جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدوث و قدم یکی از اصطلاحات و مسائل فلسفه ی اسلامی است و مربوط به آغاز پیدایش جهان است . حکما برای حدوث اقسامی ذکر کرده اند از جمله : حدوث ذاتی ، حدوث زمانی ، حدوث بالحق، حدوث دهری . متکلمان و فلاسفه در مسأله ی حدوث عالم اختلافات زیادی با همدیگر داشتند و لذا تحقیق در این موضوع با دشواریهای گوناگونی روبرو بود. حکیم الهی علامه میرداماد از جمله کسانی است که در این عرصه قدم گذاشت تا مشکل را حل کند؛ وی در این زمینه قائل به نظریه «حدوث دهری شد .میرداماد این نظریه را برای حل اختلافات بین حکما و فیلسوفان در مسأله ی مهم ربط حادث با قدیم طراحی کرده است.» این نظریه،نظریه ای است کارساز و همساز با دیگر اصول معروف فلسفی است. «حدوث دهری» زائد بر «حدوث ذاتی» نیست بلکه میرداماد میخواهد مسبوقیت عالم به عدم دهری (عدم به معنای قدم دهری نه مقابل کلمه وجود زمانی) را ثابت کند. جایگاه حدوث دهری در حکمت متعالیه به دلایلی از جمله نظام فلسفی ملاصدرا بر اصالت وجود مبتنی است و حدوث دهری بر اصالت ماهیت مبتنی است؛از این رو ملاصدرا این نظریه را در حکمت متعالیه مسکوت گذاشته است.

مقدمه یا پیش گفتارفلاسفه و عموم پیروان مذاهب معتقدند هنگامی‌که انسان بدرود حیات می‌گوید، پس از مدتی اجزای بدن او متلاشی شده و از بین می‌رود؛ تنها جوهر لطیفی به نام روح که دارای طول و عرض و عمق نیست، از وی باقی می‌ماند. فیلسوفان الهی و پیروان مکاتب مذهبی، در این موضوع با هم اتفاق نظر دارند، اما در کیفیت بقای روح و بازگشت آن، سخنان مختلفی گفته‌اند و نظرهای گوناگونی به میان آورده‌اند. برخی معتقدند روان افراد پس از مرگ بدون داشتن هیچ ماده و کالبدی به حیات خویش ادامه می‌دهد. اگر دارای ملکات و صفات نیک باشد، روحش پس از مدتی که در عالم برزخ به سر برد، به کمال مطلوب رسیده و به جایگاه اصلی «جهان مفارقات»(1) باز می‌گردد. آن جا در ملکوت اَعلی و مقام مقدس حق، چون فرشتگان سبک بال، به گرد عرش الهی طواف می‌نماید، و پروانه‌وار دور شمع ابدیت می‌چرخد. آنها معاد را فقط روحانی می‌دانند.هر دو فیلسوف اعتقاد به معاد دارند و براهین متعددی را بیان کرده اند . معاد در لغت عرب از عود گرفته شده است و عود بازگشت به حالت اول می باشد . یعنی انسان بمیرد و پس ا مرگ دوباره زنده شود و به حالت اول دوباره بازگردد . اگر انسان نیک بختی باشد در جهان اخرت به بهترین حال میرسد که همان بهشت است و اگر انسان بدبختی باشد بدترین حالت برای او ایجاد میشود که ان دوزخ است . ابن سینا و شیخ اشراق معتقد به معاد هستند و مانند همه ادیان بازگشت به جهان دیگر را قبول دارند . هر دوفیلسوف اعتقاد دارند انسان علاوه بر بعد مادی و جسمانی بعد روحانی نیز دارد ، همچنین اعتقاد دارند روح انسان هرگز نمی میرید و اعتقاد دارند نفس ناطقه انسان جسم و مادی نیست و اجزاء ندارد بلکه روحانی است ، ولی جسم فناپذیر است و قابل زوال و نابودی است . پس روح انسان بعد از مرگ به عالم دیگر انتقال پیدا میکند که همان برزخ است ، سپس به جهان اخرت انتقال پیدا میکند . معاد دو نوع است روحانی و جسمانی . ابن سینا معاد را روحانی میداند ولی جسمانی بودن ان را هم با توجه به شرع و گفتار پیامبر صدیق می پذیرد و شخ اشراق نیز قائل به معاد مثالی می باشد . 1-شیخ اشراق و ابن سینا براهین متعددی برای اثبات معاد ارائه دادند .2-هر دو فیلسوف با توجه به اصل معاد ، وجود خدا و عدالت او ،تجرد نفس انسانی ... به اصل وجود معاد اعتقاد دارند . 3-از نظر ابن سینا معاد روحانی است و جسمانی بودن ان را هم با توجه به گفتار پیامبر صدیق و شریعت قبول دارد . از نظر شیخ اشراق معاد روحانی است و به معاد مثالی قائل است .4-حیات نفس پس از منظر 2فیلسوف باقی وجاودان است .سهروردی نفس را فناناپذیر میداند زیرا که علت آن انوار مجرده وقاهره اند که جاویدند که نفس نیز به تبع آن ،جاودانه خواهد ماند 5-حشر وقیامت از نظر ابن سینا بیشتر انسان ها را برخلاف دیدگاه علما ادیان ومظاهر ،اهل نجات میدانداو برای تبین دیدگاهش از مبانی زیر بهره میجوید : اولا ،سعادت اخروی تنها یک نوع نیست ثانیا راه رسیدن به سعادت اخروی تنها کمال یابی علمی نیست ثالثا هر گناهی موجب عذاب یا عذاب جاوید نمیشود.حشر وقیامت از نظر شیخ اشراق به حشر جسمانی ، به معنای برانگیخته شدن بدن مادی همراه نفس را قبول ندارد ، بلکه به بدن برزخی قائل است واینکه نفس به خاطر عشق به مبدا خود وبارهایی از پراکندگی ها به عالم نور باز میگردد دلایل عقلی برگرفته از قران : هدفدار بودن جهان - برپایی عدل -رسیدن انسان به کمال - توان بودن خداوند بر آفرینش مجدد انسان6- وضعیت بهشت وجهنم از منظر ابن سینا به نظر ابن سینا هر گناهی موجب عذاب یا عذاب جاوید نمیشود

