جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گرانی از جمله معضلاتی بود که مصری‌ها در بیشتر سال‌های حاکمیت ممالیک بحری، با آن مواجه بودند. علل مختلفی در بروز پدیدۀ گرانی در این دوره تاثیر داشت که در نگاهی کلی می‌توان آن‌ها را به دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم بندی کرد. بررسی گرانی و علل بروز آن و نیز تحلیل و ارزیابی سیاست‌های اقتصادی ممالیک بحری برای راه‌های رهایی از آن و میزان کارایی این سیاست‌ها از اهداف اصلی این مقاله است. بررسی گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصادی دولت ممالیک بحری با توجه به وسعت و گستردگی گرانی و پیامدهای اجتماعی و سیاسی ناشی از آن، اغلب فاقد برنامه‌ریزی، ثبات و آینده نگری بود. سیاست‌های آنان اغلب گذرا و موقت بود وگاه به سبب دخالت و سوءاستفادۀ افراد و گروه‌های سودجو و وابسته به کانون‌های قدرت، به نتایج مطلوب و دلخواه نمی رسید. بنابر یافته‌های تحقیق، سیاست‌های مذکور به سبب فقدان بینش راهبردی و بلندمدت و اجرای نادرست مجریان و صاحبان قدرت، نقش مؤثری در زوال و فروپاشی سیاسی و در نهایت انتقال قدرت به ممالیک برجی داشت.

دو اصطلاح مناظره و مذاکره، از ریشه‌های نَظَرَ و ذَکَرَ، کاربردهای فراوانی در متون و منابع اسلامی مختلف داشته‌اند. این پژوهش بر آن است تا ضمن شاخص‌بندی کاربردها و معانی این دو اصطلاح، به بررسی شواهد و مصداق‌های تاریخی ویژه‌ای بپردازد که نشان می‌دهد این دو، به ویژه اصطلاح مناظره، در ادوار مختلف سیر تحولی مفهومی داشته‌اند و عدم شناخت از مصداق‌های هر مفهوم موجب خلط معانی آنها با دیگر مواضع معنایی این واژگان بوده و هست. از سوی دیگر، این پرسش نیز مطرح است که در سیر تحول تاریخی، مناظره و مذاکره دقیقاً به چه مجالسی اطلاق می‌شده است؟ در اینجا ضمن تعریف دقیق معانی لغوی و سپس اصطلاحی این دو، پیچیدگی‌های اصطلاحی و تحولات تاریخی آنها روشن خواهد شد. روش اصلی در این پژوهش، بررسی تطبیقی و مقایسه‌ای این دو اصطلاح و مفاهیم آنها و تحلیل داده‌های تاریخی موجود خواهد بود. با چنین پروهشی، شناختی جامع از معانی لغوی و کاربردهای اصطلاحی این دو اصطلاح پرکاربرد که قرنها در متون مختلف اسلامی و در شاخصه‌های گوناگون و گاه در شرایطی بسیار خلط‌پذیر و مبهم از نظر تفسیرگرایی متنی به کار رفته‌اند، حاصل خواهد شد.

هرچند یحیی بن اُمّ طُویل در منابع حدیثی و تاریخی با اصطلاح «باب» برای امامان شیعه معرفی شده­است، اما در مصداق این موضوع یعنی باب بودن وی برای امام سجاد و یا امام محمدباقر، میان امامیه و نُصیریه اختلاف هست. برای درک این اختلاف و ارائه پاسخی راهگشا در باب آن، ضروری است تا ابتدا شخصیت تاریخی و سپس احادیث منقول از طریق یحیی و موضوعاتی مانند مشایخ حدیثی و راویان وی، مورد پژوهشی تاریخی– حدیثی قرار گیرد. در این پژوهش افزون بر شناختی مطلوب از احوال یحیی و نیز صفحاتی از تاریخ غیرمکتوب شیعیان ، نشان داده شد که اسناد و شواهد تاریخی موجود، دلیلی بر مصادیق باب­بودن یحیی و حتی حجتی بر کارکرد اصطلاح باب در جامعه امامیه، دست کم در مورد یحیی نخواهند بود.

