جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زبان شناسی شناختی بر این باور است که زبان به طور مستقیم مفهوم سازی گوینده را از موقعیت‌ها نشان می‌دهد. لنگاکر به عنوان یکی از نظریه پردازان زبان شناسی شناختی، بیان می‌کند که بر اساس سه اصل، اهمیت، دقت و چشم انداز می‌توان تعبیرهای گوناگون گوینده را مورد پردازش قرار داد. در قرآن کریم نیز اینگونه تعابیر بسیار هستند. در واقع تعابیر گوناگونی که در آیات قرآن به کار رفته‌اند، از لحاظ شناختی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند و معناسازی خاصی دارند. یکی از آن تعابیر، تعبیر«لعل+فعل» است. در واقع این تعبیر به ما می‌گوید که کدام یک از عنصرهای زبانی آن آیات، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از این رو این مقاله بر آن است تا با کمک این نظریه و بر اساس منهج توصیفی- تحلیلی آیاتی که دربردارنده این تعبیر هستند، را مورد بررسی قرار دهد. نتایج این بررسی نشان داد که افعال موجود در تعبیر «لعل+فعل» در نزد خداوند اهمیت بیش‌تری نسبت به دیگر عنصرها داشته است و از بین دیگر عناصر زبانی، برجسته شده‌اند تا توجه خواننده را به سمت خود جلب کنند.

چشم‌انداز، یکی از مهم‌ترین اصول عملیات تعبیر است که بر طبق آن می‌توان به مخاطب نشان داد که کدام بُعد از عناصر یک تعبیر برای متکلم حائز اهمیت بوده است. در قرآن کریم آیات بسیاری هستند که به فعل خاصی خاتمه یافته‌اند که قطعاً این چینش و گزینش افعال برای متکلم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است و با آن می‌خواهد به مخاطبان خود یعنی بندگان بفهماند که باید از دریچه این افعال، به آن آیات نگاه شود و در این افعال تعمق بیشتری صورت گیرد. این پژوهش به دنبال آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی آن آیات را در ابتدا استخراج کرده، سپس به تحلیل و توضیح آنها بر طبق نظریه چشم‌انداز بپردازد. نتایج این بررسی نشان داد که افعال آخر آیات در ارتباط تنگاتنگ با بافت آیات است و خداوند متعال از طریق این افعال می‌خواهد بر علم، ایمان، تفقه و یقین و ... بندگان بیفزاید. بنابراین آیاتی که به فعل «یعلمون» ختم شده‌اند، معمولاً خداوند در بافت آنها به اموری پرداخته است که خواسته است با مطرح کردن آنها، بر جنبه معرفت آدمیان بیفزاید؛ و آنجا که فعل «یؤمنون» آمده است، از اموری که مستلزم ایمان به خداوند متعال است، سخن به میان آمده است.

رویکرد معناشناسی همزمانی (توصیفی) تلاشی در جهت بازنمایی واژه‌ها و روابط آن‌ها که در ذهن انسان‌ها وجود دارد، محسوب می‌شود. بدین تصور، نوشتار حاضر ضمن کاربست این رویکرد، درصدد ارائۀ تحلیلی توصیفی از مفهوم انفاق و تبیین کارکرد معنایی و بلاغی مفاهیم هم‌نشین از این موضوع است که بعضا طی رابطه‌ای توافقی و یا تقابلی در مجاورت مفهوم انفاق استعمال شده‌اند. بررسی داده‌های قرآنی حکایت از آن دارد که واژگان «احسان»، «اطعام»، «صدقه»، «الحاف» و «احفاء» از جمله واژگان هم‌نشین توافقی انفاق به‌شمار می‌آیند و واژگان «اکل باطل»، «کنز»، «بخل» و «شحّ» از جمله واژگانی هستند که در رابطه‌ای تقابلی با انفاق همنشین شده‌اند. همچنین روابط این واژگان با انفاق بر پایۀ مؤلفه‌های معنایی، تشابه یا تقابل اهداف، و سیاق و اشتراک در تعلقات قابل تشخیص است. ضمنا هر یک از واژگان با کارکرد مبالغه، یا تحلیل روان‌شناختی و تبیین جهان‌بینی استعمال شده‌اند. نیز میان هم‌نشین‌های مذکور با مفهوم انفاق، روابطی نظیر رابطۀ کنشی ایجابی و سلبی، سببی و عموم و خصوص برقرار است. وانگهی کشف روابط مفهومی میان این واژه‌ها با مفهوم انفاق، دلیلی بر کاربست حکیمانه و هدفمند واژگان در قرآن کریم به‌شمار می‌آید.

