جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام رحمانی، عنوان قرائتی نواندیشانه از دین اسلام است که با مبنا قرار دادن عقلانیت مدرن، که عقلانیتِ سود‌محورِمادی است؛ فهم و تفسیر جدیدی از برخی مفاهیم مانند «عدالت» ارائه می‌دهد. طراحان اسلام رحمانی از میان دو تعریف عدالت یعنی؛ عدالت استحقاقی و عدالت مساواتی، عدالت مساواتی را که مورد پذیرش عرف عصر حاضر است پذیرفته و عدالت استحقاقی را مختص زمان پیامبر و اسلام حامل آن را اسلام تاریخی می‌دانند. نوشتار حاضر، به تبیین کاربست عدالت عرفی در انگاره اسلام رحمانی و نقد آن پرداخته است. در انگاره اسلام رحمانی، برمبنای عقلانیت مدرن، عدالت و نتایج آن، با چهار مقدمه تبیین می‌شود: یکی اینکه عدالت عرفی، ضابطه فهم اسلام است. دیگر اینکه خردجمعی، معیار فهم عدالت است. سوم اینکه احکام شرعی، طریقیت دارند نه موضوعیت و آخر اینکه عدالت عرفی و کرامت ذاتی، مبنای قوانین حقوق بشر است. عرف و خرد جمعی که واضع قوانین حقوق بشر است، رعایت تساوی را عدالت می‌داند. لذا احکام شرعی غیرعبادی که با عدالت مساواتی ناسازگار هستند، از حوزه دین خارج گردیده و جای خالی آن با قوانین حقوق بشر که بر مبنای عدالت عرفی است، پر می‌شود. در نقد این دیدگاه می توان به عدم نظام وارگی آن، خلط مقام ثبوت و مقام اثبات عدالت و تامل در معنای عقلی بودن عدالت عرفی و عدم تنافی طریقیت احکام با موضوعیت آنها اشاره کرد.

پژوهش حاضر به تبیین صفت رحمت الهی و نقد وبررسی انگاره اسلام رحمانی می‌پردازد. رحمت از اوصاف ثبوتیه الهی است به معنای اعطاء فیض به موجودات نیازمند و به کمال رسانیدن تمام موجودات نیازمندِ دارای قابلیت، در جهت کمال آنها. انگاره اسلام رحمانی ، دیدگاهی از اسلام است که با تکیه بر رحمت صِرف الهی و برداشت خاص از آن، قرائتی ارائه می‌دهد که همه مسائل آن در محبت و شفقت محض، تساهل و تسامح در برابر امور دینی خلاصه شده و از قهر و غضب نسبت به ظالمان و گناهکاران و تنبیه تربیتی و... نیز به‌دور است. تبیین و بررسی موضوع مذکور، در پیراستن چهره اسلام اصیل رحمانی از قرائت‌های انحرافی، و یاری مخاطبان اسلام در فهم صحیح مبانی و مؤلفه‌های اسلام تأثیر بسزایی دارد. مهمترین دستاوردها و نتایج این پژوهش عبارتند از: اسلام اصیل، به مثابه یک مجموعه هماهنگ و سازگار با یکدیگر، اسلام رحمانی است؛ قهر و غضب تربیتی، تنبیه بازدارنده، عقاب گناهکار و جهنم و... در چارچوب رحمت الهی تبیین می‌شود. طراح قرائت رحمانی اسلام با مبنا قرار دادن عقلانیت مدرن، اسلام را به دو قسم تاریخی و معنوی تقسیم کرده و اسلام مطرح در ایران را نمونه کامل اسلام تاریخی می‌داند که در چندین حوزه، با اعلامیه حقوق بشر تعارض بنیادین دارد. در مقابل، اسلام معنوی را اسلامی سازگار با عقلانیت مدرن یا عقلانیت عرفی و سکولار و به تبع، سازگار با اعلامیه حقوق بشر می‌داند. مؤلفه رحمت، اصلی‌ترین مؤلفه و اساساً وجه تسمیه اسلام رحمانی لیبرالیستی است که بر اساس آن، رحمت از قواعد آمره در اجتهادات کلامی، فقهی و... است؛ چرا که روش خداوند و سیره معصومین  در رحمت منحصر است؛ لذا نپذیرفتن اسلام رحمانی، به معنای پذیرش اسلام طالبانی است که با روح قرآن در تعارض است. انگاره اسلام رحمانی با اشاره به اعتقاد امامیه به حسن و قبح عقلی، عدالت مساواتی یا عرفی را نیز امری فرادینی و حاکم بر تمام قوانین شریعت می‌داند. ملاک تشخیص عدالت، در این دیدگاه عقل و خرد جمعی است؛ با این معیار، اسلام تاریخی از عدالت به‌دور است. آزادی لیبرالیستی بر محور اومانیسم، آزادی مطلوب این دیدگاه است که بر اساس آن انسان در انتخاب دین و ابراز آن، برای همیشه آزاد است. دیدگاه اسلام رحمانی درباره رحمت و عدالت الهی و آزادی انسان بر مبنای عقلانیت مدرن است. لذا با ردّ عقلانیت مدرن، تفسیر این خوانش از رحمت و عدالت الهی و آزادی انسان نیز رد می‌شود. انگاره اسلام رحمانی بر اساس عقلانیت مدرن از اجتهاد در اصول و مبانی و غایت‌محوری در احکام سخن می‌گوید که با عملیاتی شدن آن، بسیاری از احکام که به نصوص قرآنی متکی هستند، زیر سؤال می‌روند، در حالی که اجتهاد در مقابل نص از نظر اسلام مردود است. افزون بر این یقین به تمام جوانب مادی و غیرمادی حکم، و کشف عدم طریقیت و سرآمدن مصلحت به طور کامل، از عهده عقل خارج است. - اسلام رحمانی با پیش‌فرض‌ها و مؤلفه‌های مذکور، بازتاب‌هایی دارد که عبارتند از: زیر سؤال رفتن فلسفه تشریع، عرفی شدن دین و نسبی‌گرایی.

