جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند سبحان جهت تبیین قرآن مبین، همزمان با نزول آن، مهم­ترین و دقیق­ترین روش­های فهم آن را نیز بیان­فرمودند. در آیات 7 آل­عمران، 44 نحل، 59 نساء به این حقیقت اشاره­شده­است. از زیباترین و نغزترین اسلوب های قرآن در راستای تذکر و تفکر مخاطب، تمثیل­های قرآن است که با توجه به محتوای این تمثیل­ها، بررسی روش­های فهم عرفانی آن­ها برای برخی از مفسرین مهم و قابل­توجه بوده­است. آیه نور به­جهت محتوای سراسر تمثیلی از عمیق­ترین مثل­های قرآنى است که تبیین این آیه از منظر تفاسیر عرفانی، موجب فهم تمثیل­های آیه می­گردد. لذا در این پژوهش فهم تمثیل آیه نور از نگاه تفاسیر عرفانی بررسی­خواهدشد تا صحیح­ترین فهم­ها از تمثیل های این آیه از منظر عارفان قرآن، تبیین­گردد که به­واسطه این مهم، فهم­های ناصواب نیز مشخص­خواهندشد. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی ارائه­شده­است جهت نیل به این هدف از روش­های کتابخانه­ای، فیش­برداری و تحلیل اطلاعات نیز استفاده­شده­است تا مطالعه دقیقی بر روی این مسئله انجام­پذیرد. و دستاورد این تحقیق عبارتند از: کلمه نور در کتب آسمانی به­ویژه در قرآن کریم با قرابت­ها و اضافات مختلف بسیار ذکرشده­است که همه آن­ها به خداوند سبحان برمی­گردد.

یکی از مسائل بنیادین در انسجام احساسات درونی در تربیت، اعتدال بخشی به نیازهای غریزی انسان است که روانشناسان و اندیشمندان حوزه­ی تربیت روش­ ها و راه‌کارهای مختلفی را برای موفقیت در آن به کار بسته­ اند. یکی از نکات مهم جهت دستیابی به آن، خویشتن­ بانی در این حوزه است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی در جهت ارائه نقش تربیتی خویشتن ­بانی در اعتدال بخشی به نیازهای غریزی انسان از منظر قرآن و حدیث بپردازد تا انسانی کامل با مؤلفه‌های تربیتی درست فراروی انسان ­های دیگر معرفی نماید. خویشتن­ بانی مفهومی پیشا­دینی است که تمام ابعاد و وجوهات انسان را از سطح انسانی تا سطح الهی تحت تأثیر قرار می ­دهد و هدایت گر انسان از جهان دانی به عالم عالی است. دستاورد این نوشتار این است که خویشتن ­بانی راهبرد محوری در حفظ تعادل غرائزی است که خداوند آن را مقدمه ای برای شکوفایی فطرت خدا جوی انسان قرار داده است.

دعا یکی از زیباترین آموزه‌های قرآنی است که در تمام ادیان و فرهنگ‌ها، وسیله‌ای برای رهایی از گرفتاری‌ها است و نقش بسزایی در سلامت معنوی انسان دارد . از سویی در دهه اخیر، رفتارهای مذهبی به‌عنوان مؤلفه‌های ارتقاء دهنده سلامت معنوی در اندیشه روانشناسان معاصر موردمطالعه قرارگرفته و پژوهشگران مختلف به دنبال شناسایی رفتارهایی برآمده‌اند که بیشترین تأثیر را در مؤلفه‌های سلامت و بهزیستی معنوی داشته‌اند ازآنجاکه علامه طباطبایی از مفسران برجسته عصر حاضر است ، پژوهش حاضر تلاش دارد تا به بررسی جایگاه دعا بر سلامت معنوی در حوزه‌های بینشی ،عاطفی و رفتاری، با تکیه‌بر اندیشه‌های علامه به روش توصیفی- تحلیلی بپردازد. پژوهش حاضر نشان داد، جایگاه دعا در حوزه‌های مختلف سلامت معنوی انسان مهم است و با تأثیر برگرایشات عالی انسان، موجب تسکین اضطراب و جلوگیری از انحرافات اعتقادی و دستیابی به‌سلامت معنوی گردیده؛ زمینه‌ساز نیل به کمال خواهد بود.

حق تدین یکی از مباحث بنیادین در عصر حاضر به‌شمار می‌رود، این پژوهش در تلاش است تا بررسی نماید که اگر انسان در انتخاب دین مختار و آزاد است، احکامی مانند حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی چگونه با این حق سازگاری دارد؟ تفسیر برخی آیات به‌ویژه آیه «لا إِکْراهَ فِی الدِّین‏ ...» رهنماگر آن است که از منظر قرآن کریم حق تدین از حقوق اساسی انسان به‌شمار می‌آید. مطالعه حاضر نشانگر آن است که خدای متعال پذیرش دین را اکراه ننموده و انسان را برای دینداری آزاد آفریده است و حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی، هیچ تعارضی با آزادی عقیده و حق تدین ندارد اما در برخی موارد با درک نادرست از حقیقت حیات انسانی، دستیابی به حق تدین را با چالش جدی مواجه نموده است.

