جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت ویژگیهای شخصیتی بزرگان دینی، یکی از حوزههای پژوهشی مهم در مطالعات مربوط به ادیان و مذاهب محسوب میشود. متدینان همواره شخصیتهای برجسته دینی را به عنوان الگوی رفتاری برگزیده و سعی میکنند انطباق حداکثری بین رفتار خود و بزرگان دینی ایجاد نمایند. از میان نظریات متعددی که در حوزه روانشناسی برای توصیف روانی شخصیت انسانها معرفی شده، نظریه سنخهای روانشناختی یونگ که بعدها توسط مایرزبریگز و بریگز به صورت تیپهای 16گانهی شخصیتی توسعه یافت، به عنوان چارچوب نظری این تحقیق برای شناخت دقیقتر شخصیت حضرت علی بن ابیطالب (ع) انتخاب شده است. علیرغم آنکه تألیفات متعددی مخصوصاً در سدة اخیر به بررسی شخصیت ایشان پرداختهاند، اما در هیچ یک از این پژوهش‌ها، این نظریه به عنوان چارچوب نظری تحقیق انتخاب نشده و از این نظر، تحقیق حاضر اولین اثر از این سنخ محسوب میشود. در این تحقیق، بیانات امام علی(ع) در کتاب نهجالبلاغه با روش تحلیل محتوا بررسی و مشخص شده که شخصیت ایشان به کدام سویه در طیفهای «درونگرایی – برونگرایی»، «حسی – شهودی»، «منطقی – احساسی» و «ساختارمند – انعطاف» گرایش بیشتری داشته است. یافتههای تحقیق ما را به این نتیجه میرساند که امام علی(ع) احتمالا دارای شخصیتی درونگرا، شهودی، منطقی و ساختارمند بودند و شخصیت ایشان از نظر ادبیات تیپشناسی، به تیپ شخصیتی معمار (INTJ) نزدیکتر است.

موضوع تناسب بین سوره‌های قرآن کریم، یکی از موضوعات باسابقه و مهم در حوزه تفسیر قرآن کریم است. شناسایی مناسبات میان سوره‌های قرآن، می‌تواند رهیافت‌های جدیدی در حوزه زیبایی‌شناسی و اعجاز قرآن کریم ایجاد کند و اهمیت پرداختن به این موضوع، از همین دریچه روشن می‌گردد. فقدان مدل نظام‌مند در حوزه بیان تناسب سوره‌ها، یکی از ضعف‌های روشی در این علم است که انتقادهای فراوانی به این علم را در پی داشته است. هدف این مقاله آن است که با بهره‌گیری از مدل‌های حوزه تفسیر ساختاری قرآن کریم، الگویی مناسب برای بررسی تناسب بین سوره‌های همجوار قرآن بیابد. بدین منظور، در این مقاله تناسب بین دو سوره ذاریات و طور با استفاده از مدل سوره‌شناسی ساختاری و با روش توصیفی تحلیلی بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که استفاده از این مدل می‌تواند مناسبات و مشابهت‌های بین این دو سوره را از زوایای جدیدی به معرض دید گذاشته و موجب پیدایش تفاسیر و فهم جدید از سوره‌های قرآن و تناسب بین آنها گردد. تناسب آیات و سور، سوره‌شناسی ساختاری قرآن، ذاریات، طور.

در منابع حدیثی اهل سنت، روایتی وجود دارد که بر اساس آن، حضرت علی(ع) به فرد قصه‌پردازی که به دانش ناسخ و منسوخ تسلط نداشت، فرمود: «هَلَکتَ و أهلَکتَ». این روایت، به یکی از مبانی نقلی قائلین به وقوع نسخ در قرآن تبدیل شده تا با تأکید بر اهمیت و جایگاه والای این علم در حوزه دانش‌های قرآنی، وقوع گسترده پدیده نسخ در قرآن را اثبات نمایند. پژوهش حاضر، اصالت‌سنجی این روایت در سده نخست هجری را به عنوان هدف دنبال می‌نماید. بدین منظور با استفاده از روش تحلیل اسناد-متن و شناسایی حلقه مشترک، افراد کلیدی نقل و گسترش این روایت در بوم‌های مختلف حدیثی شناسایی شده و با تکیه بر منابع حدیثی اهل سنت، اعتبار افراد و طرق مؤثر در نقل آن به بوته سنجش گذاشته شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که این روایت که به احتمال زیاد، حوزه حدیثی مصر را باید زادبوم آن قلمداد نمود، اولاً از نظر محتوایی دچار اضطراب در نقل است و ثانیاً از نظر سندی، طریقی که به واسطه آن، روایت در بوم عراق گسترش یافته، طریق معتبری نزد اهل سنت محسوب نمی‌شود. لذا این روایت را نمی‌توان به عنوان مبنای محکمی برای اثبات اهمیت حیاتی دانش ناسخ و منسوخ و وقوع گسترده آن در قرآن کریم در نظر گرفت.

