جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با رویکرد توصیفی، تحلیلی و بررسی اسنادی، به تحلیل مؤلفه‌های ساختار جمعیتی و متغیرهای مؤثر بر تغییرات جمعیتی کشور و چشم‌انداز پیش روی در افق 1430 می‌پردازد. به طور عمده دو مؤلفه مهم «ترکیب» و «حرکت» جمعیت، برای تغییرات جمعیتی وجود دارد که برای هر یک، شاخصه‌هایی مطرح هست؛ شاخصه‌های ترکیب جمعیتی، توزیع و تراکم ناهمگون جمعیت، ساخت سنی و جنسی، هویت قومی و نژادی و شاخصه‌های حرکت جمعیتی، باروری، رشد جمعیت، سالخوردگی، مهاجرت، شهرنشینی، زناشویی و کاهش ازدواج و افزایش طلاق می‌باشد. به نظر می‌رسد با تداوم وضعیت موجود جمعیت، در افق 1430 باید شاهد رشد منفی جمعیت باشیم. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که از میان چهار سناریوی «رشد حداکثری»، «ثبات باروری»، «کاهش باروری با شیب ‌ملایم» و «کاهش شدید باروری»، دو سناریوی نخست برای جمعیت کشور امکان تحقق ندارد. تحقق دو سناریوی سوم و چهارم نیز محتمل الوقوع هستند؛ البته به شرط تلاش جدی و مستمر مسئولان و متولیان فرهنگی کشور برای موانع‌زدایی از مشکلات مربوط به ازدواج جوانان و تشکیل به هنگام خانواده برای آنان. با عنایت به عوامل شتاب‌زای بحران جمعیتی، و آمارهای غیررسمی کاهش شدید جمعیت به کمتر از 1 درصد، بسیار زودتر از افق 1430 رشد جمعیت کشور منفی خواهد شد.

این پژوهش با هدف،‌ تبیین و تحلیلی بر نفس شناسی از منظر ملاصدرا و با روش اسنادی، توصیفی و‌ تحلیلی تدوین یافته است. ملاصدرا راز جاودانگی و نیل به سعادت انسان را در گرو دین داری و تهذیب نفس و ایمان و عمل صالح می‌داند از منظر ملاصدرا، چهار نوع از موجودات عالم دارای نفس هستند: نباتات، حیوانات، انسان‌ها و افلاک. وی بر پایه مشاهده آثار حیات، در این موجودات سه گانه(به جز افلاک)، صورتی از کمال را در نظر می‌گیرد که بر ماده افاضه می‌شود و آن را«نفس» می‌نامد. پایین‌ترین مرتبه نفس، نفس نباتی است و به دنبال آن، نفس حیوانی و شریف‌ترین نفس، نفس انسانی است. او با مبانی وجودشناسی خویش، یعنی «حرکت جوهری» و «تشکیک در وجود»، نظریه کاملاً متفاوتی را در این بحث ارائه می‌دهد. صدرا نفس را امری مجرد می‌داند و درعین حال، با بدن اتحاد وجودی هم دارند. ایشان با اثبات حرکت جوهری و بیان قاعده جسمانیت الحدوث بودن نفس، تمایز بین بدن و نفس را از بین می‌برد.

نگرش دوساحتي بودن انسان و اعتقاد به تجميع نفس مجرد و بدن مادي به‌ عنوان دو سنخ متمايز در موجودي به نام انسان از مباحث چالش‌انگيز تاريخ فلسفه است. در اين ميان، مي‌توان به سهم چشمگير ابن‌سينا در تبيين ماهيت نفس، چگونگي ارتباط نفس با بدن و به موازات آن انقطاع نفس از بدن اشاره کرد. اين مقاله با رويکرد تحليلي و بررسي اسنادي با هدف تبيين چگونگي اتحاد و انقطاع نفس از منظر ابن‌سينا تدوين يافته است. يافته‌هاي پژوهش حاکي از اين است که در انديشه ابن‌سينا نفس، بدون سابقه مادي و مجرد آفريده شده‌ و از تنزلات عقل در عالم ماده و همراه بدن خلق گرديده، سپس از بدن جدا شده، در قوس صعود، ديگر بار مجرد مي‌شود. پس چيزي در «قوس صعود مجرد نمي‌گردد مگر اينکه از ابتدا نيز مجرد باشد. وي علت انقطاع نفس را بدن و اختلالات ناشي از روح بخاري مي‌داند؛ زيرا براساس نظام‌واره فلسفي ابن‌سينا با تحليل بدن و از بين رفتن وساطت روح بخاري، نفس منقطع مي‌شود. همچنين وي درباره مرگ ارادي و اخترامي نتوانسته تبيين دقيقي ارائه دهد و علت انقطاع نفس را تنها در مرگ طبيعي به طور واضح و سازگار با مشاهدات بشري شرح مي‌دهد.

