جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژه مجوس در منابع اسلامی اشاره به زرتشتیان دارد. این واژه در قرآن کریم، منابع حدیثی فریقین و اسناد و مدارک تاریخی فراوان به کار رفته است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به استخراج و تحلیل مجوس در مصادر حدیثی اهل سنت می‌پردازد. تکیه نوشتار بر احادیثی است که از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده است. از سایر معصومان(ع)، فقط یک عنوان حدیثی از امیرالمؤمنین علی (ع) و دو حدیث از امام صادق(ع) نقل شده است. مجموع احادیث موضوعات مختلفی را شامل می‌شود که در ذیل شش عنوان کلی و سه عنوان جزئی گردآوری شده است. برخی روایات ناظر به مباحث اعتقادی، بعضی به آداب و رسوم مجوس و بیشتر موارد به مباحث فقهی مجوس اشاره دارد. احادیث گردآوری شده ناظر به زرتشتیان است و در آنها از زرتشت و دین وی یاد نشده است. از میان موضوعات حدیثی، عناوین تراشیدن ریش و بلند کردن سبیل، شطرنج، قدریه و دوگانه‌انگاری امکان تطبیق با مضامین منابع زرتشتی داشت که این مقایسه صورت گرفت. در خصوص مضمون حدیث نسبت تراشیدن ریش و بلند کردن سبیل به مجوس می‌توان گفت که در منابع زرتشتی شاهدی بر تقویت مضمون این حدیث یافت نشد، هرچند برخی اسناد تاریخی متقدم در تأیید این فعل مجوس وجود دارد.

ازجمله مسائل ميان اديان ابراهيمي، بررسي محتواي کتاب مقدس آنهاست. ميان تورات، کتاب مقدس يهوديان و قرآن، کتاب آسماني مسلمانان شباهت‌هاي فراوان و در کنار آن پاره‌اي تفاوت‌ها در بخش‌هاي مختلف کلامي و تاريخي مشاهده مي‌شود. از موضوعات مشترک در تورات و قرآن، سرگذشت انبياي الهي است که هر دو کتاب به آن پرداخته‌اند. اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ با روش توصيفي ـ مقايسه‌اي، تفاوت داستان پيامبران و ﻣﺼﺎدﻳﻘﺶ را در تورات و ﻗﺮآن ﻣﻮرد جست‌وجو ﻗﺮار داده و افزون بر گردآوري موارد، به مقايسۀ تحليلي آنها پرداخته است. پيامبراني که گزارش آنان از هر دو کتاب مقدس استخراج شده، از حضرت آدم شروع و به حضرت موسي ختم شده است. تأکيد نوشتار، بر قرآن و تورات بوده و دستيابي به اين تفاوت‌ها، حاصل بررسي مستقيم نصوص اسفار پنج‌گانه (تورات) و قرآن کريم است. مهم‌ترين يافتۀ اين پژوهش، گردآوري و شمارش تفاوت‌هاست؛ که در 23 مورد خلاصه مي‌شود؛ به‌گونه‌اي‌که بالنسبه به موارد مشابه قرآن و تورات در داستان انبياء، اندک است.

هدف: به نظر می‌رسد توحید عبادی زرتشتیان با چالشهایی روبه‌رو بوده و بنابر اسناد درون‌دینی و برون‌دینی، جلوه‌هایی از شرک عبادی مانند پرستش آتش در میان زرتشتیان بوده است. این پژوهش با هدف تبیین و رفع ابهام شرک عبادی زرتشتیان انجام شده است. روش: این مقاله با روش مقایسه‌ای و با تکیه بر اسناد و مدارک زرتشتی و متون دینی اسلامی به تحلیل و بررسی مسئلۀ شرک عبادی زرتشتیان پرداخته است. یافته‌ها و نتایج: اسناد و شواهد متعدد حکایت از این داشت که در میان زرتشتیان، پرستش اجرام آسمانی و عناصر طبیعی، به طور ویژه پرستش آتش، در برهه‌ای از تاریخ ثابت است و انکار شرک عبادی زرتشتیان در تمام تاریخ با قراین موجود ناسازگار است. امروزه بنابر تصریح موبدان زرتشتی، زرتشتیان تنها اهورامزدا را می‌پرستند و آتش و نور، قبله و جهت عبادت است. ظهور اسلام و آشنایی بزرگان زرتشتی با توحید در اسلام و عبادت و قبلۀ مسلمانان، نقش مهمی در پیرایش و زدودن مظاهر شرک عبادی زرتشتیان داشته است.

