جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقعه «انقلاب فرهنگی در دانشگاه­ها» (1359)، به­عنوان پیامد ضروری و گریزناپذیر انقلاب اسلامی، به مباحثات گسترده و اتخاذ سیاست­گذاری­های متنوعی در حیطه‌های آموزشی، مدیریتی و فرهنگی نظام آموزش عالی دامن زد. مقاله حاضر با شناسایی صورت‌بندی گفتمانی حاکم بر این واقعه، نشان می­دهد که در آستانة انقلاب اسلامی، خواست همه­گیری در بین طیف­های مختلف نخبگان سیاسی و فرهنگی برای تحول در ساختار علمی و نظام آموزشی کشور وجود داشت و نیروی برآمده از وقوع انقلاب اسلامی، این خواست را به فعلیت رساند و همچنین، به دلیل غلبه نیروهای مسلمان در این زمان، ناگزیر به این واقعه سمت­وسوی «اسلامی» داد. مقاله نشان می‌د­هد که بافت گفتمانی واقعه «انقلاب فرهنگی در دانشگاه­ها» یکدست نیست و دست­کم چهار گفتمان اصلی در شکل‌گیری این واقعه دخیل بوده­اند: «گفتمان تحول در نهاد علم»، «گفتمان تحول در روابط علم»، «گفتمان تحول در عالِم»، و «گفتمان تحول در علم». در واقع، تنوع سیاست‌گذاری­های در این مقطع، ناشی از مدخلیت گفتمان­های مختلف و شیوه­های متفاوت معناداری هر یک است، ضمن اینکه رابطة بین گفتمان­ها نیز مرتبه­بندی ­شده است. در این مقاله از شیوه کار فوکو در شناسایی گفتمان­ها بهره برده می‌شود.

گفتمان فرهنگستان علوم اسلامی را می­توان یکی از ایجادی­ترین رویکردهای مطرح در زمینه تولید علم دینی دانست، گفتمانی که با ارائه مدلی پیچیده با کنار زدن بسیاری از مفروضات موجود در زمینه تولید علم در پی ارائه طرحی دیگر است. گفتمان پیش رو با ارائه تعریفی جدید از علم، در پی ارائه مباحث بدیعی در زمینه فلسفه علم، فلسفه روش و روش شناختی جهت تولید علم دینی است. در این مقاله سعی شده با بهره­گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو موفه، عناصر گفتمانی موجود در این رویکرد شناسایی و در یک نظام معنایی- ارتباطی منسجم ارائه شود. بر اساس بررسی­های صورت گرفته، عنصر اصلی یا همان نقطه کانونی این گفتمان را باید در ماهیت و تعریفی که حامیان آن از مفهوم علم دارند جستجو نمود، همان عنصری که باعث قرائتی اراده محورانه از علم شده است و مبتنی بر همین دگرگونی، این گفتمان با طرح یک سری گزاره­های مقدماتی، مدعای تولید فلسفه شدن (به جای فلسفه چیستی) است و به دنبال همین تغییر در تعریف ماهیت علم و فلسفه ورزیِ دیگر، ایده­های جدیدی را در زمینه منطق سازی (تولید منطقی مستند به وحی) و روش سازی (تولید روش­هایی مشتمل بر انواع معرفت ها) ارائه می­کند.

علم دینی و تولید علوم انسانیِ اسلامی یکی از مهمترین و در عین حال بحث برانگیزترین مسائل علمی کشور، طی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی (بالاخص در یکی دو دهه اخیر) بوده و دیدگاه­های متفاوتی در این باب طرح و ارائه شده است که یکی از مهمترین و جدی­ترین این دیدگاه ها متعلق به خسرو باقری است. ایشان از اولین صاحب نظران دانشگاهی است که فعالیت­های جدی پیرامون مسئله مزبور داشته و در یک نظام منطقی دیدگاه خود را ارائه کرده است. با توجه به اهمیت و ضریب نفوذ دیدگاه ایشان در میان جامعه دانشگاهی کشور، این مقاله به دنبال آن است که با بهره­گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه به شناسایی و بررسی عناصر گفتمانی رویکرد مورد حمایت ایشان بپردازد. طی بررسی­های صورت گرفته، "مابعد اثبات گرایی علمی" به عنوان دال برتر در نقطه کانونی گفتمان ایشان قرار دارد و در مفصل بندی صورت گرفته پیرامون ابعاد گفتمانی این رویکرد، سایر عناصر به عنوان دال های فرعی این رویکرد شناسایی و مورد بررسی قرار گرفته­اند.

در زمینه امکان، ضرورت و کیفیت تولید علم دینی دیدگاه ها و نظرات مختلفی ارائه گردیده است که یکی از مهمترین و اصلی ترین این دیدگاه ها مربوط به آیت الله جوادی آملی می باشد که اصلاحاً از آن به عنوان رویکرد اجتهادی یاد می گردد. با توجه به جایگاه علمی و اهمیت نظریه ایشان در میان رویکردهای مختلفِ مطرح در زمینه تولید علم دینی، این مقاله به دنبال بررسی دقیق و جامع رویکرد ایشان می باشد. لذا با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو موفه، عناصر گفتمانی موجود در رویکرد ایشان شناسائی و در یک نظام معنایی- ارتباطی ارائه گردیده است. بر اساس تحلیل گفتمان صورت گرفته، عنصر «جامعیت دین» و نگاه حداکثری به آن، به عنوان دال برتر، در نقطه مرکزی نظریه ایشان قرار گرفته است و سایر عناصر شناسائی شده به عنوان دال های فرعی در ارتباط با این دال، تعریف شده اند و با مفصل بندی صورت گرفته، با یکدیگر ارتباط معنایی پیدا کرده اند.