از نظر مقام معظم رهبری، تمدن اسلامى چشم‌انداز مشترك امت اسلامى در سطح كلان و الگوی زندگى در جوامع اسلامى در سطح خرد است. از نظر ايشان،‌ براي دستيابى به تمدن اسلامی، فرايندی قابل شناسايى است كه در آن تشكيل نظام اسلامى، دولت اسلامى و جامعه اسلامى مقدمۀ دستيابى به تمدن نوين اسلامى است. براساس نظريه تمدنى آيت‌الله خامنه‌ای، حركت تكاملى جمهوری اسلامى ايران در گرو «رویکرد تمدنی» و محقق ساختن الزامات مهم و راهبردی است، كه شايسته است نحبگان علمي و فكری به تبيين اين انديشه علمي پرداخته، درباره چگونگى كاربست آن، به پژوهش‌های كاربردی مبادرت ورزند. این مقاله، با رويكرد تحليلي و بررسي اسنادي، به واكاوي ابعاد چهارگانه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیشرفت در تمدن نوین اسلامی ـ ایرانی، از منظر مقام معظم رهبری مي‌پردازد. ذيل هر بعد، شاخص‌هايي مطرح شده است. از حيث روش‌شناسانه، شكل‌گيری انديشه تمدنى رهبري، دارای ويژگی‌های اختصاصى است که عبارتند از: الف. اين انديشه تمدنى، بر بستر تحليل تاريخىِ تجربة تمدنى صدر اسلام و تطور حضور تشيع در عرصه حكومت در سده‌های اخير نمايان گشته است. ب. انديشه ايشان، بر توانمندی‌های فقهى و فلسفى و منصب‌های حكومتى ايشان مبتني است. ج. اين انديشه تمدنى، در درون تجربه انقلاب و جمهوری اسلامى ايران در عصر حاضر تكوين می‌يابد.

علم مؤلفه‌هاي گوناگوني از جمله مباني، موضوع‌، مسائل‌، روش و هدف دارد که اسلامي‌سازي آن، مستلزم تغيير در اين مؤلفه‌هاست. اين پژوهش با رويكرد تحليلي و روش توصيفي درصدد پاسخ به اين پرسش است که مباني معرفت‌شناسانه‌، هستي‌شناسانه‌، انسان‌شناسانه و ارزش‌شناسانه، چه نقشي در توليد علم و علم ديني دارند؟ معرفت يقيني، با استفاده از ابزارهاي مختلف علم، از جمله وحي، ممکن است. مي‌توان از آموزه‌هاي وحياني به‌عنوان روش و منبع خطاناپذير در توليد علم بهره جست. همچنين با توجه به احسن بودن نظام خلقت و غايتمندي آن در انديشة ديني‌، در توليد علم صرفاً به جنبه‌ها و علل مادي جهان توجه نمي‌شود؛ بلکه عنايت به همة علل، از جمله علت فاعلي و غايي جهان‌، به ارائة تبيين‌ها و راه‌حل‌هاي جامع در به سعادت رسيدن انسان مي‌انجامد. در انسان‌شناسي ديني، انسان موجودي داراي دو ساحت مادي و روحاني است؛ اما هويت او به بعد روحاني اوست. از‌اين‌رو موضوع علم‌، انسان داراي روح ملکوتي است و غايت آن‌، زمينه‌سازي براي تحقق انسان متعالي خواهد بود. سرانجام در حوزة ارزش‌شناسي‌، ارزش‌ها مدرکات اعتباري‌اند که با واقعيات عالم خارج در ارتباط‌اند و مي‌توانند در انگيزة عالم و انتخاب موضوع علم و تعيين هدف و به‌عنوان بخشي از قرائن، در تعين نظريه‌هاي علمي نقش داشته باشند.

