جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیر کنونی افزایش نابرابری محیط‌زیستی، روند تخریب آن و فرهنگ مشوق مصرفِ بیشتر، لزوم تغییر در نگرش را طرح می-کند. لازمۀ این تغییر ظهور جامعه‌ای است که داستان‌های گفتمانی خود را تحلیل کرده است، می‌شناسد و در پی تغییر آنهاست. پناه بردن به داستان‌های گفتمانی موردنظر کتاب‌های مقدس از جمله قرآن کریم زمینۀ تغییر نگرش را فراهم می-کند. پرسش اساسی این تحقیق پرسش از داستان محوریت انسان در طبیعت است؛ رابطۀ انسان با طبیعت و هر دو آنها با خداوند در قرآن کریم چگونه است و این روابط چگونه در زبان قرآن نمود یافته‌اند؟ عنوان "داستان" در اینجا از نوع داستان-های معمول رمان‌ها و حکایات نیستند، بلکه ساختارهای شناختی در پس گفتمان‌هاست. فرض اولیۀ این پژوهش این است که عدم‌توجه به معنویت در ارتباط میان انسان و محیط‌زیست ریشۀ بسیاری از ویرانی‌ها و تباهی‌هاست. روش تحلیل زبانی نیز سازوکار موردنظر زبان‌شناسی زیست‌محیطی است. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که در متن قرآن کریم جهان بینی توحیدی حاکم است که بر اساس آن انسان به عنوان امانت دار در طبیعت شناخته شده حق دخل و تصرف بی قید و شرط در اجزای آن را ندارد. بر اساس سازو کار های زبان شناختی،‌معین گردید که همه عناصر طبیعت واجد ارزش ذاتی و اخلاقی هستند. نوآوری تحقیق حاضر در این است که با اتخاذ رویکرد زبانی خاص و با تحلیل گفتمان به این نتیجه دست یافته‌است.

مفسران در تفسیر برخی از آیات قرآن کریم، آراء مختلف و گاه متعارضی را ذکر کرده‌اند. یکی از این آیات، آیۀ «لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْأَلُونَ» است که از جهات مختلف، معرکۀ آراء است. این موارد شامل «سیاق»، «زمان تحقق»، «اعراب»، «مرجع ضمایر»، محتوای «ما» در «عَمَّا یَفْعَلُ»، «نوع سؤال»، «چرایی بازخواست نشدن» در «لا یُسْأَلُ»، و «چرایی بازخواست شدن» در «وَهُمْ یُسْأَلُونَ» می‌شود. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای در گردآوری مطالب، شیوه اسنادی در نقل دیدگاه‌ها و روش تحلیل کیفی و توصیفی محتوا در ارزیابی داده‌ها، به بررسی و تحلیل دیدگاه‌های مفسران در خصوص بخش‌های مختلف آیه پرداخته است. برایند این مقاله چنین شد که برخی از دیدگاه‌ها در جهات یادشده قابل نقد هستند و مناسب‌ترین تفسیر برای آیه، عدم بازخواستِ توبیخی خدای متعال به خاطر مالکیت او و بازخواست توبیخی آلهه به خاطر مملوک بودن است.

یکی از واژگان پرکاربرد قرآنی که از سوی لغویان و مفسران مورد توجه قرار گرفته، ماده «فکه» به همراه مشتقات آن است. به موازات همین اختلاف معنایی، مترجمان قرآن نیز در بیان معنای واژه فکه گوناگون عمل کرده‌اند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی و با هدف دستیابی و یافتن دیدگاه صحیح در خصوص معنای ماده‌ «فکه»، به گردآوری، تحلیل و ارزیابی دیدگاه‌های لغویان و مفسران پرداخته و سپس بر اساس خروجی نهایی، ترجمه‌های آیتی، الهی قمشه‌ای، خرمشاهی، رضایی، صفوی، فولادوند، مشکینی، و مکارم شیرازی را از جهت توفیق یا عدم توفیق در معادل‌یابی این ریشه ارزیابی نموده است. برآیند پژوهش حاضر این شد که اصل معنایی و مفهوم لغوی این واژه به ترتیب «گشودن میان یک‌چیز با پر کردن چیزی لطیف» و «شادی زیاد به همراه غرور» بوده که در مصادیق مختلفی مانند «میوه» و «شوخ‌طبعی» به‌عنوان اسبابی برای ایجاد آن معنا به کار می‌روند. عملکرد ترجمه‌های یادشده، برای مشتقات مختلف ماده «ف‌ک‌ه» نیز متفاوت است؛ در برخی موارد، مانند انتخاب معنای «میوه» برای «فاکهه»، عملکرد آن‌ها موفقیت‌آمیز است؛ لیکن در برخی دیگر، مانند معنای «فاکه»، عملکرد مترجمان ضعیف ارزیابی می‌گردد.

