جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیاز انسان‏ها به مواهب طبیعى، اقتصاد و معیشت در زندگى مادى، امرى ضرورى است و در این اصل کلى تفاوتى میان انسان‏ها نیست. آن‏چه منشأ تفاوت در اخلاق اقتصادى انسان‏هاست نوع رفتار آنان در کسب روزى و معیشت و درآمد، و نیز چگونگى بهره‏گیرى و مصرف است. پیامبراعظم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در این دو عرصه (درآمد و مصرف) ویژگى‏هاى درس‏آموزى دارد. ایشان در عرصه درآمد، هم‏چون دیگران به فعالیت‏هایى مانند چوپانى، تجارت و زراعت اشتغال داشت، و ضمن این که از جلب روزى از راه‏هاى معنوى نیز غافل نبود، به وقت ضرورت، قرض هم مى‏کرد. اهتمام آن جناب بر حلال بودن درآمد قابل توجه است. در عرصه مصرف نیز قناعت و ساده زیستى، عدالت و احتیاط در مصرف بیت‏المال، پرهیز از اسراف و تبذیر، و بالأخره انفاق در راه خدا از اصول قابل توجه در سیره اقتصادى پیامبر اعظم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله است.

عده‌ای از متکلمان و تاریخ‌نگاران کلام اسلامی و نیز مستشرقان این باور را در تألیفات خود نوشته یا تکرار کرده‌اند که کلام امامیه آغاز مستقلی نداشته و برگرفته از کلام معتزله است. نزدیکی آرای امامیان دوران میانه با معتزله در برخی موضوعات کلامی در شکل‌گیری چنین باوری تأثیرگذار بوده است. با بررسی و مقایسه آثار نخستین متکلمان امامی مکتب کوفه با تأسیس‌کنندگان اعتزال و برجستگان متقدم این مذهب، که در سه کتاب فهرستی ابن‌ندیم، شیخ طوسی و نجاشی انعکاس یافته است، و نیز مقایسه آرای منقول از آنان در دو کتاب المقالات بلخی و مقالات الاسلامیین اشعری به این نتیجه می‌رسیم که متکلمان امامی در مطرح‌کردن بعضی مسائل کلامی و پرداختن به آنها بر معتزله تقدم داشته، و در بسیاری موضوعات به موازات آنها نظریه‌پردازی می‌کرده‌اند.

روايات فراواني از امامان معصوم عليهم السلام در بيان مسائل فقهي با استناد به آيات شريف قرآن در منابع حديثي، فقهي و تاريخي بيان شده است. در اين نوشته مي‌کوشيم با روش توصيفي ـ تحليلي، به تبيين احاديث بيانگر استنادهاي فقهي اهل‌‌بيت عليهم السلام به قرآن کريم بپردازيم و اين واقعيت را بنمايانيم که آن بزرگواران با بيان برخي نکات فقهي مستند به قرآن، علاوه بر تبيين برخي احکام الهي در حوزة فقه قرآني، کوشيدند به ديگران بياموزند که استفاده از قواعد کلي و اصول اجتهادي متخذ از قرآن، و روش‌هاي استنباط از کلام وحي، براي کشف احکام شرعي ضروري است و راه‌هاي ديگر که متکي به مباني قرآني و سنت نبوي نيست، راه انحراف است.

