جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تفسیر صافی» یکی از تفاسیر مهم شیعه در قرن یازدهم است. فیض کاشانی گذشته از اجتهاد در روش و گرایش «تفسیر صافی»، در گزینش منابع و روایات آن نیز اجتهاد نموده است. زیرا از یک سو روایات را از برخی منابع روایی امامیه انتخاب کرده و از سوی دیگر با توجه به حجم «تفسیر صافی»، وی در صدد جمع آوری همه روایات تفسیری در آن نبوده است. فیض، روایات تفسیری را بر اساس ملاک‌هایی چون اهتمام به نقل از معصوم(ع) در منابع شیعه، مرتبط بودن با آیه، اهتمام به نقل از راویان موثق، توجه به صحت نقل از معصوم(ع)، عدم تنافی با عقل و عدم تنافی با شأن و عصمت انبیا(ع) انتخاب کرده و برای نقل، روش‌هایی همچون نقل کامل روایت، تلخیص، تقطیع مناسب، حذف سند، تشکیل خانواده حدیث، حذف تکرار و اشاره به روایات مشابه و نقل به معنا را به کار برده که در مواردی هم عملکرد او با برخی از ملاک‌هایش سازگاری ندارد.

«تنویع سندی حدیث» توسط ابن طاووس در قرن هفتم (673 ق) مبدأ تحوّلات گسترده و متنوّع در دانش رجال گردید؛ عده‌ای چنین اجتهاداتی را مردود شمردند و به دلیل عدم انحصار قرائن در سند، از اساس مخالف دانش رجال شدند. تحول طبیعی، محدود شدن دایره احادیث صحیح بود. از طرفی مبنای رجالی جدید باعث ایجاد ابهام در آرای رجالی بعدی گردید؛ چنانکه نسبت به آرای علامه حلی در تصحیح طرق و اسناد، برداشت‌های دوگانه را ایجاد کرد. از سویی دیگر گروه عظیمی متأثر از این تقسیم بندی، موجب پیشرفت دانش رجال شدند؛ چنانکه با تأثیرپذیری از تعریف جدید از «حدیث صحیح»، عده‌ای به «وثاقت سندی» گراییدند و یاعده ای «طبقه شناسی» و «شروط راوی» را بازکاوی نمودند. این مقاله سعی دارد تأثیر تنویع حدیث بر دانش رجال را بررسی کند.

در قرآن کریم الفاظ و حتی آیاتی وجود دارد که به تعداد کم یا زیادی تکرار شده اند و از آنجا که مستشرقان و برخی علمای علوم بلاغت، تکرار را مخل فصاحت می دانند باید به تبیین و تفسیر وقوع چنین پدیده ای در قرآن پرداخت .این پژوهش به بررسی اثر بخشی تکرار در حوزه های روانشناسی ، ادبیات و قرآن کریم می پردازد؛ بدین صورت که ابتدا اهمیت تکرار از دید روانشناسان و تأثیر آن بر حافظه و ثبت و ضبط مطالب را در ذهن مورد بررسی قرار می دهیم ؛در ادامه اهمیت تکرار را در شعر شاعران که به صورت های مختلف به کار برده اند بیان می کنیم و اینکه تکرار واژه و جابجایی آن در ساختار متن ، یکی از عواملی است که موجب غرابت بخشیدن به زبان شعری یک شاعر می گردد.بعد برای ورود به بحث تکرار در قرآن، ابتدا اعجاز قرآن (لفظی و بیانی) را اثبات می کنیم و اینکه تکرار آیات و مضامین در قرآن به فصاحت و بلاغت قرآن که از ویژگی‌های جدایی ناپذیر آن است لطمه وارد نمی کند و بلکه خود یکی از عوامل فصیح و بلیغ بودن قرآن است. در ادامه انواع تکرار، انگیزه تکرار ،نشئت تکرار و کارکردهای تکرار را بیان می کنیم و بعد مصادیق تکرار در قرآن را مورد بررسی قرار می دهیم و در نهایت میزان تکرار در سوره های مکی و مدنی را با هم مقایسه می کنیم و تا حدودی به هدف از تکرار داستان ها و قصه های قرآنی می پردازیم.

در نقد متن هر حدیثی گردآوری تمامی داده‌های مرتبط و اِعمال دقیق ضوابط نقد، حائز اهمیت است. گاه به رغم دقت ناقد حدیث، وی از خطا مصون نمی‌ماند. این مقاله در صدد پاسخ به این سؤال است که تا چه اندازه نقدهای علامه شوشتری برای اثبات موضوع بودن حدیث، اتقان دارد؟ آسیب‌های نقد و بررسی‌های ایشان در حوزه روایات تفسیری چیست؟ این تحقیق با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی - توصیفی در چهار نمونه روایت تفسیری به این نتیجه دست یافت که نقد مؤلف با وجود آگاهی از ضوابط نقد حدیث، دارای کاستی یا خطای سهوی است و آسیب‌‌های آن در سه عنوان قابل طرح است: «ناسازگاری نظر رجالی با مجموعه آیات و روایات معتبر، عدم توجه به روایات و گزارش‌های تاریخی معارض، ظنّی و ناکافی بودن ادلّه در اثبات مذهب راوی» و در نهایت مدّعای ایشان در موضوع بودن احادیث مربوطه را کافی یا قابل پذیرش نمی‌داند.

صافی از تفاسیر روایی با رویکرد اجتهادی‌ـ تأویلی است. فیض‌کاشانی روایات این تفسیر را از برخی منابع امامیه گزینش‌کرده که در بین آن‌ها، روایات مختلف و گاه متعارض نیز یافت ‌می‌شود. وی به‌دلیل اعتقاد به‌ عدم وجود تعارض واقعی در کلام معصومانR، در صورت مشاهدۀ اختلاف در روایات، با تکیه بر برخی مبانی و با روش‌هایی، سعی‌ در رفع ‌آن می‌نماید. مهم‌ترین اقدام فیض برای رفع تعارض از روایات، جمع بین آن‌هاست. او سعی ‌می‌کند تا محمل‌هایی برای جمع روایات بیابد که از جملۀ آن‌ها آیات قرآن، روایات معصومانk، قواعد عقلی، علم لغت، اختلاف درجات مخاطبان، تعدد مصادیق، جدا بودن تفسیر از تأویل، و تمسک به تأویلات عرفانی‌است؛ و اگر جمع میسر ‌‌نبود، در صورت وجود مرجّح، روایتی را ترجیح‌ داده، یا اگر مورد‌ قبول نداند، رد می‌کند. به‌رغم نگرش فیض در جمع روایات که از مبانی وی در رویارویی با تعارض اخبار برمی‌آید، در مواردی هم طبق قاعدۀ خود با روایات متعارض، برخورد ننموده، یا اظهار نظری نکرده ‌است.