ظهور پیامبران همواره با چالش­ها و مخالفت­هایی در قالب‌های گوناگونی از مواجهه نظامی تا جریان نفاق روبه‌رو بوده است. این موضوع در نخستین جامعه اسلامی به صورت آشکار وجود داشته است و بخشی از آیات قرآن کریم به ابعاد سخت و نرم آن اختصاص یافته است. جنگ نرم به معنای توانایی شکل دادن به باورها و کشش‌های دیگران و هدایت رفتار آنان، بدون بهره‌گیری از زور است. این پژوهش درصدد است پس از مفهوم‌شناسی جنگ نرم و تبین ابعاد و شاخص­های آن، مصادیق جنگ نرم را در چهار زمینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی در جامعه مسلمانی صدر اسلام بر اساس شواهد قرآنی و مستندات تاریخی به شیوه وصفی ـ تحلیلی تبیین کند.

جامعه امامیه در سده سوم هجری، تحت‌ تأثیر میراث روایی و اجتماعی دوره ائمه پیشین و چالش‌های پیش‌آمده در سامرا، با مشکلات فراوانی در معرفی و پذیرش امامت روبه‌رو شد. بخشی از این موارد را باید در طبقه‌بندی اجتماعی، نوع دست‌رسی به ائمه سامرا و سطح فکری شهروندان جامعه امامیه دید. تفاوت افراد نسبت به سازوکار شناخت امام و نوع باور به آن حضرت، سبب شد تا دست‌کم سه سبک برای شناخت امام در این دوره مطرح شود. چگونگی فهم این ساختار و مفهوم‌شناسی آن در بستر جامعه امامیه، پرسشی است که این نگاشته بدان می­پردازد. روش این نگارش، تحلیلِ اعتقادی، اجتماعی و سیاسی داده­های تاریخی - حدیثی منابع سده­های متقدم بر اساس نظریه سنخ‌شناسی اجتماعی است. یافته­ها ضمن تأیید چندگونگی سازوکار شناخت امام در میان امامیه، نگاه­های سیاسی، باورهای دینی و زمینه­های اجتماعی را در این سبک از امام‌شناسی، برجسته­تر می­دانند. سه دسته «امامیه سیاسی» - با تأیید جایگاه امام حسن عسکری7 توسط دربار عباسی - ، «امامیه عوام» - با مراجعه به امام و مشاهده کرامت و هیبت امام - ، و «امامیه نص­گرا» - با گرایش به نص - در کنار یک‌دیگر هندسه جامعه امامیه را در عصر امام حسن عسکری7 شکل می­دادند.

در سال­های اخیر زبان­شناسی شناختی خاصّه بُعد فرهنگی آن زمینۀ تحقیق و پژوهش در جنبه­های مختلف زبان را فراهم آورده است که از آن میان” استعار­ۀ مفهومی” ابزاری راهگشاست؛ بدین صورت که از میان مفاهیم و ابزارهایی (نظیر "طرح­واره­های شناختی" و "مقوله­های شناختی") که زبان­شناسی شناختی برای تحلیل­های زبانی بدست می­دهد، استعاره­های شناختی ابزاری برای تحلیل هر متن و از آن جمله متون کتاب­های مقدس فراهم می­آورد. چارچوب نظری پژوهش حاضر الگوی زبان­شناسی فرهنگی مورد نظر شریفیان(2017) است که در آن، استعارۀ مفهومی نوعی ابزار تحلیل فرهنگی محسوب می­شود. زبان و روش قرآن کریم عرفی و فرا عرفی است و بدیهی است که دلالت­های قرآن نیز بدین گونه­اند تا با قسم عرفی آن بتوان مفاهیم مورد نظر را برای عموم مخاطبان تبیین نمود. با لحاظ نمودن فرهنگ­سازی استعاره­ها و همچنین استفاده عرب از این بلاغت بیانی، خداوند متعال در قرآن کریم جهت تغییر الگوهای ذهنی و رفتاری انسان­ها، نه تنها این صنعت را تخطئه نکرده، بلکه آن را تأیید نموده است. در این پژوهش یکی از استعاره­های مفهومی قرآن کریم یعنی "دنیا بازار است" مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش­های اصلی تحقیق عبارتند از این­که استعارۀ دنیا به مثابه بازار به چه تعداد و به چه هدفی در قرآن کریم به کاربسته شده است و بسامد وقوع و رخداد آن در چه نوع از سوره­هایی بیشتر است و با استفاده از مبانی زبان­شناسی شناختی- فرهنگی چه تبیین­هایی می­توان برای طرح آن در این کتاب ارائه کرد. روش تحقیق هم تحلیل محتوا (به منظور تخمین و سنجش میزان بسامد وقوع این استعاره در متن قرآن کریم) و هم تحلیل کیفی (به منظور ارائۀ تبیین­های فرهنگی- شناختی در دلایل به کارگیری این استعاره در متن قرآن کریم) است. پیکرۀ تحقیق تمام آیات قرآن است. آیات حاوی عناصر واژگانی مربوط به بازار و کسب و کار استخراج شده­اند و بسامد وقوع این استعاره در هریک از این سوره­ها تعیین شده است. نتایج نشان می­دهد که 2/2 درصد آیات قرآن حاوی چنین استعارۀ مفهومی هستند. همچنین یافته­ها نشان می­دهند که تعداد این استعاره­ها در سوره­های مدنی بیشتر از سوره­های مکّی است، چراکه با توجه به نقش و اهمیت بازار و تجارت در زندگی و حیات اعراب در صدر اسلام و نیز به طور کلی با توجه به اهمیت آن در تأمین نیازهای فیزیولوژیک انسان عامل تحولات تاریخی- اجتماعی در یک سرزمین را می­توان به مثابه متغیری مستقل لحاظ کرد.