تناسخ که تعبیر دیگری از آموزه انتقال ارواح است. به عنوان یک عقیده عمومی در بسیاری از نظام های اندیشه فلسفی و باورهای مذهبی در فضاهای وسیع جغرافیایی و تاریخی مطرح است. تناسخ از ریشه نسخ و به معنای کوچ کردن ارواح از یک بدن به بدن دیگر است. و در اصطلاح کادمی و فلسفی عبارت است از اینکه نفس روح پس از مرگ و رهایی بدن خود به بدن انسان دیگر یا حیوان و یا نبات و جماد تعلق گرفته و نفس بر حسب اینکه بر بدن انسان یا حیوان و یا جماد تعلق گرفته نام های متفاوتی دارد. اعتقاد و به معاد شکل بارز و صحیح این باور است که توسط انبیای الهی برای بشر تبیین شد و در اهمیت آن همین بس که ایمان به یوم الاخر پس از ایمان به خدا سرلوحه دعوت آنان است. و یکی از گرایشها در حوزه اعتقاد به جاودانگی روح عقیده داشتن به تناسخ است که در واقع شکل تحریف شده اعتقاد به معاد است. همه اندیشمندانی که درباره انسان و زندگی و سعادت او پژوهش نموده اند به جایگاه عالم تناسخ در بهبود وضع زندگانی انسان واقف بوده و همواره آدمیان را به پایبندی مسائل آن دعوت کرده اند ملاصدرا در آثار خود مخصوصاً اسفار و مبدأ و معاد به تفصیل درباره تناسخ بحث کرده و پس از ابطال انواع تناسخ به نوعی از تناسخ که بهتر است از آن به تناسخ ملکوتی تعبیر نماییم. اذعان کرده این نوع از تناسخ همان تجسم اعمالی است که آیات و روایات به آن تصریح کرده اند. و عادمه در آثار خود به ویژه تفسیر المیزان از این مسأله غافل نبوده در این مقاله دیدگاه ایشان در مورد عام تناسخ مورد بررسی قرار گرفته است آنچه در این نوشتار مدنظر بوده است طرح اطلاق تناسخ وردنظریه نسبت اخلاقی بوده است ما در این مقاله برآنیم تا نظرات و ادله علماء متکلمان را در مورد نظریه تناسخ و صحت و بطلان آن بررسی کرده و دلایل آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.

ایمان یکی از مهم‌ترین موضوعات دینی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. چیستی ایمان، رابطة آن با اسلام، با عقل، با عمل و متعلقات آن موضوعاتی است که همواره در رویکرد به ایمان مطرح بوده¬است. اهمیت این موضوعات از آن حیث است که نقش مهمی در عملکرد فردی و اجتماعی هر انسانی دارد. از رویکردهای معاصر که به این موضوعات توجه خاصی دارد مکتب تفکیک است. از دیدگاه ملکی میانجی، یکی از پیروان «مکتب تفکیک»، ایمان، اقرار و اذعان به وجود خداوند، پیامبران الهی، جهان آخرت، کتب آسمانی، عالم غیب و ملائکه الهی است. از نظر او ایمان دارای مراتب است و ایمان به خداوند و ایمان به روز آخرت، از مراتب اولیة ایمان است. ایشان معتقد است ایمان به خداوند، بعد از معرفت به او محقق می‌شود. نکتة قابل توجه در دیدگاه ملکی میانجی این است که ایمان صنع و صبغة خداوند است و انسان باید آن را کسب کند، از طرف دیگر معرفت که اساس ایمان است هم از سوی خداوند، بواسطه پیامبر و ائمة معصومین، متحقق می¬شود. مقاله حاضر، تقریر ملکی میانجی از ایمان، بویژه رویکرد تفسیری او را مورد توصیف و تحلیل قرار داده و در صدد نمود نکات ویژة این رویکرد است.