جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در علوم اسلامی به دلیل وجود اشتراکاتی میان آنها، تعاملاتی صورت گرفته است.هدف ما در این رساله، بررسی نسبت میان دو علم کلام و فلسفه اسلامی است. در تحقیق حاضر سعی شده است که با ارائه تعریف، موضوع، مسائل، غایت، قلمرو، روش دو علم کلام و فلسفه اسلامی به بررسی این نسبت و مرز بین آن دو در منظومه علوم اسلامی پرداخته شود و از این رهگذر دیدگاه مخالفان که این دو علم را یک علم می داند و مرزی بین آنها قائل نیست، نقد شود .از سویی دیگر داشتن رئوس ثمانیه‌ی مجزا به منزله ی عدم تعامل، میان کلام و فلسفه اسلامی نیست؛ بلکه بین آنها رابطه ی تاریخی، اشتراک دربرخی مبانی و مسائل، تعامل روشی و ... وجود داشته و دارد. تعامل تاریخی میان متکلمان و فیلسوفان(البته در دوره های مختلف به نحو تشکیکی)ازتاثیر عقل گرایی فلسفه مشاء بر متکلمان آغازشده و با حکمت متعالیه به اوج رسیده و تا کنون به نحو متعامل اما متمایز، تداوم داشته است. یکی از انحاء رابطه میان آن دو این است که مسائل یکی برای دیگری مبانی است ؛ طوری که مسائل فلسفی نظیر هستی شناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی و ... همان مبانی علم کلام هستند و علم کلام بر آنها تکیه می کند. از قرن هفتم به بعد، تعامل روشی بین این دو علم، کاملا آشکار شده است؛ یعنی کلام فلسفی شکل گرفت و از طرفی بسیاری از مسائلی که در محدوده‌ی علم کلام بود در فلسفه اسلامی نیز، متبلور شد، فلسفه کلامی به وجود آمد ومسائل کلامی با اصول فلسفی، برهانی شد. فلسفه کلامی "فلسفه" ای است که در آن مسائل کلامی یافت می شود،مثل فلسفه ملاصدرا.اما کلام فلسفی،"کلامی" است که با اصول فلسفی مبرهن شده است؛مثل کار خواجه نصیر الدین طوسی در "تجرید الاعتقاد".در کلام فلسفی، یک مساله کلامی را با بر هان ثابت می کنیم.مثلا در اثبات وجود خدا به عنوان یک مساله کلامی از برهان وجوب و امکان"فلاسفه" استفاده می کنیم.( علاوه بر وجوب و امکان، باطل بودن دور و تسلسل مثل برهان وسط و طرف ابن سینا یا اسد و اخصر فارابی و ...)با بررسی سیر تطور روشی علم کلام و فلسفه اسلامی،به این نتیجه رسیدیم که هر چند دو علم کلام و فلسفه اسلامی از روش های خاص خود استفاده می کنند اما روش عقلی، قدر جامع این دو علم است، هر چند این روش در دو مقام داوری(نتیجه گیری) و گردآوری(طرح مسئله)، متفاوت است.

این مقاله در صدد تبیین روش دو علم کلام و فلسفۀ اسلامی و سپس بررسی رابطۀ روشی میان آن دو است. این دو علم به‌عنوان دو علم مستقل مانند دیگر علوم اسلامی، در بستر زمان، با یک‌دیگر تعاملاتی از جمله تعاملات روشی داشته‌اند. علوم اسلامی (تفسیر، فقه،کلام، فلسفه و …) چون شبکه‌هایی در‌هم‌تنیده هستند که بر یک‌دیگر بسیار تأثیر گذارند. صَرف‌نظر از دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در این زمینه، می‌توان گفت از ابتدا تا کنون، بین این دو تعاملاتی نظیر تعاملات تاریخی، تداخل در مسائل، تعاملات روشی و … وجود داشته است. با توجه به عنوان این مقاله، در تحلیل روش این دو علم، به این نتیجه می‌رسیم که بین ‌روش‌های کلامی‌ای که از ابتدا تا کنون، تحولات و تطوراتی داشته‌اند، یعنی از روش ابتدایی جدلی، شروع و در نهایت، به روش فلسفی و برهانی تحول یافته است و همچنین ‌روش‌های ‌فلسفۀ اسلامی که آنها نیز تحولاتی داشته‌اند؛ یعنی از روش عقلیِ محض - به سبک روش مشایی فلسفۀ یونان – شروع شده و تا انواع ‌روش‌های مشایی اسلامی ‌(بومی‌سازی روش مشایی اسلامی)، اشراقی اسلامی و حکمت متعالیه صدرایی، تکامل یافته است، مناسباتی وجود داشته و دارد.