جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چيستي معيار ارزش اخلاقي در اسلام و تأثيرپذيري آن از معرفت حصولي و حضوري به خداوند متعال، مسئله‌اي است که اين تحقيق در‌صدد بررسي آن است. اين مقاله، به روش توصيفي- تحليلي و با بررسي، تنظيم و جمع‌بندي آيات قرآن و روايات و نيز استفاده از آثار علامه مصباح يزدي(ره) و مراجعه به نظرات برخي محققان، به بررسي رابطة معرفت به خدا با معيار ارزش اخلاقي پرداخته است. نتايج تحقيق حاکي از اين است که معيار ارزش اخلاقي در اسلام، قرب الهي است و قرب الهي به معني شهود قلبي خداوند متعال و درک رابطة خود با خداست. معرفت حضوري شهودي به خدا، با معيار ارزش اخلاقي که قرب الهي است، ارتباط مستقيم داشته و ساير معرفت‌ها به خدا، به اندازة تأثيرشان در درک شهودي، در معيار ارزش اخلاقي ايفاي نقش مي‌کنند.

يکي از ضروريات دين اسلام، اعتقاد به انبيا و اهل‌بيت‌‌(ع) است. در قرآن و روايات، ويژگي‌هاي مختلفي براي آنها بيان شده است. يکي از اين ويژگي‌ها، که بسيار مورد تأکيد آيات و روايات اسلامي است، مسئلة علم اين ذوات مقدسه است. با توجه به اينکه رفتار و اعمال انسان متناسب با نوع شناخت و جهان‌بيني اوست؛ اعتقاد داشتن به اين ويژگي، تأثير مهمي در تخلق به اخلاق اسلامي خواهد داشت. اين مقاله در‌صدد بررسي آثار اعتقاد به‌ويژگي علم انبيا و اهل‌بيت‌(ع)، در تخلق به اخلاق اسلامي است. اين موضوع، با روش توصيفي و تحليلي و ناظر به ديدگاه استاد مصباح يزدي(ره) مورد پژوهش قرار مي‌گيرد. يافته‌هاي پژوهشي اين نوشته در سه جهت قابل بيان است: اول اينکه، اعتقاد به چنين ويژگي، موجب مي‌شود با شناخت فضائل و رذائل اخلاقي از منبع موثق، زمينة تخلق به اخلاق اسلامي فراهم شود. دوم اينکه در ساية اين علم مي‌توان مسائل بنيادي اخلاق، مانند معيار ارزشمندي رفتارهاي اخلاقي را تبيين کرد. سوم اينکه اعتقاد به آگاهي آنها و نظارت بر اعمال انسان، موجب حياء و ترک گناه مي‌شود.

پرسش اصلي در اين مقاله آن است که مبدأ اصلي فضايل اخلاقي چيست؟ در پاسخ به اين پرسش، در اين پژوهش با روش توصيفي‎ ـ ‎تحليلي و با تکيه بر مباني فلسفي و ضمن تبيين معناي توحيد، مبدئيت آ‌ن‌ براي فضايل اخلاقي اثبات شده و اين نتيجه به دست آمده که اساس ارزش‌ها و فضايل به رابطه انسان با خدا بازمي‌گردد؛ بدين‌ترتيب آنچه موجب ارزش اخلاقي براي همه صفات اکتسابي و رفتارهاي اختياري انسان در عرصه‌هاي گوناگون بينشي، گرايشي و رفتاري مي‌شود، توحيد است و ما از اين امر، به منشأ بودن توحيد براي فضايل اخلاقي تعبير مي‌کنيم. توحيد کامل مستلزم آن است که در مرحله اعتقاد، انسان هيچ‌کس را شريک خداوند قرار ندهد؛ در سطح گرايش، به هيچ‌کس و هيچ‌چيز جز او گرايش استقلالي نداشته باشد و در عمل نيز، فقط مستقلاً از دستورهاي خداوند پيروي کند. در واقع توحيد در سطح بينش منشأ ايمان، در سطح گرايش منشأ تقوا و در سطح رفتار منشأ عبوديت است و اين سه فضيلت مطلق هستند و شرط فضيلت‌ بودن ديگر فضايل اين است که مصداقي از اين سه فضيلت باشند.