یکی از فعالیت های تعبیری مهم و بنیادی در زبان شناسی شناختی فعالیت شکل و زمینه است که به کمک آن می توان بسیاری از تعبیرات زبانی را مشخص کرد و یا حتی در مورد ترتیب کلمات نیز از آن کمک گرفت. زمینه، آن چیزی است که در بافت جمله از اهمیت بیشتری برخوردار است و شکل همان بافت و سیاق عبارت به شمار می آید. آیات بسیاری در قرآن وجود دارد که به چندین اسم خداوند با ترتیب خاصی خاتمه می یابند. یکی از آن ترتیب ها ترتیب دو اسم «عزیز» و «حکیم» است. این دو اسم در 45 آیه از قرآن آمده اند که «عزیز» در ابتدا و «حکیم» پس از آن ذکر شده است. با بررسی تمامی این آیات و با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس فعالیت شکل و زمینه مشخص شد که با توجه به بافت آیات، اسم «عزیز» از اهمیت بیشتری برخوردار است از این رو به عنوان «زمینه» در آغاز قرار گرفته است و اسم «حکیم» تحت الشعاع آن و در مقام«شکل» محسوب می شود و بر این نکته تأکید می کند که ربوبیت خداوند با دو اصل مهم همراه است یکی عزت و دیگری حکمت اوست و او معبود قدرتمند و عزیز است که تمامی کارهایش از روی حکمت و تدبیر است.

استفاده از الفاظ سوگند، یکی از کهن­ترین شیوه­های تأکید کلام است که قدمتی دیرینه در فرهنگ و زبان عربی دارد. این­گونه تأکید، به دلایل متعددی انجام می­گیرد که از آن جمله می­توان به ضعیف بودن امکان تحقق موضوع، غرابت موضوع و یا منکر بودن مخاطب نسبت به آن اشاره کرد. واژگان سوگند در زبان عربی، از تعدد و تنوعی بی­مانند برخوردار است. یکی از بارزترین نمونه­ های تعدد اسلوب قسم و تفاوت­های کاربرد آن را در کتاب بی­نظیر نهج‌البلاغه می­توان مشاهده نمود. این پژوهش، به بررسی رابطه میان واژگان قسم، مقسم­­به­ها و مقسم­علیه­های این کتاب می­پردازد تا با نشان دادن تفاوت کاربرد و موضع کاربرد هر واژه، پرده از ظرایف و زیبایی­های دلالی و معنایی آن بردارد. بررسی مفهوم انواع سوگند در نهج‌البلاغه، نشان می­دهد که تمامی واژگان سوگند، در دلالت بر معنای تأکید مشترکند ولی در عین حال، هر یک دلالت معنایی متفاوت از آن دیگری دارد که از لحاظ مفهوم، پیوند معنایی محکمی با مقسم­علیه مؤکد دارد؛ چنان‌که جایگزینی هر واژه مشابهی، کاهش بلاغت معنایی آن را موجب می­شود.

انسجام از جمله علومی است که مختص به قرآن کریم می‌باشد و علما برای آن اهمیت زیادی قائل شده‌اند؛ و انواع متفاوت آن را از قرآن کریم استخراج کرده‌اند. ابوالعلاء معری به تأثیر از آن دو نوع از انواع انسجام را در نثر خود به‎کار برده است؛ بنابراین آنچه از انسجام در کتاب معری دیده می‌شود ابداع نیست بلکه تقلیدی محض از قرآن کریم می‌باشد. این مقاله در پی آن است تا این دو نوع انسجام را در نزد معری بررسی نماید سپس تفاوت‌های آن با انسجام در قرآن کریم را بیان نماید؛ که یکی هماهنگی بین اسلوب‌های خبر از صفات خداوند با جمله‌های قبل از آن می‌باشد که بر خلاف قرآن کریم که همه صفات خداوند بر دو وزن فعول و فعیل آمده است و معری همه آن‌ها را بر وزن اسم فاعل ذکر کرده است؛ و به نظر می‌آید بازی او با کلمات و واژگان، عاملی است که او را به سمت آوردن صفاتی برای خداوند متفاوت از آنچه در قرآن کریم دیده می‌شود، سوق داده است؛ و انسجام دوم، آغاز کردن یک رجع با موضوعی است که رجع قبلی با آن خاتمه یافته است؛ بنابراین یک هماهنگی بین آغاز یک رجع در نزد معری و پایان رجع قبلی وجود دارد آن‌گونه که در قرآن کریم مشاهده می‌شود که یک سوره با موضوعی ادامه می‌یابد که سوره قبلی با آن موضوع پایان یافته است.