با گذشت بیش از دو قرن از ورود مدرنیته و آثار آن به جوامع اسلامی و استقرار تعلیم و تربیت نوین غربی، همچنان نظام آموزش و پرورش جامع، کامل، روشمند و مبتنی بر مبانی و فلسفه تعلیم و تربیت و دارای چشم‌اندازی روشن در این کشورها دیده نمی‌شود. محمد عابد الجابری متفکر مراکشی، با تقسیم دوره‌های آموزشی کشور مغرب به سه دورۀ پیش از استعمار، استعمار و پس از استعمار، نقدهایی بر سیاست‌های آموزشی هر سه دوره وارد کرده است. نقد او متوجه سیاست‌های آموزشی پسا استعماری مغرب بر اساس چهار رکن اساسی است: تعمیم (آموزش همگانی)، توحید (یکسان‌سازی)، تعریب (عربی‌سازی) و المغربه (مغربی‌سازی). رویکرد جابری در تعلیم و تربیت، برگرفته از نظریه پداگوژی اجتماعی امیل دورکیم است که نوعی رابطه دیالکتیک میان جامعه و آموزش برقرار می‌کند. به نظر جابری، به جای مدرن‌سازی توده‌های اجتماعی می‌بایست، آموزش‌ها و مهارت‌ها را متناسب با اقتضائات و شرایط بومی تعریف کرد. هدف اصلی این پژوهش، بیان دیدگاه‌های جابری و تبیین آن در حوزه تعلیم و تربیت مدرن است.

آموزش زنان در تاریخ صدر اسلام دچار تحولات فراوانی گشته است.دین اسلام با ایجاد زمینه سبب درخشش زنان در عرصه فراگیری علوم گردید.اما با دور شدن از عصر پیامبر و نیز عوامل متعدد برای زنان محدودیت ایجاد شد.در این رساله گزارش های تاریخی و علل بی توجهی به آموزش زنان مورد بررسی قرار می گیرد.

شخصیت پیامبر (ص) توسط وحی به عنوان اسوه معرفی شده است، ولی کلام الهی تبیین کاملی از سیره ی نظری و عملی ایشان ارائه نمی کند. ابعاد مختلف زندگی رسول خدا (ص) در کتب سیره، اخلاق و مجامع حدیثی بوسیله ی گزارش هایی بدست ما رسیده است که اصحاب آن حضرت راویان این اخبار بوده اند. اهل سنت صحابه را به عدالت توصیف می کند و عمل آنان را به همراه سیره‌ی نبوی جزء دین و نه معرفت دینی می داند، لذا آنان را در اجتهاد مصیب می انگارد. در مقابل شیعه گروهی از صحابه را از عدالت ساقط می کند و سیره ی نبوی به همراه قول و فعل ائمه خود را نص دینی قلمداد می کند. تفرق مذاهب فقهی و تعدد مکاتب کلامی حاصل عمل صحابه خصوصاً پس از وفات پیامبر (ص) است که به تلقی آنان از رسول خدا (ص) بر می گردد. تلقی اجتهاد و عصمت نمونه هایی از این برداشت های ذهنی اند که در این تحقیق از هم متمایز و مصادیقی برای آنان ذکر شده اند. تفاوت در فهم وحی، خصوصیات روحی- روانی اشخاص در ایجاد نوع تلقی موثر بوده است. پژوهش حاضر خارج از مقام داوری و تشخیص صحیح و ناصحیح، این مهم را بررسی می کند.

