جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توحيد اصلي‌ترين و مهم‌ترين رکن هندسه معرفتي قرآن، و آموزش توحيد از محوري‌ترين مسائل تربيتي است که قرآن بدان توجه کرده و براي دستيابي به آن از روش‌هايي بهره برده است که مي‌توان با بررسي آيات، آنها را کشف و استخراج نمود. روش آموزش توحيد در قرآن، مبتني بر پيش‌فرض‌هايي است که اين مقاله درصدد است آنها را با تأکيد بر انديشه‌هاي کلامي و تفسيري علامه مصباح يزدي تبيين نمايد تا در پژوهش‌هاي مربوط به روش آموزش توحيد در قرآن مدنظر واقع شود. روش اين تحقيق توصيفي‌ ـ تحليلي با بهره‌گيري از منابع کتابخانه‌اي است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد اين مباني در ساحت‌هاي پنجگانه معرفت‌شناختي،‌ هستي‌شناختي،‌ انسان‌شناختي، ارزش‌شناختي و قرآن‌شناختي قابل شناخت و مهم‌ترين آنها عبارت است از: مراتب، نصاب و اقسام بودن توحيد؛ هماهنگي روش‌ آموزش توحيد در قرآن با قوانين هستي‌شناسانه؛ ارزش مراتب توحيد؛ هماهنگي روش آموزش توحيد در قرآن با فطرت انسان؛ امکان شناخت توحيد؛ انواع و مراتب شناخت توحيد؛ و روشمندي آموزش‌ توحيد در قرآن.

«شفاعت» پایه و بدنه ی اصلی این پژوهش را شکل می دهد.شفاعت شامل هرگونه اثر گذاری به وسیله ی یکی در دیگری می باشد.نمونه ای از رحمت و بخشش خدا و شافعان حقیقی و مقربان درگاه اوست،وباعث افزایش اطاعت از آنها می شود.که در این میان اثر شفاعت سبب تغییر در جامعه نیز می شود.پژوهش پیش رو؛تبیین نقش شفاعت،شرایط و آثار آن می باشد که با بهره گیری ازقرآن کریم به عنوان اصلی ترین منبع وتفاسیر و همچنین روایات معصومین علیهم السلام،صورت گرفته است.مطالب در سه فصل جمع آوری و تنظیم شده است.درفصل اول به صورت کامل و جامع به تبیین شفاعت و انواع آن و برخی از شبهات شفاعت پرداخته شده.درفصل دوم به شرایط و زمینه های وقوع شفاعت از منظر قرآن و روایات که آنها عبارتند از:توبه و استغفارواقعی،اذن از سوی خدا،رضایت خداوند برای شفاعت،حفظ اصل ایمان و اعتقاد به توحید،پیروی کردن از دستورات دین،پیوندمعنوی میان شفاعت شونده وشفیعان،خوف هراس ازخدا،اعتقادقلبی به شفاعت،اعتقاد به قدرت خدا ،باور به مالکیت خداوند،داشتن علم و آگاهی،عقل وخرد ورزی،ظالم نبودن،شیعه بودن،اهمیت دادن به نماز،درستکاری واهل خیانت نبودن،پرداخته شد.درفصل سوم به آثار و نتایج شفاعت که مهم ترین آنها عبارتنداز:شفاعت عاملی برای نجات یافتن،افزایش و حفظ روحیه امیدواری،برقراری ارتباط معنوی،عاملی برای کسب رضای الهی،نزدیکی به شفاعت کنندگان،ایجادانگیزه توبه،تاثیرمعنوی شفاعت،اثرالگوپذیزی در مردم،سدی در مقابل گناهان،پرداخته شده.اهتمام به این بوده است که منابع مربوط به عناوین اصلی تحقیق از منابع دست اول و مرجع باشد.و روش تحقیق،کتابخانه ای به صورت فیش برداری است.واما نتیجه بحث عبارت است از آنکه،شفاعت یکی از اصول مسلم و قطعی خداوند است که در آخرین لحظه ها شامل فرد گنهکار و خطاکار با رعایت شرایط و پیش زمینه هایی می شود،و علاوه بر نجات و رهایی آنان از آتش دوزخ،آثار و برکت هایی هم برای آنان به دنبال خواهد داشت.

بحث از نظام جزا و پاداش به عنوان یکی از سنت‌های لایتغیر الهی بویژه عذاب اخروی از جمله مباحثی است که در راستای هدفدار بودن نظام خلقت برای بشر ترسیم گردیده تا انسان مسیر زندگی، اخلاق و رفتار و منش خود را برای آن تنظیم نماید. بدین سبب با استعانت از کلام وحی، مسئله عذاب اخروی، عوامل، چگونگی و راه‌های نجات آن مورد پژوهش قرار گرفته تا شاید با مطالعه در احوال خود با تکیه بر مسئله معاد و اعتقاد به جهان باقی نگاه جدیدی به زندگی داشته باشیم. لازم به ذکر است ماهیت تحقیق حاضر نظری بوده لذا با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و آیات مربوط به عذاب اخروی و مباحث پیرامون آن گردآوری شده و با استناد به تفاسیر و کتب معتبر شیعی بدان پرداخته شد. بنا بر نتایج پژوهش می توان عوامل عذاب اخروی را عواملی چون کفر، شرک و نفاق، یأس از رحمت خدا، کبر، حسد، دروغ، غیبت، رباخواری، استهزاء آیات و احکام خدا، پیروی از شیطان و خیانت کردن دانست. در چگونگی عذاب بنا بر آیات قرآن، عذاب جسمانی دوزخیان را در کنار عذاب اخروی آنان به انحاء گوناگون می توان تجسم عینی اعمال آنان دانست که برای رهایی از عذاب اخروی به راهکارهایی چون: اطاعت از خداوند، تقوی، انجام عمل صالح و ترک هوای نفس، توبه وشفاعت می توان تمسک نمود.بر مبنای سنت‌های لایتغیر الهی نظام جزا و پاداش وجود دارد و تحقق آن حتمی بوده و انسان اگر زندگی خود را بر مبنای نگاه آخرت تنظیم کند به عذاب الهی دچار نمی‌شود و این نگاه به نظام جزا و پاداش مقدمه حیات طیبه ابدی می‌باشد.

