جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پوشش و حجاب دارای ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و نیز دارای مؤلفه‌های مذهبی، معنوی، منزلتی، شخصیتی و رفتاری است که می‌توان از زوایای مختلفی بدان نگریست؛ لکن با توجه به تأثیرات و تعاملات متقابل میان روح و عمل، این مسائل اصلی مطرح است که اساساً چه نوع رابطه‌ای بین روح و پوشش انسان از دیدگاه قرآن وجود دارد؟ و نحوۀ شکل‌گیری و تکامل روح و عمل در فلسفۀ اسلامی و در رابطۀ با حجاب چگونه است؟ این مقاله بر آن است تا با رویکردی توصیفي ـ تحلیلی و با تتبع در منابع تفسیری، فلسفی، روایی و برخی گزاره‌های جامعه‌شناختی و روان‌شناختی، به روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا، و با بررسی موضوعاتی نظیر وجود نفس (روح) و نیز تعامل دوجانبۀ روح با عمل و بالعکس و تجسم اعمال، اثبات کند که اساساً رابطۀ حجاب با جایگاه و قداست زنان مسلمان و با ایمان، رابطه‌ای عینی و حقیقی است.

نفس و آشنایی با ویژگی‌ها و صفات آن و همچنین رابطه میان نفس با اعمال انسان و تأثیرات متقابل این دو بر یکدیگر، مسئله‌ای است که از دیرباز مورد توجّه فلاسفه، متکلّمین، عرفا و مفسّرین بوده است. الف) پس از اثبات نظریّه حرکت جوهری در نفس و نیز چگونگی رابطه نفس با عمل و بالعکس و نیز تأثیراتی که حالات و مقامات نفسانی در ماندگاری و تجسم اعمال در آخرت دارد، ب) و همچنین با بررسی و جستجوی این موضوعات در معارف علوی خصوصاً در مسائلی که مرتبط با"شکوفایی صفات نفسانی در رابطه میان عمل و نفس" وجود دارد، ج) و نیز علاوه بر آشنایی با نحوه و چگونگی شکوفایی و تکامل نفس و نیز شناخت ویژگی‌های عمل صالح، این دستاوردها حاصل می‌گردد که: اولاً، همراه کردن عملی که متّصف به حقّ است با اوصاف نفسانی که منبعث از نفس زکیّه و حالات و مقامات متعالی آن است، نظیر: درجه ایمان، معرفت، اخلاص و غیره، تأثیری شگرف در نورانیّت و تکامل نفس و رسیدن انسان به مقامات والای نفسانی دارد. ثانیاً، این اوصاف به منزله ضرایب اعمالی است که موجب ارتقاء ارزش عمل و نیز تکامل جایگاه و منزلت نفسانی عامل آن می‌گردد. ثالثاً، به حکم آیه مبارکه «لیس للانسان إلّا ما سعی» و با بررسی تأثیر میزان و درجه سعی عاملِ صالح در معارف علوی، شاخص اصلی سنجش و تعیین درجه نهایی عمل صالح به دست می‌آید. رابعاً، و بر خلاف زعم کسانی که بسیاری از اسناد قرآنی و روایی در حالات نفوس و اعمال اهل بهشت یا جهنّم را مجاز دانسته‌اند، حقیقی بودن اسنادی نظیر آنکه مؤمنان، خود روح و ریحان و بهشتی‌اند و نظایر آن به اثبات می‌رسد. روش تحقیق این رساله مبتنی بر رجوع به منابع اصیل فلسفی، کلامی، روایی، تفسیری با محوریت معارف علوی علی الخصوص نهج البلاغه است که به شیوه توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای به بررسی موضوعاتی نظیر: نفس شناسی، نقش عمل در شکوفایی صفات نفسانی، مقامات نفسانی از منظر معارف و آموزه‌های علوی می‌پردازد. اهداف این رساله نیز شامل تبیین موضوعاتی است، نظیر: تکوینی بودن جزای الهی، حقیقی بودن اسنادی که در متون روایی و قرآنی در خصوص اوصاف بهشت و جهنّم و نیز اوصاف اهالی آنها وجود دارد، تبیین تجسّم درونی و بیرونی اعمال و سنجش و جزادهی اعمال، متناسب با استعدادها و ظرفیّت‌ها و نیز میزان سعی و جهاد و ضرایب اعمال است. اهمیّت بررسی این موضوعات خصوصاً از دیدگاه امام علی(ع) از آن لحاظ است که الف- منجر به شناخت و تهذیب نفس می‌گردد؛ ب- بسیاری از شبهات و سؤالات دانش پژوهان را پاسخ می‌دهد و موجب می‌گردد تا شناخت هر چه بیشتر نفس که به فرموده امام علی(ع) زیربنای معرفت به خالق یکتا و سبب وصول به حقیقت و کمال انسانی است، حاصل گردد.