در این پژوهش ابتدا تحلیلی در باره ی اخلاق اجتماعی و نظریات مختلف دراین حوزه وهمچنین نظر اسلام در زمینه اخلاق اجتماعی آورده شده ؛ سپس بر پایه منابع تاریخی و نهج البلاغه به بررسی اخلاق اجتماعی کوفیان پرداخته شده و ضمن آن زمینه های رفتار اجتماعی مردم کوفه شناسائی گردیده است. تر کیب نا همگون جمعیتی قبائل، در کنار به قدرت رسیدن اشراف تازه مسلمان، تبدیل ارزش های مذهبی به ارزشهای مادی، پرداختن به فتوحات با ترویج اندیش? کسب غنائم از سوی فاتحان برای رهائی از عواقب سیاسی انحراف مسیر خلافت، مهاجرت اقوام گوناگون به کوفه و عدم تعمیق تربیت وآموزه های دینی در میان تازه مسلمانان، احیاء تعصبات قومی نژادی و دوری مردم از مفسران حقیقی قرآن زمینه را برای شکل گیری رفتار های نا هنجار و رنگارنگ مردم کوفه همچون دنیا طلبی، عدم ولایت پذیری، بازگشت به آداب ورسوم جاهلی، تفکر قبیله ایفراهم آورد. بنابر این لازم بود علاوه بر بررسی این رفتارها به علل وعوامل شکل گیری آنها هم توجه شود. همچنین موضع گیری های امام علی(ع) در مواجه? با این نوع اخلاق اجتماعی و چگونگی برخورد با آن که حاوی درس های عبرت آموزی برای جامعه ی اسلامی می باشد نیز مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.

بررسی دقیق و همه جانبه حوادث مهم صدر اسلام و شخصیت‌‌های نقش‌‌آفرین و تأثیرگذار در آن می‌‌تواند بسیاری از ابهامات موجود و تبیین‌‌ها و تفاسیر نادرست ناشی از اختلاف گزارش‌‌های موجود در منابع تاریخی شیعه و اهل سنت را برطرف نماید. به همین جهت رسیدن به یک قضاوت منصفانه در خصوص یک حادثه یا یک شخصیت در صدر اسلام، نیازمند رجوع و بررسی تطبیقی روایاتی است که در منابع مربوط به این دوره یافت می‌‌شود. ابوموسی اشعری به عنوان یکی از مهم‌‌ترین شخصیت‌‌های تاریخی صدر اسلام به واسطه نقشی که در دورهخلفای راشدین مخصوصاً دوره عمر در فتوحات داشته و هم‌‌چنین نقش‌‌آفرینی در حوادث مهم دوره خلافت امام علی مورد توجه و عنایت روایات شیعه و اهل سنت قرار دارد. بررسی این روایات نشان می‌‌دهد که گزارش‌‌های متفاوت و گاه متناقضی درباره شخصیت و عملکرد وی در بسیاری از رویدادهای مهم از جمله جنگ جمل، جنگ صفین و ماجرای حکمیت ازسوی منابع ارائه گردیده است. مسأله اصلی ما در پایان‌‌نامه حاضر، بررسی سیمای ابوموسی اشعری در منابع تاریخی شیعه و اهل سنت و مقایسه گزارش‌‌های موجود در این منابع با یک‌‌دیگر و نقد اجمالی آن‌‌ها، برای دستیابی به سیمایی نزدیک به واقع از این شخصیت تاریخی خواهد