یکی از صفات ثبوتیه خداوند که در همه ادیان و کتب آسمانی بر آن تاکید شده است؛ صفت رحمت الهی است. مسلمانان در هر روز چندین بار خداوند را به این اسم و صفت می خوانند. عدم تبیین درست این صفت الهی در برخی از دوره های تاریخی سبب بوجود آمدن قرائت های انحرافی از دین اسلام شده است. تا آنجا که برخی با تفریط درمفهوم و حدود رحمت الهی معصیتی هر چند کوچک را عامل عذاب دانسته اند و برخی با افراط در مفهوم و حدود رحمت الهی، صرف اقرار زبانی و اعتقاد مفارق از عمل صالح را عامل نجات از عذاب و دریافت پاداش الهی دانسته اند. اسلام رحمانی یکی از قرائتهای افراطی از رحمت الهی است که بر اساس آن برخی از احکام اسلامی مانند: قصاص، جهاد، امرمعروف و نهی از منکر، برخی از مجازاتهای دنیوی و اخروی در مورد گناهان و... . بر خلاف رحمت الهی دانسته می شود. مولفه های ماهیت ساز و عناصر ذاتی اسلام رحمانی در ده مقوله بیان شده است که عبارتنداز: رضایت خداوند، عدالت، عقلانیت، رحمت، اخلاق، کرامت وحقوق انسان، آزادی و اختیار، علم و کارشناسی، دموکراسی وسکولاریسم. این دیدگاه در همه بخشهای دین یعنی اعتقادات، احکام، اخلاق و عرفان، پیامدهایی به دنبال دارد. برای مثال در بخش اعتقادات: تغییر معنای رحمت الهی، عرفی شدن معنای عدالت، تغییر معنای عقل و عقلانیت، جدایی دین از سیاست واز عرصه زندگی انسانها و... را موجب شده است. تاکید این پژوهش بر بررسی مهمترین مولفه ها، مبانی و پیامدهای کلامی این دیدگاه است. مولفه های اصلی که بیشترین تمرکز طرفداران اسلام رحمانی بر مستند کردن آنهاست، عبارتنداز: عدالت، رحمت و آزادی انسان. ابتدا صفت رحمت الهی مفهوم شناسی شده و بر اساس اسلام وحیانی تبیین خواهد شد و سپس مهمترین مولفه ها و مبانی اسلام رحمانی و بازتابهای این تفکر در کلام مورد برررسی و نقد قرار خواهد گرفت.

نوشتار حاضر در پی پاسخ به این سوال است که بر اساس روایات اهل بیت ع حکومت جهانی حضرت مهدیعج به لحاظ تربیتی چه نتایج و دستاوردهایی برای مردم به ارمغان خواهد آورد؟ آن چه که از کلام معصومین ع در این رابطه برداشت می شود این است که حضرت ولی عصرعج که آخرین ذخیره الهی و واسطه فیض حضرت حق برای انسان ها می باشد پس از ظهور در راستای تربیت بشر و هدایت آنها به سوی هدف نهایی که قرب الهی است، اقداماتی انجام می دهد که نتایج این اقدامات به عنوان دستاوردهای تربیتی حکومت حضرت مطرح می گردد. این دستاوردها در سه بعد معرفت، عاطفه و رفتار جای می گیرد به این صورت که حضرت حجت با بالا بردن سطح معرفت مردم، در بعد عاطفی آنها تغییراتی ایجاد می کند چرا که عواطف مبتنی بر معرفت می باشند و تغییر در معرفت، تغییر در عواطف را به دنبال دارد. از طرفی با توجه به این که عمل و رفتار انسان تابع نگرش و انگیزش اوست؛ انسان های عصر ظهور پس از این که به واسطه امام به معرفت شایسته خود رسیدند و عواطف آنها تعدیل شد، در بعد عمل و رفتار، عدالت محور خواهند شد و تمام همت آنها در راستای رضایت تنها معبود و معشوق حقیقی، پروردگار هستی خواهد بود؛ از این رو رذائل، جای خود را به فضائل خواهند داد و وحدت و یکپارچگی و انس و الفت بین مردم رایج خواهد شد و همه افراد آن جامعه در سایه حکومت حضرت، استعدادهای شان شکوفا شده و به اعتدال روحی می رسند و فضائل اخلاقی را سرلوحه رفتار خود قرار خواهند داد. در این مقاله سعی شده است به دستاوردهای تربیتی حکومت حضرت ولی عصر در سه بعد معرفت، عاطفه و رفتار از نگاه روایات پرداخته شود.