هدف پژوهش حاضرتبیین مراحل انقطاع نفس از بدن از دیدگاه ابن­سینا و ملاصدرا است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد، هرچند تلاش ملاصدرا، گره­گشای مسائل عدیده‌ای چون اثبات عقلی معاد جسمانی و درپی آن تصویری مناسب برای دیگر مسائل می­باشد، لکن ایشان با تبیین و تبدیل ماده به مجرد در انقطاع نهایی نفس از بدن، دچار نوعی ناسازگاری گردیده است. از سوی دیگر، در مرگ اخترامی بدن عامل اصلی معرفی شده است که این تعریف با تبیین ایشان از مرگ طبیعی همخوانی ندارد. به نظر می­رسد، مرز مشخصی بین مرگ طبیعی و اخترامی، ترسیم نشده است. کمال محض بودن خداوند و راه­یابی به سوی کمال و فعلیت یافتن امور بالقوه تحت مشیّت و قضا و قدر الهی، علت مرگ می‌باشند، که عنایت به این مسئله تبیین متقنی در تکمیل علت مرگ طبیعی و اخترامی است.

داشتن حيات و زندگي گوارا، طيب و پاك، همواره دغدغة بشر در طول تاريخ بوده است؛ زندگي فردي و اجتماعي آرماني، بدون ظلم، بي‌عدالتي، قرين سعادت، كمال و جاودانه. در انديشة صدرايي، انسان مي‌تواند براي خود در دنيا و آخرت حياتي پاك، جاودانه و طيب رقم بزند؛ زندگي فردي و اجتماعي، مؤمنانه، پاک و گواراي دنيايي كه زندگي اخروي سعادتمندانه، جاودانه، سرشار از نعمات الهي و مقام قرب و رضوان الهي را رقم خواهد زد. از نظر ملاصدرا، انسان داراي حيات دنيوي، برزخي و اخروي است و حيات حقيقي،‌ حياتي است که با اطاعت از فرمان الهي، منجر به حياتي برتر از حيات دنيا مي‌شود. نفس در ابتداي شکل‌گيري خود، امري کاملاً طبيعي و محدث از بدن است و با گذر زمان و بر اثر حرکت جوهري، مراتب رشد را مي‌پيمايد و از مرتبه نازلة اوليه خود جدا مي‌شود. انسان با اراده، اختيار و فطرت پاك و سرشت خداداي خويش و با ايمان و عمل صالح و طي مسير عبوديت و بندگي خدا و رستن از عالم مادي و دل شستن از محدوديت‌هاي زميني، مي‌تواند در همين دنيا، مقرب درگاه الوهي، و بندة صالح حضرت حق، انسان كامل و به مقام قرب و رضوان الهي نائل آيد. اين پژوهش، با رويكردي تحليلي و نظري، به واكاوي چيستي و جايگاه حيات طيبه در انديشة صدرا مي‌پردازد.