یکی از مهمترین اهداف سیاست جنایی پیش‌گیری از بزهکاری است و در بحث پیش‌گیری برخی از تدابیر درصدد هستند که با اجرای برنامه‌های آموزشی و اصلاحی و ایجاد وجدان خود الزام‌گر و کنترل درونی، فرد را به مسیر درست‌کاری و قانون مداری هدایت کنند. در حوزه حقوق کیفری نیز اصلاح وهدایت مجرمان از اهداف مهم مجازاتها است. از این منظر، آیاتی از قرآن کریم که در بردارنده مباحث مربوط به هدایت و اضلال است، یکی از مقوله‌‌های مهمی است که در کمیت و کیفیت تدابیر سیاست جنایی می‌تواند تأثیر به سزایی داشته باشد. از این رو، هدف اصلی این تحقیق بررسی و دستیابی به ارتباط آیات اضلال با تدابیر سیاست جنایی است. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اصلاح مجرمان ازدیدگاه اسلامی به عنوان یک ارزش شناخته می‌شود و روش‌هایی متناسب با فرهنگ اسلامی برای‌آن ارائه شـده اسـت. با این حال، از توجه به آیات اضلال، روشن می‌شودکه هدایت اجباری نمی تواند برای بسیاری ازمجرمان بازدارنده باشد. بلکه آنها باید با اختیار خود، مسیردرست را انتخاب کنند. یکی از مؤلفه‌های مهم در هدایت تشریعی آن است که افراد باید با اختیار هدایت را بپذیرند و هدایت اجباری ایشان امکان‌ پذیر نیست. بنا بر این، درمـحدوده تـعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، استفاده از مفاهیم آیات اضلال می‌تواند درسیاست گذاری‌های تقنینی، قضایی و اجرایی، بسیار تاثیرگذار بوده و راهنمایی برای تعیین کمیت و کیفیت اجرای تدابیر سیاست جنایی باشد.

یکی از موضوعات قابل بررسی در بحث اشتراک لفظی در زبان عربی، کلماتی هستند که بر دو معنای متضاد دلالت دارند. برخی محققان از قدما و متاخران از وجود این کلمات در زبان عربی دفاع کرده­ و برخی دیگر در صدد انکار یا محدود نمودن دایره آن­ها برآمده­اند. از آنجا که وجود چنین کلماتی در قرآن کریم به جهت اشتمال بر دو معنای متضاد می­تواند موجب برداشت­های متفاوتی از آیه گردد، توجه به نقش تفسیری آن­ها و رویکرد مفسران ادیب و لغت شناس، از نظر قبول یا رد، دارا بودن معنای ضد، ضروری است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، رویکرد نظری لغت­شناسان راجع به این کلمات را بررسی و ضمن معرفی کلمات مشهور در کتب اضداد، نقش تفسیری و معانی لغوی هر یک از آنها را مورد بررسی قرار داده است. نتایج به دست آمده نشان می­دهد که لغت­شناسان تعداد قابل توجهی از این کلمات را با طرح دلایل ادبی و لغوی از دایره کلمات اضداد خارج می­نمایند. بر اساس نظر محققان و نیز با توجه به بررسی لغوی و تفسیری این کلمات در آیات قرآن کریم، می­توان گفت که "پیدایش ضدیت در معانی کلمات اضداد"، پدیده­ای است که در اثر عوامل مختلفی به کلمه عارض شده و توجه به کاربرد کلمه در جمله و قراین و سیاق موجود در کلام، نقش مهمی در دریافت مقصود چنین کلماتی دارند.