برابری انسان‌ها از پایه‌های بنیادین نظام اجتماعی مدینه‌النبی بود که در عصر خلفا به حاشیه رفت و به‌جای آن بسیاری از مناسبات و معیارهای جاهلی بازتولید شد در مقابل، امام علی اصل مساوات را راهبرد حکومت خویش قرار داد. این نوشتاربرای اولین‌بار با ارائه شاخصه‌هایی در حوزه‌های مساوات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به یک چارچوب نظری در سنجش داده‌های تاریخی دست یافته است، سپس کوشیده است با روش مطالعه تطبیقی و استفاده از مفاهیم، اصطلاحات و ادبیات جامعه‌شناختی، ضمن معیار قرار دادن قرآن و سنت نبوی، نگرش، رویکرد و میزان پایبندی خلفا و امام علی را نسبت به اصل مساوات و آثار، پیامدها، تشابه، تفاوت و تعارض‌های برآمده از این اصل را نشان دهد. مطالعه این رساله نشان می‌دهد مبانی هستی‌شناسانه، انسان‌شناسانه، معرفت‌شناسانه، سبب شکل‌گیری معیارهای، «عربیت»، «قریشی»، «اموی»، «هم‌پیمانی سیاسی» در توزیع منابع اجتماعی در مکتب خلفا شد و به‌کار گیری این معیارها سبب تبعیض در انتخاب کارگزاران، دستیابی عناصر فاسد به مناصب، نادیده گرفتن نقش عامه در امور سیاسی، سلب امنیت، آزادی، کرامت از مخالفان سیاسی، تبعیض در اجرای حدود قانونی و قضایی، تشدید شکاف درآمدی و فعال کردن گسل‌های قومی وقبیله‌ای گردید. امام علی بر مبنای باور کامل به توحید و معاد وسنت نبوی و کرامت ذاتی انسان، با اجرای بدون تأخیر، ملاحظه و استثنای اصل مساوات، سبب حذف کارگزاران فاسد، مشارکت مردم در فرایندهای سیاسی، ایجاد امنیت همگانی، توزیع یکسان منابع اقتصادی، پاسداشت حقوق همه اقوام و گروه‌های اجتماعی به‌ویژه اعراب غیر قریش و عجم‌‌‌‌‌‌‌ها‌ شد که نتیجه آن احیای توازن و تعادل مدینه النبی بود. از موارد مطمح نظر نویسنده در این جستار بررسی دستاوردها و پیامدهای اجرا و عدم اجرای مساوات اجتماعی در دوران خلفا و امام علی است. حذف اجتماعی و معرفتی اهل‌بیت، کاهش انسجام اجتماعی و تشدید تضادها و تنش‌های اجتماعی وخشونت‌های مدنی، فرقه‌گرایی، تسلط امویان برجامعه، شکل‌گیری امپراتوری عربی به‌جای امت واحده نبوی، ازپیامدهای عدم اجرای مساوات اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی، بازتولید سرمایه اجتماعی و ارائه الگوی مطلوب حکمرانی و ترویج مکتب تشیع از نتایج اجرای مساوات اجتماعی در جامعه بعد از رحلت رسول‌الله می‌باشد. در این رساله مبانی، معیار و عملکرد خلفا و سنت نبوی و علوی نسبت به اصل مساوات مورد مقایسه قرار گرفت که از 49 مورد تطبیق داده شده 6 مورد (12درصد) تشابه، 28 مورد (57 درصد) تعارض، 15 مورد (30 درصد) تفاوت، بین سنت نبوی و علوی با مکتب خلفا و تنها دو مورد تفاوت بین سنت نبوی و علوی دیده می‌شود و در سایر موارد تشابه بین این‌دو سنت وجود دارد. نتیجه اینکه سیاست‌ها و اقدامات خلفا اغلب، ناشی از ساختار و ارزش‌های جاهلی و عملکرد و سیاست‌های امام برگرفته از آموزه‌های قرآن و سنت نبوی بود.

عيني‌سازي جامعه ايدئال فرهنگي بر اساس نگاه وحياني، مبتني بر فهم نگره فرهنگي تمدني قرآن کريم است. دستيابي به اين وضعيت، نيازمند طي مقدماتي است كه يکي از گام‌هاي نخست آن، بررسي اين پرسش است که در نظرگاه قرآن، آيا اساساً اصلاح رفتار انسان، امکان‌پذير است؟ چالش بحث درباره سه دسته از آيات وحي است که اولاً نگاه منفي به مشي رفتاري اکثريت جامعه بشريت دارند؛ ثانياً اصلاح‌پذيري را در مورد افراد خاص منتفي مي‌شمارند و ثالثاً مبلغان ديني را در شرايط خاصي ملزم به ترک اقدام مي‌کنند. بر اساس يافته‌هاي پژوهش حاضر، دو دسته نخست ناظر به تجربه تاريخي و معاصر جوامع بشري از يک‌سو، و انسان‌شناسي قرآني از سوي ديگر است که با شناساندن عوامل چالش‌زاي دروني و بيروني در مسير فرهنگ معيار تکميل مي‌گردد. دسته سوم، در حقيقت ناشي از پيامدسنجي واقع‌گرايانه قرآن است که بخشي از برنامه‌ريزي فرهنگي قرآن تلقي مي‌شود. در نتيجه، قرآن ضمن تأکيد بر برنامه‌ريزي براي اصلاح همگاني رفتار انسان‌ها و بيان امکان و لزوم حاکميت فرهنگ معيار در جهان بشريت، اصلاح رفتار تمامي انسان‌ها را بر اساس سنت الهي در مختار بودن آدمي،‌ منتفي مي‌داند؛ هرچند وظيفه ابلاغ عمومي پيام دين را براي اتمام حجت، ثابت و لازم مي‌داند.