فرهنگ و تمدن اسلامى، حاصل تلاش فكري و عملي نخبگان و انديشمندان مسلمان و مفاخر جهان اسلام است كه اينك ما وارث آن هستيم. اين مقاله، با رويكرد نظري و تحليلي‌ و بررسي اسنادي، به واكاوي ابعاد و مؤلفه‌هاي تمدن نوين اسلامي از منظر مقام معظم رهبري مي‌پردازد. براي دستيابى به تمدن اسلامي، فرايندي قابل شناسايى است كه در آن تشكيل نظام اسلامى، دولت اسلامى و امت اسلامى، مقدمة دستيابى به تمدن نوين اسلامى است. بر اساس اين نظريه تمدنى، حركت تكاملى جمهوري اسلامى ايران در گرو «رويکرد تمدني» و محقق‌ساختن الزامات مهم و راهبردهايي است كه شايسته است نحبگان علمي و فكري به تبيين اين انديشه علمي پرداخته، دربارة چگونگى كاربست آن، به پژوهش‌هاي كاربردي مبادرت ورزند. يافته‌هاي پژوهش، حاكي از اين است كه تمدن اسلامي بر دو بُعد «اتقان» و «جامعيت» استوار است. مؤلفة اتقان تمدن اسلامي، توحيدمحوري، فطرت‌محوري، قانون‌مداري، عقلانيت و دانش‌گستري و مؤلفه‌هاي جامعيت آن، بر مؤلفه‌هاي نظام‌سازي و تربيت‌نيروي انساني،‌ عدالت‌خواهي، آزادي‌خواهي و استقلال‌طلبي، ‌آرامان‌گرايي و امت‌سازي مبتني است.

یکی از مبانی مهم فلسفی در تولید علم‌ دینی، مبانی معرفت‌شناختی است. پرسش‌های اصلی در معرفت‌شناسی عبارت‌اند از: چیستی و امکان؛ ابزار و منابع؛ قلمرو و انواع؛ ارزش و اعتبار شناخت. این پژوهش، با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، به واکاوی نقش مبانی فلسفی در تولید علم‌ دینی، با تأکید بر مبانی معرفت‌شناسی از منظر علامه طباطبائی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش از سویی حاکی از این است که از منظر علامه،‌ مراد از شناخت، مطلق علم و آگاهی است؛ امکان شناخت و تحقق معرفت، بدیهی و بی‌نیاز از استدلال است؛ ابزار شناخت متناسب با قلمرو و انواع شناخت، حواس پنج‌گانه، عقل، قلب، وحی و نقل است. در قلمرو شناخت، امور نامحسوس و غیرمادی نیز در قلمرو شناخت قرار دارند. بالاترین ارزش شناخت، مربوط به شناخت یقینی است. از سوی دیگر، امکان تولید علم و معرفت یقینی به طور عام و تولید معرفت دینی به طورخاص، ممکن است. راه دستیابی به معرفت‌ دینی برای انسان مسدود نیست؛ چراکه همه ابزارهای متعارف معرفت بشری برای تولید علم کارایی دارند و در تولید علم، می‌توان به تناسب موضوع از هر روشی، و یا به صورت تلفیق از همه روش‌ها کمک گرفت.

بررسي پيوند علم و دين در اسلام، از جمله مهم‌ترين موضوعات اساسي عصر حاضر است و سابقه‌اي ديرينه در تاريخ علم در تمدن اسلامي دارد. نظريه‌هاي بسياري در زمينه ديني‌سازي علم مطرح شده‌اند. يکي از نظريه‌هاي منسجم در اين عرصه، رويکرد تأسيسي علم ديني است. نقد، بررسي و ارزيابي اين نظريه مي‌تواند به پيشبرد و تکوين علم ديني کمک کند. اين پژوهش، با شيوه تحليل محتوي، و رويكرد نظري و تحليلي، انتقادي اين نظريه را بررسي و نقاط قوت، ضعف و ناکامي‌ها آن را نشان مي‌دهد. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه رويكرد تأسيسي را مي‌توان در چهار نظرية «دايرة‌المعارفي دين»، «تهذيب جامع»، «تأثير حداكثري دين در علم» و«گزيده گويي دين» بيان كرد. به نظر مي‌رسد، هر يك از اين نظريات داراي ناكامي‌هايي است. اما در زمينه ديني‌سازي علم، اين نكته حياتي است كه ديني‌سازي در برخي علوم ديني، تحصيل حاصل است و در برخي ديگر، بي‌معناست. اما با اصلاح مباني و پيش‌فرض‌هاي ديني، و بسط روش‌ها و اصلاح غايت علم، مي‌توان علم را ديني ساخت؛ ضرورتي به تاييد تجربي فرضيات هم ندارد.