جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبادت یکی از نیازهای فطری بشر است که شناخت نادرست آن، انسان را به پرستش معبودهای غیرحقیقی یا انجام عبادات بی‌محتوا و باطل وامی‌دارد. اهل‌بیت(ع) به‌عنوان سرآمدان معرفت و عبادت، شناخت کاملی از این گرایش باطنی انسان ارائه کرده‌اند که این مقاله به منظور دستیابی به ماهیت عبادت، روایات ایشان را کاویده است. از منظر اهل‌بیت(ع)، عبادت برترین گرایش‌ عقلی انسان است که از معرفت سرچشمه گرفته و ایمان را به ارمغان می‌آورد. مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده عبادت، خضوع و اطاعت، و قصد و نیت است. بایسته‌های عبادت در سه حوزه صحت، قبول و کمال پی‌جویی می‌شود. در منظومه معرفتی اهل‌بیت(ع)، مطابقت با کتاب و سنت، شرط صحت عبادت است. قبولی عبادت وابسته به وجود اخلاص و پذیرش ولایت اهل‌بیت(ع) است. شرط کمال عبادت نیز در دو ساحت ظاهری و باطنی قابل رهگیری است که اموری همچون مداومت بر عبادت، میانه‌روی در عبادت، مراعات قوای جسمانی و عدم تعارض با معیشت در بخش ظاهری، و خشوع و سکینه و خفا و عشق و بزرگ نشمردن عبادت در بخش باطنی موجب کمال عبادت خواهند بود.

وهابیت مهمترین چالش جهان اسلام در سه قرن اخیر است که با تکفیر مسلمانان، امت اسلامی را چندپاره کرده و فرصتی برای دست‌اندازی دشمنان اسلام فراهم نموده است. آنان با شرک‌انگاری برخی امور از قبیل استغاثه، استشفاع و نذر، مسلمانان را بدتر از مشرکان عصر نزول توصیف می­کنند. این سخن وهابیت برگرفته از مبنای فکری آنان در تعریف عبادت است که با دست بردن در آن، قصد و نیت را از تعریف عبادت خارج کرده و بسیاری از امور را به­صرف تشابه ظاهری با افعال مشرکان، در زمره امور شرکی به­شمار آورده­اند. در این مقاله، با مراجعه به روایات اهل­بیت(، دیدگاه وهابیت درباره مفهوم عبادت مورد نقد و بررسی قرار می­گیرد و از این رهگذر، ثابت می­شود که ائمه معصومین(، عبادت را بر دو رکن استوار دانسته­اند؛ اول، خضوع و اطاعت و دوم، قصد و نیت. برای این منظور، روایات اهل­بیت( با نگاه تحلیلی مورد پژوهش قرار گرفته و ماهیت عبادت از میان سخنان معصومان(، استخراج گردیده است.

وهابیان با استناد به روایت «ان المیت لیعذب ببکاء اهله علیه»، نتیجه گرفته‌اند، گریه و عزاداری بر اموات، نه‌تنها جایز نیست، بلکه موجب مُعذّب شدن میت می‌شود. این سخنِ آنان، با تکیه بر دو عنصر «یعذب» و «بکاء» در این روایت است. این نوشتار با شیوه توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع معتبر اهل‌سنت، برداشت نادرست وهابیت از این روایت را آشکار ساخته است؛ بدین ترتیب که بکاء در این روایت، به‌‌معنای مطلق گریه نیست؛ بلکه مراد، نیاحه مذمومی است که با گلایه و شکایت از قضا و قدر الهی همراه باشد. در تفسیر «یعذب» نیز، وجود تعارض میان این روایت با آیه )و لا تزر وازرة وزر اخری(، باعث بروز بیش از 12 دیدگاه شده است که بیشتر این آراء، با پذیرش معنای «نیاحه» برای «بکاء» است؛ البته برخی نیز در معنای «یعذب» تصرف کرده و آن را به‌معنای «اذیت شدن» دانسته‌اند که به‌نظر می‌رسد، بهترین توجیه برای حل تعارض فوق، همین سخن است؛ در نتیجه، نمی‌توان این روایت را مستمسکی برای عدم مشروعیت عزاداری قلمداد کرد. عزاداری، گریه، نیاحه، وهابیت، سماع موتی