در رساله حاضر تحتِ عنوان:«شیوه‌های مبارزه ائمه اطهار(ع) (تا آغاز غیبت صغری) با غالیان»، تلاش شده است ـ با تقسیم غالیان به دو طیف غالیان جاهل، ساده دل، کج فهم و فریب خورده و غالیان شیاد، فریب کار و دروغ گو ـ شیوه‌های برخورد امامان(ع) در مبارزه با این گروه منحرف، مورد واکاوی و دقت نظر قرار گیرد. این پژوهش که در شش فصل به نگارش درآمده، علاوه بر شرح و توضیح مسائل کلی مربوط به رساله، همچون: طرح تحقیق، نقد و بررسی منابع، تحدید واژگان و مفهوم شناسی، شناسه غالیان و بیان علل و ریشه‌های غلو در عصر ائمه(ع)، به تاریخچه غلو و غالیان در عصر ائمه(ع) توجه شده و غالیان این دوره و عقاید آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل‌های بعدی این رساله، شیوه‌های مبارزه امامان(ع) با غالیان به دو شیوه مسالمت آمیز و سخت گیرانه تقسیم شده است و بیان شده که نوع استفاده از این شیوه ها، با هر یک از این گروه‌ها متفاوت بوده است. امامان(ع) در برخورد با غالیانِ جاهل، ساده دل، کج فهم و فریب خورده، عمدتاً از شیوه‌های ارشادی و مسالمت آمیز و ملایم بهره گرفته‌اند و در برخورد با غالیان شیاد، فریب کار و دروغ گو بعضا از شیوه‌های مسالمت آمیز بهره گرفته‌اند و اگر غالیان را اصلاح پذیر نمی دانستند، به شیوه‌های قهری و خشونت آمیزی چون لعن، تکذیب، نهی از هم نشینی، رسوا سازی، تکفیر، طرد و برائت از آنها رو آورده‌اند. و احیانا تحت شرایطی خاص، دستور قتل ایشان را صادر کرده‌اند. نوع غالیان، شرایط زمانی، در دست داشتن حکومت و مسائلی دیگر، سبب برخورد‌های گوناگون با غالیان شده است. به همین جهت در فصل پنجم این رساله به «تطور شیوه‌های برخورد ائمه(ع) با غالیان» پرداخته شده است. اخبار اقدامات ائمه(ع) در برخورد با غلات در منابع مختلف انعکاس یافته است به همین جهت، در پژوهش حاضر سعی شده با تکیه بر دیدگاهی تاریخی و کلامی، و با تکیه بر منابع دست اول، شیوه برخورد ائمه(ع) با غالیان مورد بررسی قرار گیرد.