آسیب‌های مختلف محیط زیستی موجب شده است تا اندیشوران ادیان مختلف به‌منظور جلوگیری از فاجعة جهانی محیط زیست، در آموزه‌های دینی به‌صورت عمیق‌تری تفکر و واکاوی کنند. در میان آموزه‌های ادیان توحیدی، گزاره‌های اخلاقی متعددی در مقام حفظ و حراست محیط زیست وجود دارد که در بین آنها، «طبیعت» به‌مثابة نماد و نشانه‌ای از خالق خود، آفرینشي هدفمند و بی‌عیب‌ونقص دارد که گویای رحمت پروردگار در مسخر و رام کردن هستی برای انسان است. این مطالعه با تمرکز بر قرآن و کتاب مزامیر عهد عتیق، در پی کشف و استخراج بن‌مایه‌های مشترک محیط زیست طبیعی است. یافته‌های این تحقیق، حاکی از آن است که بین قرآن کریم و مزامیر داود، از سه منظر هستی‌شناسی، رابطة طبیعت با خداوند، و رابطة انسان با طبیعت، بن‌مایه‌های مشترک فراوانی وجود دارد. صلاح یا فساد، دو راهی است که در مواجهه با طبیعت، فراروی بشر نهاده شده است تا با انتخاب اصلاحگری، زمین را به ارث برند یا به‌سبب فساد در زمین، به سرگذشت پیشینان این راه دچار شده، گرفتار عذاب و خشم طبیعت شوند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، در برخی موارد، علاوه بر اشتراک در مضامین، در عبارت‌ها نیز میان قرآن و مزامیر همانندی وجود دارد.

ترجمه­های قرآن‌کریم یکی از مهم­ترین منابع شکل­دهنده به ذهنیت مخاطبان غیر عرب­زبان قرآن درباره مفاهیم این کتاب آسمانی هستند. واژه «عذاب» یکی از واژگان پرکابرد قرآن‌کریم است که در ساخت طرح­واره قرآنی نسبت به معاد و زندگی در سرای آخرت نقشی کلیدی دارد. این تحقیق به بررسی این امر می­پردازد که مترجمان فارسی قرآن، چه معادل­هایی برای این واژه پیشنهاد داده­اند. بررسی 50 ترجمه فارسی قرآن‌کریم در دوره های زمانی مختلف، با استفاده توأمان از روش­های توصیفی- تحلیلی و روش­های آماری، نشان می­دهد که مترجمان فارسی­زبان قرآن، اهتمام چندانی به معادل­یابی برای این واژه نداشته­اند و در اکثر قریب به اتفاق موارد، از خود واژه «عذاب» برای ترجمه استفاده نموده­اند. البته در طول سده­های میانه هجری، استفاده از خود واژه برای ترجمه به تدریج و با سرعت بسیار کم، رو به کاهش بوده که این سیر نزولی، در سده­های معاصر شکسته می­شود و اکثر مترجمان معاصر نیز رویه متقدمان را پیش گرفته اند. در اندک مواردی که از خود واژه برای ترجمه استفاده نشده، واژگان «مجازات، شکنجه، کیفر، عقوبت، آزار، گرفتاری، بلا و عقاب» به ترتیب کثرت استعمال، به عنوان برابرنهاد این واژه به کار رفته­اند که به نظر می­رسد از میان موارد فوق، واژه «کیفر» واژه­ مناسبی برای هم­ارزی با کلمه «عذاب» در قرآن‌کریم باشد.

