جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلة چگونگی خلقت نخستین انسان در منابع اسلامی مطرح شده‌است و نیز در برخی علوم تجربی محلّ بحث و نظر بوده‌است. این مقاله به بررسی نسبت فرضیه‌های علمی با دیدگاه قرآن و احادیث دربارة چگونگی آفرینش نخستین انسان، با روش توصیفی ‌ـ تحلیلی می‌پردازد. حاصل تحقیق بیانگر آن است که مدلول آیات و روایات، ظهوری آشکار، بلکه صراحت در آفرینش نخستین انسان از خاک دارد و پیدایش آدمی را از موجود زنده دیگر نفی می‌کند. دو تئوری ثبات انواع و رویش از زمین مدعی پیدایش مستقل انسان و تئوری تحول انواع مدعی پیدایش او از دیگر موجودات زنده به نحو تکاملی است. گرچه دو تئوری اول از منظر نفی‌خلقت انسان از موجودی دیگر با دیدگاه قرآن و روایات همسوست، اما تئوری رویش از زمین با مفاد آیات و روایات ناهمخوان و خود از نظر علمی بی‌اعتبار است. تئوری ثبات انواع نیز از نظر تجربی قابل اثبات نیست، اما بر فرض اعتبار می‌تواند مؤید گزاره‌های دینی باشد. تئوری تحول انواع در فرض ابطال با دیدگاه قرآن و روایات برخوردی نخواهد داشت، اما در صورت پذیرش آن به عنوان یک فرضیه یا تئوری علمی، با مفاد آیات و روایات در تعارض است. در این تعارض، مفاد آیات و روایات به سبب برخورداری از پشتوانة معتبر، بر فرضیة یادشده مقدّم می‌گردد و این فرضیه نمی‌تواند قرینه‌ای برای حمل مدلول آیات و روایات برخلاف ظاهر آن‌ها باشد.

بسياري از مفسران و برخي نويسندگان در آثار مرتبط با انسا‌ن‌شناسي، آيه 30 سوره روم را دليل بر تغييرناپذيري فطرت انگاشته‌اند؛ اما مشاهده انکارناپذير تغيير در فطرت از جهت «شدت و ضعف» و «فعليت و قوه» و نيز دلالت آياتي متعدد بر تغيير و حتي زوال فطرت، تفسير يادشده را به چالش مي‌کشد. پژوهش حاضر درصدد است به روش تفسير موضوعي، ديدگاه يادشده در دلالت آيه بر تغييرناپذيري فطرت را نقد کند و تفسير صحيح آيه را ارائه دهد. حاصل پژوهش اين است که آيه يادشده، اساساً ناظر به مسئله «ثبات يا تغييرپذيري فطرت» نيست؛ بلکه مراد آيه، نفي هرگونه «تبديل» در «آفرينشگري» خداست؛ بدين معنا که آفرينش خداوند، قانون‌هايي دارد که هيچ‌گاه دستخوش تبديل نمي‌شود؛ معنايي که در آيات ديگر، با عنوان «تبديل‌ناپذيري و تحول‌ناپذيري سنت خداوند» بيان شده است.