از مسائل بسیار مهم در بحث ادیان، جهانی یا قومی- نژادی بودن ادیان زنده جهان در عصر حاضر است. برخی ادیان مانند یهودیت، تصریح به قومی- نژادی بودن آنها شده، از سوی دیگر، پیامبر برخی ادیان مانند پیامبر اسلام، رسالتش جهانی بوده است. آیین زرتشت، از ادیانی است که مسأله جهانی یا قومی بودن رسالت پیامبر آن در این نوشتار مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نوشتار حاضر با استناد به متون دینی زرتشتیان و استفاده از دیدگاه پژوهشگران به ویژه نویسندگان زرتشتی، به ذکرو تحلیل دو دیدگاه کلّی و جامع موافقان جهانی یا قومی و نژادی بودن آیین زرتشت پرداخته است. پس از تحلیل و بررسی دیدگاه موافقان و مخالفان، دیدگاه برگزیده ارائه شده است. دیدگاه برگزیده، ترکیبی از مستندات درون دینی زرتشتی و شواهدی از منابعاسلامی به ویژه قرآن و حدیث است. مجموع اسناد و شواهد،از قومی- نژادی بودن آیین زرتشت حکایت دارد و گواه این است که پیامبر ایران باستان، رسالتش جهانی نبوده است.

آیین ازدواج در بسیاری از ادیان پیوندی الاهی است که با تشریفاتی صورت می‌گیرد. هر دین و آیینی برای ازدواج قوانین، مجوزها و منع‌هایی دارد. از مسائل مهم در آیین زرتشت باستان، ازدواج با محارم است که در میان زرتشتیان باستان رخ داده است. این نوشتار مسئلۀ ازدواج با محارم را در میان زرتشتیان باستان با تکیه بر روایات اسلامی تحلیل و واکاوی می‌کند. مراد از «محارم» در این مقاله، نزدیکان درجه یک، یعنی دختر، خواهر و مادر، است. با مشاهده مجموعه روایات و بررسی سندی و محتوایی آنها، این نکته به دست می‌آید که اصل ازدواج با محارم در میان زرتشتیان در برهه‌های گذشته رخ داده است، گرچه قلت یا کثرت آن از روایات فهمیده نمی‌شود. روی سخن این پژوهش با زرتشتیان دوران معاصر نیست؛ زیرا آنها این عمل را روا نمی‌شمرند و در میانشان این نوع ازدواج صورت نمی‌گیرد.

آیات قرآن نشان از آن دارند که در تورات ذکر «معاد» آمده است؛ ولی در تورات موجود یادی از معاد نشده است. این نوشتار افزون بر بحث علمی که بررسی دیدگاه قرآن دربارة معادباوری یهودیت است، چرایی ذکر نشدن معاد در تورات فعلی را تحلیل می‌کند و آن به این شیوه است که تحلیل‌های مختلف دربارة توجیه عدم ذکر معاد در تورات را مطرح کرده، سپس دیدگاه برگزیدة خود را بیان می‌کند. دیدگاه برگزیده، تورات را عنوانی برای عهد عتیق و تمام کتاب‌هایی می‌داند که متن مقدس یهودی‌اند، ولی جزو عهد عتیق قرار نگرفته‌اند و با عنوان اپوکریفا و سوداپیگرافا، قانونی درجة اول اعلام نشده‌اند و با بررسی اجمالی برخی از این متون، ذکر معاد در آنها یافت شد. در نتيجة این دیدگاه برگزیده امید مي‌رود مطالبی را که قرآن به تورات نسبت داده است، ولی در عهد عتیق نیست، بتوان در کتب اپوکریفایی و سوداپیگرافایی یافت.

شايد به ندرت بتوان کسی را یافت که قائل به دوساحتی بودن انسان نباشد؛ زیرا این مسئله‌اي وجدانی و فطری است. تمام ادیان آسمانی، با پذیرش اصل بحث، برای تبیین آن مطالبی بیان کرده‌اند که در کتاب‌های مقدس آنها نمود پیدا کرده است. آیین زرتشت، یکی از این ادیان است که در کتاب مقدس خود، یعنی اوستا مطالب قابل‌توجهی در مورد بُعد دوم انسان؛ یعنی روح و جان بیان کرده است. اين نوشتار، به روش تحليلي ـ توصيفي ضمن بیان پنج‌گانه بودنِ نیروهای مینوئی (روحانی، معنوی)، که شامل «اَهو، دَئِنا، بَئوذَ، اوروان و فرَوَشی» هستند و بیان تعاریف و مستندات متون مقدسی آنها و بیان دیدگاه‌های نویسندگان و محققان آیین زرتشت و بیان برخی اختلافات جزئی در این زمینه، به بررسی و تحلیل فرض‌های مختلف، در باب یکی بودن یا چندگانه بودن این نیروها پرداخته است. فرض‌های پنج‌گانه در این زمینه مطرح شده و هريك به صورت جداگانه تحلیل و بررسی شده است. در پایان، با توجه به مستندات موجود در متون مقدس زرتشتی و دیدگاه‌های زرتشت‌پژوهان در این زمینه، بر چندگانه بودن این نیروها از دیدگاه زرتشتیان رسیده است.