چیستی حقیقت انسان مورد توجه مکاتب مختلف به‌ویژه اسلام بوده است. عده‌ای حقیقت انسان را جسم و بدن مادی و برخی روح را حقیقت او، و عده‌ای دیگر آن را مجرد از ماده انگاشته‌اند. مسأله مادیت و تجرد روح است که پیوند مستقیمی با مسأله بقاء روح پس از مرگ دارد. اما بیش‌تر قائلین به مادیت نفس اعتقادی به بقاء روح پس از مرگ ندارند و بر آن‌اند که وقتی بدن از بین رود روح نیز از بین می‌رود؛ اما قائلین به تجرد روح به فناء روح پس از بدن اعتقادی ندارند و حیات روح را پس از مرگ مستمر می‌دانند. در این پژوهش که به‌ شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته، تلاش شده با مراجعه به قرآن، به ساحت مجرد روح توجه شود. مسأله اصالت روح، تجرد و بقای آن بخشی از معارف الهی از جمله رسالت انبیاء، وحی، حیات برزخی و ... نیز اصل معاد را تشکیل می‌دهد و انکار یا اثبات آن تأثیر مستقیم بر حیات فردی و اجتماعی دارد. مکاتب مادی روح را انسجام اجزای مادی بدن می‌دانند؛ اما در مکاتب الهی، روح با ماده در ارتباط است و با متلاشی‌شدن جسم از بین نمی‏رود. در این پژوهش با بررسی و جمع‌بندی شش آیه قرآن می‌توان به وجود روح و تجرد آن، به‌ عنوان حقیقتی غیر مادی و جاودان پس از مرگ دست یافت.

بی‌تردید عصر حاضر مولفه‌های جهان‌شناختی و انسان‌شناختی نوینی ارائه نموده است و انسان معاصر را با چالش‌های جدی در حوزه معرفت شناسی و خودشناسی مواجه نموده و آسیب‌های متعدد و اثرگذاری را در روابط با انسان‌های دیگر به ویژه در حوزه خانواده پدید آورده است. از آنجا که رویکرد انسان در عواطف و احساسات و رفتارهای وی، تأثیر فراوان دارد و شخصیت انسانی نیز در سه حوزه بینش، گرایش و روش زندگی وی شکل می‌یابد و خانواده هر فرد بطور مستقیم بدان تثبیت یا تزلزل می‌یابد، این نوشتار تلاش دارد تا به عناصر و عوامل موثر در تحکیم خانواده از منظر قرآن کریم بپردازد. انسان معاصر با نگاهی پیشینی به خود و مؤلفه‌های اثرگذار بر لذات و عواطف و تبلیغات شوم فضاهای آلوده، آسیب‌های جدی را در حوزه‌های روانی و اجتماعی تجربه کرده و می‌کند. این نوشتار که به روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی انجام پذیرفته است، نشان داد که اصلاح نگرش به ازدواج و دادن بینش درست به نظام هستی و جهان آخرت و رعایت حریم‌های الاهی و بشری در زندگی مشترک و رعایت اعتدال در عواطف و کنترل هیجانات و احساسات در بعد گرایش و گروش و نیز تلاش در جهت بکاربستن مهارت‌های رفتاری لازم، در تحکیم پایه‌های خانواده بسیار موثر است. رعایت حیا و عفت و حفظ پوشش اسلامی و تعامل سازنده با همسر می‌تواند موجبات تعالی و استواری زندگی مشترک باشد. از آنجا که هر انسان در شکل‌گیری شخصیت خود تحت تدبیر و تاثیر اندیشه، عواطف و رفتارهای خویش است، عوامل تحکیم را در سه دسته فوق مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد.

تأویل از واژگان پُر رمز و راز قرآن کریم است که در فهم آموزه‌های قرآنی نیز نقش بسزایی دارد. نگاهی اجمالی به تاریخ تأویل نزد قرآن‌پژوهان، حکایت از آن دارد که این واژه، روزگاران پُر فراز و نشیبی را در گستره تعریف گذرانده و آیات قرآن و روایات متعدد نیز بر رازگونه ماندن آن، تأثیر داشته است. نوشتار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در پی آن است تا به بررسی نظرات آیت‌الله معرفت و ابن شهر آشوب مازندرانی در این‌باره بپردازد و به تحلیل آن‌ها بنشیند. بازخوانی تعریف تأویل و ارزیابی کارکرد تفسیری آن از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه برجسته، از اشتراکات و افتراقات قابل تأملی میان آنان حکایت دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ابن شهر آشوب بر خلاف آیتالله معرفت -که برای واژه تأویل تعاریف لغوی و اصطلاحی در نظر گرفته- صراحتاً به تعریف این واژه روی نیاورده است و هم‌چون مفسران نخستین، تفسیر و تأویل را به یک معنا دانسته و با استناد به معیارهای مطمئن، به تبیین آیات مشکل و متشابه قرآن همت گمارده است. آیت‌الله معرفت نیز تلاش بسیاری در بازشناسی تأویل و ارائه معنای دقیق آن از منظر شیعه نموده است که این معناشناسی می‌تواند با تکیه بر آیات و روایات و قرائاتِ مفسران گذشته، صفحه تازه‌ای از صحنه پُر فراز و نشیب تعریف این واژه رمزآلود را رقم زند.