شیعه به عنوان یکی از اصلی ترین فرقه های مطرح در جهان اسلامبا تعاریفی زیاد اما قریب به هم اززمان حیات رسول خدا (ص) به دوستداران وطرفداران حضرت علی(ع) اطلاق می شد ودر طول تاریخ به فرقه های مختلفی منشعب گشت ودر این میان دوجریان عمده آن یعنی، امامیه وزیدیه تا حدود زیادی پویائی وحیات فکری ،فرهنگی وسیاسی خود راحفظ کرده که همواره بین آنها تعاملات وتقابل هایی وجود داشته است بطوری که از زمان شکل گیریزیدیه درقالب نهضت وسپس در لباس حکومت،پیوسته مابین آن دو روابط سیاسی ،فرهنگی واجتماعی وجود داشته است که در برخی بهتعامل بین آنها ودر پاره ای از موارد به تنازع منجر می گردیده استعلی رغم غنای فکری وفرهنگی فرقه امامیه بهره گیری از راویان وعالمان زیدی مذهب در زمینه های مختلف علوم حدیث ، تفسیر،تاریخ وسیره وهمچنین استفاده های علمی رهبران زیدیه از مکتب اهل بیت با حضور بر سر درس آنان آشکار ترین جلوه های تعامل فرهنگیمابین آنان به شمار می رفت.از اواخر قرن دوم و با مشخص تر شدن دسته بندی های فرق مختلف تشیع، زیدیه تدوین عقاید خود را شروع و عالمان زیدی در کنار تدوین مباحث‌ حدیثی و فقهی، به نقد آرای‌ دیگر فرق، خاصّه امامیه که اشتراکات زیادی نیز با هم داشتند روی آورده وآثاری در رد بر عقاید امامیه بویژه در بحث امامت نگارش کردند.آغاز غیبت صغری و شرایط دشواری که امامیه با آن روبرو شد برای زیدیه این امکان را فراهم کرد تا به نقد امامیه بپردازند. بجز کوفه(عراق)، در بخش هایی از ایران و از همه مهم تر در ری به دلیل همسایگی زیدیه و امامیه نزاع های کلامی رونق بیشتری گرفت.گذشته ازاین، روابط سیاسی ما بین امامیه وزیدیه، در روزگار حضور امامان شیعه با چالش های جدی روبرو بود. زیدیه به اعتقاد «تقیه» و قعود امامان و عدم پیگیری برنامه جهاد و دعوت در امر امامت انتقاد می کردند در نتیجه آنان به این شعار وعقیده (هرچند به صورت تظاهر) یعنی اتخاذ اندیشه سیاسی که حول محور امامت مجتهدین عادل از اهل بیت نبوی می چرخد در تقابل فکری و سیاسی با امامیهقرار گرفتند ورهبران آن قیام هائی را شکل دادند که اگرچه برخی ازآنان موردتأیید امامان شیعه قرار گرفت امّا به دلایل مختلف سیاسى و على رغم گستردگى و کثرت آن قیام ها، کار آنها بى‏ثمر بود ومتأسفانه هیچ کدام به نتیجه نرسید وشاید بتوان مسأله عدم استقبال شیعیان امامیه از این قیامها وشرکت نکردن شخص امام (ع) در آنها (به خصوص با توجه به اختلافاتی که به تدریج بین زیدیه و امامیه به وجود آمد) را یکی از دلایل بی نتیجه بودن آنها واینکه رهبرى آنهاراغیر معصوم بر عهده داشته دانست.همچنین، همزیستی مسالمت آمیز در میان آنان وتغیرات فکری وعقیدتی وتلاش امامان شیعه برای هدایت زیدی مذهبان نیز از جلوه های روابط پر فراز ونشیب اجتماعی مابین پیروان هر دو فرقه می باشد.

خواب و استراحت از بخشهای اجتناب ناپذیر حیات هر موجود زنده است. بدین لحاظ، برای ما انسانها شناخت چگونگی و آداب مربوط به خواب و استراحت بندگان برگزیده الهی، جالب، جذاب و درس آموز است. درباره چگونگی و آداب خواب و استراحت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) روایات متعدد و متنوعی از طریق اهل بیت (علیهم السلام) و غیر آنان نقل شده است. این روایات را می توان در شش محور دسته بندی کرد: زمان، مقدار، مکان، چگونگی خواب و استراحت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و حالات قبل و بعد از آن. توجه بیش از پیش به سیره حضرات معصومان (علیهم السلام) در زندگی فردی و اجتماعی ایشان، که حاوی نکات بسیار آموزنده و تربیتی است، همواره برای رهپویان و انسانهای تشنه و شیفته کمال و سعادت، جذاب و پر رمز و راز بوده است. باشد که از این خوان تحفه ای برگیریم.