نوشتار حاضر، به بررسی پندار تاثیرپذیری غیرمستقیم معاد اسلام از آیین زرتشت اختصاص دارد. برخی، یهودیت و به تبع آن مسیحیت را واسطه انتقال مفاهیم اخروی آیین زرتشت به دین اسلام دانسته‌اند و برخی از سلمان فارسی که در آغازین مراحل زندگی‌اش زرتشتی بوده به عنوان معلم پیامبر در تعلیم مفاهیم زرتشتی نام برده‌اند. مقاله پیش‌رو با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی هر دو دیدگاه را مورد تبیین و بررسی قرار داده است. عمده دلیل موافقان تاثیرپذیری شباهت ظاهری و نسبی معارف اخروی دین اسلام با تعالیم آیین زرتشت است. نقدهای متعددی بر دیدگاه تاثیرپذیری وارد است که به برخی از آنها اشاره می‌شود: معاد اسلام ریشه وحیانی دارد؛ تشابه آموزه‌ها در دو دین، دال بر اقتباس یا تاثیرپذیری نیست؛ دانشمندان یهودی منکر اثرپذیری یهودیت از آیین زرتشت در آموزه معاد بوده‌اند؛ سلمان در مدینه خدمت پیامبر مشرف شد، در حالی که معارف والای اخروی بیشتر در سوره‌های مکی نازل شده بود.

از ارکان اساسی دین اسلام، آموزه معاد بوده که در طول تاریخ شبهاتی درباره اصل معاد و جزئیات آن مطرح شده است. از جمله شبهات، مسئله تأثیرپذیری مستقیم (بی‌واسطه) اسلام از دین زرتشت در آموزه معاد است که دربرگیرنده دو دیدگاه است: دیدگاهی که معارف اخروی قرآن کریم را متأثر از آموزه‌های دین زرتشت دانسته است؛ دیدگاهی که قائل به تأثیرپذیری تعالیم اخروی اسلام از دین زرتشت شده است بی‌آنکه از چگونگی این اقتباس سخنی به میان آورد. شباهت‌های ظاهری میان دو دین در آموزه معاد و تقدم تاریخی دین زرتشت بر اسلام، منشأ اصلی مسئله تأثیرپذیری شده است. نوشتار حاضر پس از توصیف و بررسی هر دو دیدگاه تأثیرپذیری بی‌واسطه اسلام از دین زرتشت، دیدگاه صحیح در این باره را مطرح می‌کند.

باور به حيات پس از مرگ، از اصول اساسي اديان الهي است. موضوع اين نوشتار، بررسي تطبيقي سرنوشت انسان پس از مرگ، در دين زرتشت و اسلام است. دين زرتشت مانند اسلام، معتقد به حيات پس از مرگ بوده و در بندهاي متعددي از متون اوستايي و پهلوي، به حيات پس از مرگ اشاره شده است. اين نوشتار، نخست به توصيف عالم پس از مرگ و سرنوشت انسان پس از مرگ، از ديدگاه دين زرتشت و اسلام پرداخته و با نگاه مقايسه اي شباهت ها و تفاوت هاي دو دين در اين عرصه برشمرده است. از جمله شباهت هاي دو دين در آموزه حيات پس از مرگ، مي توان به ضرورت جهان پس از مرگ و محدود بودن آن تا رستاخيز، كيفر و پاداش براي مجرمان و نيكوكاران اشاره كرد. و سه جايگاه بهشت و جهنم و هميستگان در جهان پس از مرگ، براي انسان ها در دين زرتشت، و دو جايگاه بهشت و جهنم برزخي براي آدميان در عالم ديگر در دين اسلام، حضور روان بدون بدن در عالم پس از مرگ، از منظر زرتشتيان و روح همراه با بدن، متناسب با خود، در جهان پس از مرگ از منظر اسلام، از جمله تفاوت ها به شمار مي آيد. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي تدوين يافته است و تأكيد آن در ارائه مباحث بر قرآن، اوستا و متون پهلوي است.