تا قرن پنجم هجری برای تقدیر گرفتن خبر «لا» نفی جنس در عبارت «لا اله الا الله»، واژه «موجود» را در نظر می گرفتند، اما بروز اشکالی از سوی متکلمان که این تقدیر را ناسازگار با واقعیت تاریخی قلمداد کردند، باعث سربرآوردن ترکیب‌های ناهمگونی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی شد که حتی باعث به وجود آمدن تعارض‌های تاریخی، عقیدتی شده است. دستیابی به ترکیب صحیح و رهیافت از این دشواره عقیدتی، مهم‌ترین هدف به سامان رسیدن این پژوهش است. ضرورت این تحقیق را می توان ناکارآمد کردن شبهه ناسازگاری میان تاریخ با فهم مسلمانان از کلمه توحید توصیف کرد. با مراجعه به منابع معتبر فریقین و به شیوه تحلیل انتقادی و مقایسه تطبیقی میان این آرا، به دست آمد که عالمان اهل سنت دست‌کم شش پاسخ و اندیشمندان شیعه نُه پاسخ برای این اشکال فراهم کرده‌اند. تصحیح، توسعه و تضییق معانی واژگانی مانند «اله» و «موجود»، و تغییر ترکیب نحوی از رویکردهای ارائه شده است که در مخالفت با قواعد لغوی و نحوی به سر می‌برند. با چشم‌پوشی از قواعد نحوی، این پاسخ اهل‌سنت که «حق» در تقدیر گرفته شود، از سایر رویکردها به درستی نزدیک‌تر است. همچنین تفسیر «اله» به واجب الوجود از سوی عالمان شیعه، راه را برای اشکال متکلمین مسدود می‌سازد؛ البته توجه به این نکته که درک مفاهیم فلسفی واجب و ممکن از توان همگان خارج است، این پاسخ را با چالش مواجه می‌سازد.

اَخباریانْ اگر چه _ در مقایسه با دیگر اندیشه‌های رایج زمان خود _ مکتب فکری مستقلی داشتند، اما در موضوع امامت، کمتر می‌توان آنها را دارای دیدگاه‌هایی منحصر به فرد دانست. بیشتر آرای آنان بازتاب نظرگاه محدّثان و اندیشمندان سده‌های نخستین است. رویکرد حدیث‌محوری و پرهیز از تأویل و تفسیر عقل‌گرایانه، بر شیوهٔ استنباط آموزه‌های اعتقادی آنان تأثیر نهاده است. اوج گرفتن باور اخباریان نسبت به متکلمان در موضوعاتی که متکلمان به جهت رویارویی با مخاطبانی عام و استفاده از استدلال‌های فرامذهبی، مجبور به حداقل‌گرایی در این موضوعات شده‌‌اند، از مهم‌ترین نقاط اختلاف این دو جریان است که ثمرهٔ اعتماد به گنجینهٔ‌ روایاتی است که اخباریانْ خود را خزانه‌دار آن می‌دانند. به رغم ناسازگاری میان اخباریان و متکلمان در تعریف، تبیین ویژگی‌های خاص و ساز‌ و‌ کار تولیت و انتقال امامت، دشوار است که آرای اخباریان را برخاسته از مدرسهٔ کلامی مستقلی به شمار آوریم. استفاده از استدلال‌های کلامی برای اثبات برخی مسائل حوزهٔ امامت و آشتی با عقل در نظریهٔ امامتِ اخباریان، قابل انکار نیست که نشان از تعامل این مکتب با دیگر اندیشه‌های کلامی امامیه دارد. در مجموع، می‌توان «نظریهٔ امامت» در اندیشهٔ اخباریان را همسو با عالمان کلام‌پژوه و آمیخته با روایاتْ بدون تحلیل محتوایی، ارزیابی کرد.