طبق تعریف سنتی، معرفت به «باور صادق موجّه تعریف» شده است. به‏رغم نقدهای وارد بر این تعریف، توافق نسبی درباره آن وجود دارد. توجیه که یکی از ارکان این تعریف است، گاهی به‏معنای توجیه کل اخلاق به‏عنوان یک کل است و گاهی به‏معنای معیار صدق و اثبات گزاره‌های اخلاقی است. در این مقاله، معنای دومِ توجیه مراد است و می‏کوشیم معیار توجیه گزاره‏های اخلاقی را بر اساس نظریة اعتباریات علامه طباطبایی تبیین کنیم. بر اساس دیدگاه نگارنده، تنها مکاتب اخلاقی واقع‌گرا قادر به موجّه‌سازی گزاره‌های اخلاقی هستند. علامه طباطبایی هرچند گزاره‌های اخلاقی را اعتباری می‌داند، درعین‏حال تأکید می‌کند که این اعتبار و قرارداد بر حقیقتی استوار است و آثار واقعی دارد، و همچنین تصریح می‌کند که برخی از اعتبارات، ثابت و نامتغیرند. بنابراین، دیدگاه ایشان در اخلاق، واقع‌گراست و به همین دلیل، گزاره‌های اخلاقی بر اساس نظریه اعتباریات علامه توجیه‏پذیر هستند.

اهميت اخلاق و تهذيب نفوس انساني، همواره يکي از دل‌مشغولي‌هاي انسان بوده است. بدون وجود فضائل اخلاقي، زندگي بي‌معناست. در حقيقت فضائل اخلاقي کمالات انساني را تعيين مي‌کنند و به زندگي انسان معنا مي‌بخشند. اما تحقق اين هدف والا، بدون پيدا کردن مبدأ واقعي براي فضائل امکان‌پذير نخواهد بود؛ زيرا تنها با وجود مبدأ واقعي براي فضائل، امکان گفت‌وگو از فضائل مطلق و تأثيرگذار در سعادت انسان وجود دارد. از‌اين‌رو، بسياري از مکاتب اخلاقي براي تحقق اين هدف و رسيدن انسان به سعادت، همواره در تکاپو بوده و سعي در ارائه مبدأ واقعي براي فضائل داشته‌اند. براي پيدا کردن مبدأيي واقعي براي فضائل اخلاقي، بايد کمال حقيقي انسان را به دقت تعيين نمود. بر اساس ديدگاه مرحوم علامه طباطبائي، وصول به توحيد در مراتب مختلف آن، کمال حقيقي انسان به‌شمار مي‌آيد. اين تحقيق بر آن است تا با روش توصيفي اثبات کند که از ديدگاه علامه طباطبائي، توحيد ام‌الفضائل و مبدأ همة فضائل اخلاقي مي‌باشد.

هدف اصلی این مقاله بررسی نسبت دیدگاه اخلاقی ابن سینا با واقع گرایی اخلاقی است، اما ازآنجاکه در تفسیر دیدگاه اخلاقی ابن سینا، اختلاف نظر وجود دارد، در این مقاله سعی بر آن است که ابتدا با روشی توصیفی تحلیلی دیدگاه اخلاقی ابن سینا تبیین گردد و سپس نسبت آن با واقع گرایی اخلاقی بیان شود. نتیجه تحقیق این است که علی رغم اینکه ابن سینا قضایای اخلاقی را بدیهی نمی داند، اما هیچ دلیلی وجود ندارد که آنها را اخباری و قابل صدق و کذب هم نداند. اما اینکه ایشان قضایای اخلاقی را از اقسام مشهورات ذکر کرده، منافاتی با واقع گرایی ندارد؛ زیرا مقصود ایشان که می گوید احکام اخلاقی پایه ای جز شهرت ندارند، این است که اساس معرفتی احکام اخلاقی شهرت است. بنابراین، به نظر می رسد سخن ابن سینا ناظر به مقام اثبات است و نه ثبوت. بر این اساس، تفسیر مرحوم مظفر و محقق اصفهانی، که سخن ابن سینا را ناظر به مقام ثبوت می دانند، صحیح نیست.