هدف از پژوهش حاضر، بررسی اندیشه های اجتماعی و جامعه شناسی علی (ع) درنهج البلاغه است که با استفاده از روش کتابخانه ای انجام گرفته است. بخش اول، به بررسی مفهوم جامعه و مفاهیم اجتماعی قریب به آن و عوامل اتحاد افراد درجوامع از دیدگاه جامعه شناسان و نهج البلاغه اختصاص داده شده است.دربخش دوم، به بررسی منشا اجتماع و ضرورت آن از دیدگاه فیلسوفان اجتماعی و نهج البلاغه پرداخته شده وآراء و نظریات اربابان علم و معرفت دراین زمینه مورد بررسی قرار گرفته است. بالاخره بخش سوم، به بررسی تفصیلی اصالت فرد یا جامعه همراه با مفاهیم مختلف فلسفی، اجتماعی و حقوقی آن اختصاص داده شده و به بررسی اندیشه ها و آراء جامعه شناسان و امام (ع) در موضوع مذکور می پردازد. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهد، واژه" امت" یکی ازمهمترین مفاهیم اجتماعی در فرهنگ اسلامی بوده که محتوای جدید جامعه شناختی خود را مدیون ظهور اسلام می باشد. ویژگیهای امت از دیدگاه نهج البلاغعه عبارتند از: ‎۱) اساس تنظیم انواع مختلف روابط در بین افراد عضو امت، دین است که درحقیقت به معنای دریدن حجابها و شکستن حصارهای قومی، نژادی، زبانی، جغرافیایی و غیره به عنوان معیاری برای تفکیک و جدایی افراد از یکدیگر می باشد. ‎۲) برخورداری از یک نظام رهبری قوی و الهی که ضامن اجرای قوانین دینی، مجازات متخلفان و درنهایت تامین سعادت مادی و معنوی افراد امت می باشد. برخی از اندیشمندان اجتماعی به خاطر خصوصیت دوم امت، بیشتر به بعد سیاسی واژه " امت" توجه نموده اند و آن را یک اصطلاح ابتکاری فرهنگ اسلامی در جامعه شناسی سیاسی می دانند. از نظر تکلیفی نباید روابط نسبی، نژادی و غیره به عنوان یک ملاک در وحدت افراد جامعه یا جوامع مختلف با یکدیگر قرار داده شود. روابط نسبی و پیوندهای قبیله ای از دیدگاه نهج البلاغهه قابل انکار نمی باشد و به عنوان واقعیتهای اجتماعی است که در جوامع انسانی وجود دارد. آنچه مورد انکار شدید امام علی (ع) می باشد ترجیح دادن روابط مذکور بر معیارهای دینی است. دین به عنوان معیار قابل قبول در ارتباط و اتنحاد افراد انسانی با یکدیگر است. امروزه جامعه شناسان به این باور رسیده اند که تفسیر و تبیین پدیدههای انسانی با یک عامل اقتصادی یا روانی، کاری دور از خرد و اندیشه است. از نظر امام(ع)، زندگی اجتماعی یک امر ضروری برای انسانها می باشدو بدون آن قادر به استمرار حیات مادی و معنوی نخواهند بود. عواملی که در نهج البلاغه به عنوان منشا زندگی اجتماعی مطرح شده اند عبارتند از : نیازهای انسان ووجود ابزار تفکر و اندیشه در آدمی. آنچه که در معادله فرد و جامعه دارای اصالت و واقعیت فلسفی می باشد، خرد و روابط اجتماعی قائم ب آن است و نه جامعه به عنوان یک هیولای عظیم و غول پیکر. نه فرد و نه جامعه دارای اصالت مطلق اجتماعی نمی باشند اعطاء اصالت حقوقی مطلق به هر یک از فرد یا جامعه، سقوط در ورطه افراط یا تفریط می باشد. برداشت جامعه شناسان مسلمان از بعضی از آیات قرآنی و روایات در اثبات نوعی " اصالت فلسفی" برای جامعه غیر قابل قبول می باشد و از نهج البلاغه نیز نمی توان اصالت فلسفی جامعه یا فرضیه " روح جمعی " را نتیجه گرفت . برخی از عوامل موثر در شکل گیری و تحول شخصیت از نظر امام (ره) عبارتند از : اختیار عقل، فطریات، غرایز، و غیره . انسان نه یک موجود منفعل محض می باشد و نه یک موجود مقاوم نفوذ ناپذیر که دربرابر هرگونه تاثیری از خارج عایق باشد.