جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشتمل بر يك مقدمه و پنج اصل و خاتمه (محمد شيرواني) [كتابخانه وزيري 5/1653؛ ]

محمد خفري (942) بر الهيات شرح قوشجي بر تجريد (مقصد سوم = اثبات واجب و صفات واجب) تعليقاتي نگاشته و آقا جمال خوانساري بر تعليقات خفري حاشيه نوشته و مولي احمد اردكاني پسر محمد ابراهيم اردكاني يزدي بر حاشيه آقا جمال حاشيه اي نوشته از آغاز (الهيات) تا مبحث قدرت ( = نخستين مبحث از فصل دوم تجريد = اثبات صفات واجب) و در شعبان 1225 از آن فراغت يافته و معلوم نيست كه بيش از اين (كه در نسخه جاي گفتگو موجود است) از دست تأليف بيرون آمده باشد . مؤلف ذريعه از اين كتاب نام برد و گويد، نسخه اي از آن را در كتابخانه سلطان المتكلمين (حاج شيخ محمد واعظ) در تهران ديده ام (اعلام الشيعه ج ص . ذريعه 6/64) و ننوشته اند كه نسخه مزبور تا كجا ادامه يافته . مولي احمد اردكاني حاشيه اي نيز بر مشاعر نگاشته بنام نور البصائر و در كتاب حاضر از آن نام برده (ص 166 نسخه ما) . در ديباچه و جاي هاي بسياري از آن كتاب از استاد خود مصطفي العلماء نام برده و عجب آنست كه در اين حاشيه (كتاب جاي گفتگو) تا آنجا كه من تتبع كردم از استاد خود يادي نكرده است . از فاضل قزويني، و حواشي فخري (ظاهراً فخرالدين حسيني سماكي صاحب حاشيه بر شرح قوشچي) و بخصوص از اسفار بسيار نقل كرده و حاشيه آقا جمال را با ذكر «قوله» ممتاز ساخته [در ص 63 نسخه ما نكته ايست كه نگارنده تا كنون توضيحي براي آن نيافته . اردكاني پس از عنوان «قوله»، جمله اي را نقل كرده و سپس به تعليق و توضيح پرداخته و جمله مزبور ميبايست از حاشيه آقا جمال باشد اما در ضمن تعليقه اين عبارت اردكاني شگفت آور است «و لعل امره بالتدبر الاشاره الي ما ذكرنا و تفصيله يطلب من كتب والده العلامة صدر الافاضل ...» مقصود وي از صدر الافاضل چنانكه از ديگر موارد فهميده مي شود، صدر المتالهين است و بنابراين عبارت مزبور منقول است از ميرزا ابراهيم فرزند صدرا . و هيچ گونه شاهد و قرينه اي كه در حل اين نكته ياري كند نيافتم .] آقاي شيخ آقا بزرگ تهراني در ذريعه و اعلام الشيعه نوشته اند اردكاني اين كتاب را بنام امين الدوله حاج محمد حسين خان صدر اعظم اصفهاني متوفي پس از 1239 كرده است . در نسخه ما نامي از صدر اعظم مزبور نيامده و چون ديباچه اش مغشوش است معلوم نمي شود كه آنرا به چه كسي هديه ساخته . اما مؤلف تأليف ديگر خود (حاشيه مشاعر) را به چراغعلي خان هديه كرده و عجب آنست كه قسمتي از ديباچه هاي اين دو كتاب از آنجا كه به اهداء مي پردازد و القاب آنكس را ياد مي كند، با اندكي اختلاف شبيه يكديگرند و بخصوص لقب «مقرب الحضرة الخاقانيه» در هر دو ديباچه براي آن شخص ياد شده و گمان مي رود كه هر دو كتاب به يك تن اهدا شده همانگونه كه پيداست كه هر دو ديباچه انشاء يك تن است. «عبدالحسين حائري» اردكاني اين حاشيه را بنام امين الدوله حاج محمد حسين خان صدر اعظم ( د 1239ق ) ساخته است [ ديباچه ] . تاريخ انجامه در پايان 10 شعبان 1225 ق، در دارالعلم شيراز آمده است. «احمد منزوي» آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... اما بعد فيقول العبد الفقير الي الله الغني ... احمد بن محمد ابراهيم الشهير باليزدي الاردكاني عفي الله عن سيئاتهما هذه تعليقات اتفقت مني علي الحاشية المنسوبه الي ... جمال الملة و الدين الخوانساري المعلقه علي الحاشيه المشهوره للعلامة الخفري علي الهيات الشرح الجديد للتجريد ... قوله اعلي الله مقامه في العليين و انت خبير [اين عبارت در سطور نخستين حاشيه آقا جمال و دنباله اين حاشيه است : قوله او امكانه بشرط الحدوث اشارة الي طريقة طائفة اخري منهم الذين قالوا علة الحاجه هي الامكان بشرط الحدوث و تقريرهم ايضا قريب من السابق هكذا افاد بعض المحققين و انت خبير بان دعوي ان المحدث الغير الحادث واجب البته فاسد علي تقدير جعل علة الحاجه هي الحدوث] بان دعوي الي آخره يمكن ان يقال ان بعض المحققين همعنا ... لطريقتهم فلا شيء عليه علي انه لم يجعل الدعوي المذكورة مبنية علي مقدمة ان علة لحاجة هي الحدوث انجام كتاب: ثم التمس من اخواني ان يصلحوا ما يعثروا عليه من هفواتي و زلاتي و لكن بعد التامل ... [دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/78 ؛ ذريعه 6/64 «الحاشية علي شرح الجديد للتجريد» همانجا 3/352-355 «تجريد الكلام» و شرح هاي آن ؛ اعلام 1/166 احمد اردكاني ؛ طبقات 13/76 ؛ مرعشي - اشكوري 18/303 «حاشية حاشية الخفري علي شرح التجريد» كه در 8 ج2/1228 ق به انجام رسيده است ؛ كتابخانه مجلس شورا 5/80 ؛ مرعشي 18/303 ؛‌ دانشگاه تهران 17/297 ؛ مرعشي 7/365و 18/303]

مؤلف آن را در عصر هشتم جمادي الثاني 1228ق در شيراز به پايان رسانده است. «صدرائي» آغاز كتاب: الحمد لوليه رب العالمين .. هذه تعليقات اتفقت مني علي حاشية العلامة المحقق الخفري علي بحث العلم... انجام كتاب: فانتظر و لا تيأس من روح الله، هذا و قد وقع الفراغ منها في شيراز

در اعلام الشیعه این کتاب‌ها از مولفات او یادش شده: ۱. شرح اربعین. ۲. حاشیه بر خفری و نور البصائر. :