قرآن کریم واهل بیت (ع) دو حقیقت روشن و عالی هستند که وظیفه ی هدایت بشریت از ظلمات به نور را به دوش می کشند. تمسک به ایندو وقتی کارآمد و هدایت آفرین است که جدای از هم فرض نشوند. هرگاه با تمسک به یکی از ایندو، دیگری از صحنه حذف شود؛ نه تنها هدایتگری خویش را از دست می دهد، بلکه گاهی ضلالت آفرین است. عبارات " قرآن به تنهایی برای ما کافیست" و عباراتی که به نحوی بر این معانی دلالت دارند، همگی باعث خسارات شدید بر امت مسلمان شده اند. آنچه در این مورد صحیح به نظر میرسد و شیعه بر آن اصرار دارد این است که اهل بیت(ع) با قرآنند. و هدایتگری آنگاه کامل است که ایندو حقیقت از هم جدا انگاشته نشوند. جدا ناپذیری اهل بیت(ع) از قرآن چیزی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است.اهل بیت(ع) علاوه بر اینکه همسو و همراه با قرآن هستند. نمونه های مجسم عمل به قرآن نیز هستند. در واقع آنها قرآن ناطقند و با پیاده سازی رهنمود های اخلاقی – عبادی قرآن در وجود خویش نمونه های اعلای هدایتگری هستند. تحلیل اطلاعات و داده ها در این پایان نامه به روش استنباطی- اجتهادی است. این روشی است که مفسرین عموما از آن بهره می برند.این روش کم و بیش در تفاسیر آیات الاحکام رعایت می شود و مفسر با رجوع به تمامی آیاتی که ذیل یکی از واجبات مانند نماز قرار می گیرند به بررسی دقیق آیات پرداخته و حکم شرعیه را استنباط می کند. این پژوهش برای نشان دادن اینکه اهل بیت(ع) نمونه ی عملی قرآن کریم هستند به بررسی اخلاقیات و عبادات در سیره ی عملی امام محمد باقر (ع) می پردازد. اخلاقیات در سه بخش اخلاق فردی و خانوادگی واخلاق اجتماعی مدنظر ما بوده و نمونه های عملی این سه بخش را به پیشگاه قرآن عرضه نمودیم تا عدم جدایی سیره اخلاقی و عبادی امام محمد باقر (ع) را از قرآن ثابت نمائیم. و در حوزه ی عبادات در دو بخش واجبات و مستحبات به توصیف وتبین عملکرد آن حضرت پرداخته و با ارائه ی آیات قرآن کریم و تحلیل قرآنی سیره ی حضرتش از حقیقت عدم افتراق ایشان از قرآن کریم پرده برداشته ایم.

پیشرفت اجتماع و نیل جوامع و تمدن‌ها به سعادت و کمال، آرزوی دیرینه بشر است. «اندیشه پیشرفت» از سوی متفکران علوم انسانی تعاریف گوناگونی داشته و مصادیق مختلفی را شامل شده است. تکوین و قدرت نفوذ اندیشه پیشرفت اجتماع، نیازمند ابتنای آن بر مبانی نظری استوار و محکمی مانند «فلسفه تاریخ» است. «ماهیت تاریخ» و «عوامل محرک تاریخ» دو مؤلفه مهم فلسفه تاریخ به‌شمار می‌آیند. فیلسوفان تاریخ و جامعه‌شناسان، «ماده» را ماهیت و موضوعاتی مانند: (نژاد)، (عوامل جغرافیایی)، (نظریه الهی)، (قهرمانان و (اقتصاد) را از مهم‌ترین عوامل محرک تاریخ بر شمرده‌اند.این نگاشته بر آن است تا بر اساس تفسیر شریف المیزان و با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، یکی از مهم‌ترین اقسام مبانی نظری «اندیشه پیشرفت اجتماع» یعنی «فلسفه تاریخ» را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد و با ارائه ادله مهمی، «اختلاف» را به‌عنوان ماهیت و «دین» را به‌عنوان عامل محرک تاریخ معرفی نماید.