سرنوشت انسان پس از مرگ، مسئلة اساسی آدمیان است. این مقاله برآن است تا با بررسی و تحلیل عقلی و نقلی آیات و روایات ناظر بر این مسئله اثبات نماید که نوع جزای انسان، تکوینی است و عاقبت هر کس، متناسب با اعمال خود او شکل می‌گیرد و هیچ گونه عامل خارجی باعث پاداش اخروی یا عقوبت وی نمی‌باشد. همچنین، تاکنون دربارة موضوع «تجسم‌ اعمال» عمدتاً با رویکردی فلسفی، کلامی و قرآنی بحث و نظر فراوان شده، اما این مقاله سعی دارد با تکیه بر اشارت‌های تربیتی و معرفتی این دسته از آیات و روایات و تقسیم تجسم‌ عمل به «درونی» و «بیرونی» و این مسئله که تجسم درونی، فاعل و عامل اصلی و همسنخ با تجسم بیرونی است، به این مهم بپردازد. در باب اثرگذاری و شکل‌یابی اعمال (تجسم یا تمثل‌ عمل) باید توجه نمود که اعمال، علاوه بر شکل‌دهی و تمثل روح (تمثل اخلاق)، در فراهم‌سازی عناصر و پدیده‌هایی خارجی (تجسم بیرونی) که در حقیقت، تجسم‌یافتة باطن هر عمل نیک یا بد است، تأثیرگذارند. عقیده به این موضوع و توجه به نکته‌های معرفتی، اخلاقی و تربیتی آن، می‌تواند در رشد معنوی، علاقه‌مندی به خداوند و نیز بازدارندگی انسان از ارتکاب زشتکاری، تأثیرگذار بوده‌است و به همان نسبت، باورهای نادرست را دربارة کیفیت و نوع مجازات‌های الهی اصلاح نماید.

هر نظام فکري و آموزشي براي ماندگاري خود، بايد مجموعه‌اي از انديشه‌ها و اعتقادات، ارزش‌ها، اخلاقيات و نيز قوانين و رفتارها را در فرآيند آموزشي خويش، با استفاده از نظام و سازماني هدفمند به مخاطبان خود منتقل كند. در پاسخ به اين سؤال که آيا شيعيان از نظام آموزشي ‌ـ تربيتي کارآمدي برخوردار بوده‌اند که با استفاده از آن و امکانات و توان فرهنگي، براي انتقال معارف متعالي خويش به مخاطبان بهره برده‌ باشند؟ اين مقاله، پس از تعريف نظام آموزشي و تحليل ويژگي‌ها و کارکردهاي آن، به صورت عام و تبيين شاخصه‌هاي آموزشي اماميه در پنج قرن نخست هجري و نيز با تجزيه و تحليل تاريخي ‌ـ حديثي، با برشماري فعاليت‌هاي آموزشي شيعيان، به تبيين شاخصه‌هاي نظام آموزشي ايشان، با استفاده از منابع تاريخي و روايي و با روشي تحليلي و توصيفي پرداخته است؛ پس از بررسي و تحليل منابع، اين نتايج حاصل گرديد که نظام آموزشي ‌ـ تربيتي اماميه، علاوه بر تمايزات و استقلال ماهوي خويش، همواره بر مرجعيت و علوم اهل‌بيت عليه السلام و همچنين مباني، محتوا و روش آموزشي خاص ايشان استوار بوده است.