اصطلاح «نواقض الاسلام» به‌معنای اموری است که ارتکاب آنها موجب ارتداد ‏و خروج شخص از دایرۀ اسلام می‌شود. این اصطلاح در آیات قرآن، روایات نبوی، ‏سخنان صحابه و تألیفات علمای اهل‌سنت استعمال نشده است و نخستین فردی ‏که آن را برای موجبات ارتداد به‌کار برد، محمد بن عبدالوهاب است. وی ده مورد ‏از موارد مهم نواقض الاسلام را نام می‌برد که از مهم‌ترینِ آنها، واسطه‌قراردادن ‏میان خود و خداست. پیش از او، ابن‌تیمیه بدون ذکر این اصطلاح و به‌عنوان ‏مواردی که اسلام را از بین می‌برد، مصادیق نواقض ‌الاسلام را در تألیفات خود ‏آورده است.‏

سلفیه جهادی مفهومی به نام ولاء و براء را از اصول اعتقادی خود برشمرده و مسلمانان زیادی را به دلیل عدم پایبندی به آن تکفیر می کنند. از دیدگاه آنان هرگونه محبت و همکاری با کفار به منزله خروج از دایره اسلام است. قتل و کشتار مسلمانان یکی از ثمره های شوم این اندیشه است. نادرستی اصل انگاری ولاء و براء، کفر آمیز نبودن محبت و یا همکاری با کفار و دستورات اکید اسلام به نیکی و احسان به غیر مسلمانان، مهمترین نقدهایی است که بر این دیدگاه تکفیری ها وارد می شود.

برخلاف اجماع علمای مسلمان که اداء «لا اله الا الله» را برای ورود به اسلام کافی می‌دانند، وهابیت اما با وضع «شروط لا اله الا الله»، بایسته‌هایی را برای «مسلمان شدن» لحاظ کرده‌‌اند که نتیجۀ آن تضییق دروازۀ ورود به اسلام و پذیرفته نبودن اسلامِ ظاهری مسلمانان است. امروزه این مسئله به یکی از دلایل اصلی گروه‌های تکفیری برای قتل و کشتار مسلمانان به جرم ثابت نبودن اسلام آنان تبدیل شده است؛ در حالی که دستورات اسلام بر بسنده بودن اقرار زبانی برای ورود به اسلام و پذیرش اسلامِ اعراب جاهلی، منافقان و کسانی که از ترس شمشیر مسلمان شده‌اند، ‌‌تأکید می‌کند. هم‌چنین حکم بر اساس ظاهرِ حالِ افراد و پذیرش نشانه‌های اسلام و نهی از تفتیش عقاید باطنی و دیدگاه علمای مذاهب اربعه اهل‌سنت، از دیگر دلایلی هستند که دیدگاه وهابیت در مسئله شروط لا اله الا الله را به چالش می‌کشند.

در مقاله‌ای که با هدف پاسخ به ادعای اجحاف و تقصیر ابن­ تیمیه نسبت به جایگاه و فضائل اهل­‌بیت(ع) منتشر شده، قرائتی متفاوت و غیرواقعی از شخصیت ابن­‌تیمیه ارائه شده است. در آن مقاله، ابن­‌تیمیه چنین معرفی شده است که دارای نگاه اجلالی و تثبیتی به فضائل اهل­‌بیت(ع) بوده و بر موالات، مرجعیت علمی، طهارت و نزاهت انحصاری ایشان، باور داشته است. با توجه به این­که بازشناخت یک شخصیت جز با جامع‌نگری به اقوال و کردار آن شخص محقق نمی‌شود، برای آشنایی با ابن­‌تیمیه باید همۀ تألیفات او را از زیرچشم گذراند. تصریحات فراوانی که در کتاب‌های ابن­‌تیمیه وجود دارند، با ادعای نویسندۀ مقالۀ مزبور در تعارض است. یک‌جانبه­ نگری، جامع­ و­مانع­ نبودن برداشت نویسنده، استنادات ناقص و چشم ­پوشی نسبت به فهم اندیشمندان اهل سنت از سخنان ابن­ تیمیه، مهم‌ترین نقدهایی­ است که این مقاله را به چالش می‌کشد.

در قالب پی دی اف