مساله زبان قرآن از مباحث مهم در حوزه فهم و تفسیر قرآن کریم است و از موضوعات کلیدی چالش‌زا در این عرصه، «زبان دین » و پیوند عمیق آن با زبان قرآن است. «زبان دین » در طول تاریخ برای پژوهشگران و مفسران متون دینی کم و بیش مطرح بوده و اوضاع فکری جهان معاصر نگاهی ویژه بدان دوخته وابهام‌هایی را نیز در دل دین‌پژوهان پدید آورده است. اهتمام به تبیین زوایای زبان قرآن و هم‌چنین تعیین ویژگی‌های گزاره‌های قرآنی می‌تواند تأثیری بنیادین بر حل بسیاری از سوالات و چالش‌های معاصر بر جای نهد. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با شناخت آسیب‌های فرا روی زبان قرآن، عناصر آسیب‌رسان به فهم زبان قرآن را مورد ژرف‌کاوی قرار دهد و به برخی از انحرافات و آسیب‌های وارده که ناشی از عدم مداقّه و تعمق لازم در بررسی ساختارمعنایی قرآن بوده است، پرداخته، پاسخ‌های لازم را ارائه نماید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قرآن کریم دارای زبان و شیوه‌ای ساده و بی‌پیرایه است ولی در عین حال لازمه دست‌یابی به مفاهیم عالیه و محتوای ناب آن، غواصی در اقیانوس بیکران آیات الهی است؛ قرآن کریم دارای سطوح مختلفی است که لایه رویین آن بسیار ساده و دست‌یافتنی برای هر طالب معرفتی است و رسیدن به لایه‌های درونی آن تابع اسلوب‌ها و قواعد خاص تفسیری است.

یکی از حوزه‌های تحقیق و پژوهش، عرصه مباحث نوین علمی و عرضه‌ی آن به آموزه‌های علمی وحیانی است که محققان قرآنی با دانش‌ها و مطالعات ژرف خویش در این راه، توفیق خوبی داشته‌اند. بی‌تردید رشد چشمگیر علوم و دانش بشری در عصر حاضر و توسعه و پیشرفت دستاوردهای بشری، صحت حقانیت اشارات و اعجاز علمی این کتاب جاودان الهی رابیشتر به اثبات کرده است. اشاره به نیروی گرانش یعنی تأثیر کلیه اجسام بزرگ و کو چک در یکدیگر یکی از موارد اعجاز علمی قرآن است، زیرا قبل از نزول آیات مربوطه کسی از آن اطلاع نداشته است. مدت‌ها بلکه قرن‌ها بعد از نزول آیه، این دستاورد علمی توسط نیوتن و دیگران کشف شده است. نوشتار حاضر تلاش نموده است تا با ژرف کاوی مفهوم گرانش در آیات قرآن، به بیان و تبیین آن بپردازد و مبانی و آثار و فواید آن را اشارت نماید، و به این نتیجه دست یافته است که تفسیر علمی آن آیات، گویای اعجاز علمی قرآن می‌باشد.

یکی از باورهای دینی که وجه مشترک آموزه­های و حیانی به‌شمار می­رود، «نجات شناسی» است. یکی از آموزه‏های مهم حیاتی و نقطه‏ مشترک همه‏ ادیان- که از رهاورد تطبیق آن، دستاوردهای عظیم فکری و کاربردی نصیب جوامع بشری خواهد شد- مسألۀ «نجات و انتظار منجی» و چگونگی نگرش به فرجام جهان و تاریخ است. از این رو، امید به «آینده‏ روشن» و «نجات انسان»، نقطه‏ مشترک همه‏ ادیان است که برخی از محقّقان، همین عطش و سوز فطری و دسته جمعی بشر را، بهترین دلیل بر وجود منجی‏ای می‏دانند که انسان را به نجات برساند و عطش او را سیراب کند؛ زیرا، عطش انسان، بهترین گواه بر وجود آب در هستی است. مسأله نجات از دیدگاه یهود؛ یعنی نجات قوم یهود توسط ماشیح از نسل داوود پادشاه در سرزمین صهیون، و از دیدگاه مسیحیت نجات از گناه و مرگ ابدی، و از دیدگاه اسلام نجات از تمام آلام روحی و جسمانی عالم پس از مرگ است. پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافته است، که همه­ ادیان معتقدند که در عصر آخرالزمان بشر در رابطه با اخلاق و معنویات در سیر نزولی به سر می­برد و خود نمی­تواند به تنهایی به این انحطاط پایان بخشد مگر این­که یک شخصیت آسمانی بلندپایه که از مبدأ وحی سرچشمه می­گیرد ظهور کند و جهان را از جهل، تاریکی و ظلم رهایی بخشد. نیز اصل ظهور منجی در میان همه­ ادیان امری مسلم است، ولی این به معنای یگانه انگاری در همه­ زمینه­ها و دیگر اصول و فروع نیست.