توحید در ربوبیت یکی از مراتب توحید است که در آیات فراوانی از قرآن کریم، به مخاطبان آموزش داده شده است. در آموزش توحید در ربوبیت در قرآن، روش‌های متعددی به کار رفته است که مهم‌ترین آن‌ها روش «استدلال» است؛ که از آن میان نیز، استدلال به خالقیت خداوند کاربرد فراوانی دارد؛ زیرا مخاطبان اولیة قرآن یعنی مشرکان و بت‌پرستان، خالقیت خداوند را باور داشتند و شرک آن‌ها عمدتاً در ربوبیت و تدبیر امور عالم بود. این مقاله با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده و هدف آن کشف، بررسی و تبیین انواع استدلال به خالقیت خداوند برای آموزش توحید ربوبی در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از دیدگاه علامه، این استدلال دارای انواع سه‌گانة استدلال به این‌همانی ربوبیت و خالقیت، استدلال به تلازم ربوبیت و خالقیت، و استدلال به خلقت ممزوج با تدبیر است.

موضوع این رساله «روش آموزش توحید در قرآن»، و هدف آن، استنباط، بررسی و تبیین روش‌های آموزش توحید در قرآن است. این پژوهش که از نوع توصیفی تحلیلی است، با روش تفسیر اجتهادی انجام شده است.با توجه به اینکه توحید مراتب گوناگونی دارد، در این رساله روش‌های آموزش توحید بر اساس این مراتب ـ توحید ذاتی، صفاتی، افعالی، الوهی و عبادی ـ تقسیم‌بندی، و از طریق تدبّر در آیات مربوط به هر یک استنباط و تبیین شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که قرآن برای آموزش هر یک از مراتب توحید، از روش‌های گوناگونی بهره برده است؛ که برخی روش‌ها در همه مراتب یا بعضی از آنها مشترک است.مهم‌ترین روش‌های عام آموزش توحید در قرآن عبارت است از: اعلام صریح، استدلال، مفروض گرفتن، ارائه نمونه عینی، پرسش و پاسخ، آ‌موزش عملی، استناد به لوازم، به کارگیری اسلوب‌های بیان انحصاری، قصه‌گویی، انذار و تبشیر، مقایسه، تشبیه و تمثیل، و تکرار. قرآن هم‌چنین برای آموزش توحید عبادی که از مراتب عملی توحید است، روش‌های خاصی را به کار برده که عبارت است از: امر (به عبادت خداوند)، نهی (از عبادت غیر خداوند)، بر انگیختن عواطف و احساسات، ترغیب و تبشیر، و معرفی الگو.در میان روش‌های آموزش توحید، «اعلام صریح» و «استدلال» تقریباً در همه مراتب به کار رفته‌ است؛ یعنی قرآن حقایق توحیدی را هم صریحاً اعلام، هم برای آن استدلال کرده است. بنابراین، می‌توان روش اصلی قرآن در آموزش توحید را در دو عنوان «اعلام» و «استدلال» خلاصه کرد. بر این اساس، روی‌کرد کلی قرآن در مسأله آموزش توحید، ترکیب «استدلال» و «غیر استدلال» است.

هدف این مقاله بررسی روش های آموزش توحید افعالی در قرآن است. توحید افعالی یکی از مراتب توحید است و مصادیق متعددی دارد که مهم ترین آن ها توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت و توحید در مالکیت است. این تحقیق که با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده، نشان می دهد که برای آموزش مصادیق اصلی توحید افعالی در قرآن از روش های مفروض گرفتن، القای مستقیم، توجه دادن به فطری بودن توحید افعالی، برانگیختن تفکر، استدلال، برانگیختن عواطف و احساسات، ارائه نمونه های عینی و نقل سرگذشت های واقعی استفاده شده است.

در اندیشة دینی، جهان هستی به دو بخش شهود و غیب تقسیم می شود. یکی از مسائل اساسی، امکان ارتباط این دو بخش، به ویژه ارتباط انسان با عالم غیب است. از آنجا که یکی از مصادیق غیب ملائکه است، می توان امکان ارتباط انسان (غیر پیامبران) با عالم غیب را ازطریق امکان ارتباط او با ملائکه جستجو و اثبات کرد؛ که ما در این مقاله به دنبال آن هستیم. دراین باره ادلة عقلی بر امکان و ادلة نقلی بر وقوع و درنتیجه بر امکان این ارتباط دلالت می کند. ازنظر عقلی، به دلیل نوع خلقت و بُعد روحی وجود انسان که مجرد و ملکوتی و هم سنخ ملائکه است، این ارتباط ممکن می شود. ازنظر نقلی نیز، آیات مربوط به مکالمة حضرت مریم، و ساره، همسر حضرت ابراهیم با ملائکه، و ... و روایات مربوط به تمثّل ملائکه در جنگ بدر و اُحد به صورت مؤمنان جنگجو، و روایات تحدیث ملائکه با حضرت زهرا و ائمه(ع) و ... این مسئله را اثبات می کنند.