بودند طریق رندانه و غیرمستقیم روش الهی برای بیان حقیقت است.

رفتار نادرست بشر با طبیعت و بهره برداری نا بهنجار از نعمت های الهی ، باعث بروز مشکلات زیست محیطی و خروج قطار زندگی بشر از ریل سلامت و آرامش گردیده . برای بازگرداندن وضعیت مطلوب به زندگی انسان ، بیش از هر چیز جای خالی یک جهان بینی و ایدولوژی درست که اولا نوع نگاه آدمی را به طبیعت و خود و آفریدگار تبیین کند و ثانیا روش صحیح رفتار با طبیعت و انسان و خداوند را به درستی آموزش دهد ، احساس می شود. ما در فصل اول ضمن بیان وضعیت زیست محیطی امروز بشر و اشاره به ریشه ها و علل رسیدن به این وضعیت ، به تبیین مختصر انواع جهت گیری های ارزشی در اخلاق زیست محیطی پرداخته ایم .در فصل دوم ، ضمن بررسی ارزش ذاتی و ابزاری طبیعت ، به بیان نظر اسلام که رویکردی جامع در این موضوع داشته می پردازیم . سپس با اشاره به اهمیت طبیعت در منابع اسلامی ، به شرح نگاه قرآن کریم به طبیعت و موضوعات آن پرداخته و در بخش چهارم این فصل کیفیت حیات عناصر طبیعت را در قرآن مجید و کلام معصومین علیهم السلام بررسی و دارای درک و شعور بودن و توانایی نطق و برخورداری آن از هدایت تشریعی علاوه بر هدایت تکوینی را به اثبات می رسانیم .در فصل سوم به تاثیر نوع نگاه اسلام به طبیعت در اخلاق زیست محیطی می پردازیم و با بیان روایاتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و معصومین علیهم السلام ، نمونه هایی از روش های صحیح ارتباط با طبیعت را که ناشی از جهان بینی لطیف و دقیق اسلام است بیان می کنیم. در این فصل پس از بیان اصول جهانشناختی و انسان شناختی زیست محیطی اسلام ، در بخش چهارم به رابطه ی رفتار و اعمال انسان با حوادث طبیعی می پردازیم. در این بخش عنوان می کنیم که نه تنها سوء رفتارهای فیزیکی انسان موجب آسیب زدن به طبیعت می شود ، بلکه سوء رفتارهای معنوی و گناهان بشر نیز بر اساس سنت های الهی باعث خروج طبیعت از دایره خدمت رسانی درست به انسان گشته و بلایای طبیعی را دامنگیر آدمی میکند.در نهایت در فصل چهارم به جمع بندی موضوع می پردازیم . اینکه امام علی علیه السلام حاضر نمی شوند پوست جویی را به ظلم از دهان مورچه ای بگیرند ، حاکی از تاکید اسلام بر رعایت عدالت در رفتار با طبیعت است . اینکه در نگاه دین ، دنیا مزرعه آخرت است ، نشان می دهد که بهره برداری و مراقبت صحیح از مزرعه در جهت برداشت محصول خوب ، از واجبات است . در نهایت نگاه دقیق و توصیه های عالی دین در ارتباط با طبیعت ، تنها راه نجات بشر از این بن بست سوءرفتار زیست محیطی و بحران معنوی حاضر را به ما نشان می دهد.

فروید بر اساس مبانی روانکاوانۀ خود تحلیلی از منشأ دین و کارکرد آن به‌دست داد که بر روی طیفی وسیع از متفکران سدۀ بیستم تأثیرگذار بود. این تأثیرات اغلب نقش سلبی داشتند. از این‌رو اغلبِ دینداران یا تحلیل فروید را رد کرده‌اند یا با دیدۀ تردید به آن نگریسته‌اند. پلانتینگا از جملۀ متفکرانی است که دیدگاه به‌نسبت ویژه‌ای دربارۀ تحلیل فروید داشت. در این مقاله ابتدا تحلیل فروید از منشأ و کارکرد دین را به‌اختصار توضیح داده‌ایم. سپس رأی پلانتینگا را در آن زمینه نقل کرده و در نهایت امر نشان داده‌ایم که توجه پلانتینگا به فروید، چه نقشی در شکل‌گیری معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا ایفا می‌کند، به این‌صورت که یکی از انگیزه‌های اصلی پلانتینگا در طرح نظریۀ پایه بودن باور به خدا و حس الوهی و همچنین نظریۀ تضمین، مواجه نشدن با ایرادهایی است که فروید مطرح کرد. اما بررسی معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا نشان می‌دهد که راه‌حل او بسنده نیست و ایراد فروید با روشی که پلانتینگا در پیش گرفت، رفع‌شدنی نخواهد بود.

نیکلاس ولترستورف در کتاب "تأملاتی فلسفی بر ادعای تکلم خدا" مدعی دیدگاهی در باب ماهیت وحی به مثابه"فعل گفتاری" خدا شده است. او با توسل به نظریه فعل گفتاری آستین مدعی است خدا فراتر از وحی، تکلم کرده است.مراد او از تکلم نیز معنای تحت اللفظی وحقیقی است و نه مجازی.لب ادعای او این است که خدا فعل گفتاری انجام داده است اما با واژه سخن نگفته و تکلم خدا با اصوات مادی صورت نپذیرفته است.پس وقتی می گوییم"خدا سخن می گوید" به معنای دقیقتر خدا فعل ضمن گفتاری انجام می دهد . وحی به مثابه فعل ضمن گفتاری خدا، نیازمند پذیرش پیشفرض ها، مبانی و پیامدهای هستی شناسانه و معرفت شناسانه خاصی است . در این مقاله تلاش شده است ابتدا مبانی زبان شناسانه این نظریه و مؤلفه های آن مورد کنکاش قرار گرفته و سپس به چند و چون کاربست این نظریه در وحی شناسی ولترستورف پرداخته شود.

تئودیسه و عدل الاهی به مقایسه دیدگاه‌های گوتفرید، ویلهلم لایب نیتس فیلسوف و ریاضیدان آلمانی و استاد شهید مرتضی مطهری در باب عدل الاهی و مسئله شرور می‌پردازد. این مقایسه از این جهت میان دو اندیشمند صورت گرفته که هر دو اندیشمند در سنت دینی خود صاحب اثر و دیدگاه خاصی می‌باشند. در این اثر نویسنده به بررسی وجوه تشابه، افتراق و نحوه نگرش لایب نیتس و استاد مطهری در مسئله شر می‌پردازد تا سهم هر یک را در کاروان اندیشه بشری و در تبیین، توجیه و حل این مشکل باز نماید. این اثر شامل پنج فصل می‌باشد.