نظریه هرم نیازهای انسانی مازلو یکی از نظریات مشهور در حوزه روان ‌شناسی انسان‌ گرا محسوب می‌شود. مازلو در این نظریه، نظامی سلسله ‌مراتبی از نیازهای انسانی را معرفی نمود که تبیین‌ کننده معیارها و ملاک‌های انسان در انگیزه‌یابی برای کنش‌ورزی بر اساس نیازهای درونی او بود. این نظریه به همراه اضافات و نسخه‌های جایگزین آن، در تحقیقات مختلفی توسط اندیشمندان اسلامی به بوته نقد و تطبیق با آموزه‌های قرآنی گذاشته شده است. مهم‌ترین اشکال این پژوهش‌های تطبیقی، فقدان ملاک و معیار مشخص برای گزینش و تطبیق آیات با مفاد نظریه مازلو است. دراین تحقیق، آیاتی که در آن جزاهای اخروی (بهشتی و جهنمی) توصیف شده‌اند، با توجه به بعد انگیزشی آنها، به عنوان جامعه آماری تحقیق انتخاب و ارتباط بین هر یک از جزاها با نیازهای انسانی با روش تحلیل محتوا مشخص شده است. سپس بر اساس تعداد و گستره یادکرد هر یک از جزاها و میزان تأمین یا تهدید هر یک از نیازها، نظامی سلسله‌مراتبی از نیازهای انسانی معرفی شده است. عنایت جدی به تفاوت نیازهای تأمین‌شده در جزاهای بهشتی با نیازهای تهدیدشده در جزاهای جهنمی و در پی آن، جداسازی و تفکیک سلسله مراتب نیازها در سیر صعودی و سیر نزولی، مهم‌ترین دستاورد این تحقیق محسوب می‌شود.

تعلیق تکنیکی در داستان‌سرایی است که موجب ایجاد حالت انتظار و هول و ولا در مخاطب نسبت به ادامۀ داستان می‌شود. هدف از ایجاد تعلیق در داستان، بالا بردن جذابیت و کشش داستان و همراهی بیشتر مخاطبان با داستان است. برخی دانشمندان به صورت کلی استفاده از این تکنیک در داستان‌های قرآنی را بررسی نموده‌اند. اما پژوهشی دقیق و جزئی و با رویکرد روایت‌شناختی دربارۀ گونه‌های تعلیق در قرآن، امری است که تا کنون مورد توجه محققان قرار نگرفته است. گونه‌شناسی انواع تعلیق در داستان‌های قرآنی می‌تواند گامی مؤثر در راستای شناسایی وجوه زیبایی‌شناختی و جذابیت داستان‌های قرآنی باشد. این مقاله در صدد است با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد روایت‌شناختی، انواع مختلف تعلیق در قرآن کریم را دسته‌بندی نماید. در پایان نیز این نتیجه حاصل شده که در داستان‌های قرآنی از دو گونۀ تعلیق ذاتی و تعلیق عرضی با تقسیم‌بندی‌های جزئی‌تر استفاده شده و همچنین از این تکنیک در سوره‌های غیر داستانی نیز بهره برده شده است.

روایت‌شناسی یکی از علوم نسبتاً جدید در حوزه نقد ادبی است که از علم زبان‌شناسی مشتق شده است. این علم به بررسی فنون و ساختار روایت‌ها می‌پردازد و از این طریق، درصدد یافتن دستور زبان روایت است. استفاده از روش‌ها و نظریات مطرح شده در روایت‌شناسی، می‌تواند تحلیل بهتر و دقیق‌تری از داستان‌های قرآنی به دست دهد و جلوه‌های جدیدی از زیبایی و اعجاز قرآن را روشن سازد. یکی از موقعیت‌هایی که به‌صورت داستانی در قرآن بیان شده، مکالماتی است که بین مستکبرین و پیروان آنها در روز قیامت صورت می‌گیرد. هدف اصلی این مطالعه، استفاده از نظریات مطرح شده در این علم برای تحلیل روایت‌شناختی این فضای داستانی و شناسایی جنبه‌هایی جدید از صفات مستکبرین است. روش این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد روایت‌شناسی ساختارگرا می‌باشد. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که این دو فراز که در دو سوره مختلف قرار دارند، از نظر روایی دارای ساختار مشابه گفتگو محور هستند. استفاده از کارکرد روایتی در اکثر مقاطع داستان و کارکرد ایدئولوژیکی در انتهای روایت تأکیدی است بر این امر که بدون برداشت نکات هدایتی و ایدئولوژیک از داستان‌ها، مطالعه و شنیدن آنها امر بیهوده و بی‌نتیجه‌ای است. همچنین پرش‌های زمانی معدودی که در داستان وجود دارد، نشان‌دهنده‌ مسئولیت‌ناپذیری مستکبران و پیروان آنها است.