جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم متفاوتی که از خدا در طول تاریخ در ذهن انسان ها پدید آمده است، بیشتر برخاسته از صفات خداوند است که به وجهی بیانگر ذات سرمدی اوست. یکی از عجیب ترین نسبت ها که به خداوند داده شده است نسبت جسمانیت است. همه کسانی که این نسبت را به خدا داده اند انگیزه واحد و یکسانی نداشته اند و علاوه بر آن عمق باورشان درباره خداوند نیز یکسان نبوده است. در این مقاله نخست تاریخچه ای از پیدایش مفهوم خدا و صورت های گوناگون آن به تصویر کشیده شده است، به گونه ای که ضمنا تحوّل مثبت در معرفت انسان از خدا را نیز ترسیم می‌کند. سپس به بررسی این تصویر خاص از خدا در نزد مسلمانان می پردازد تا نشان دهد که با وجود باورهایی این چنین در میان ایشان- که جریان هایی در حاشیه تلقی می شوند-در میان اندیشمندان بنام و بزرگ مسلمان هیچگاه حتی گمان چنین اندیشه ای هم به خدا نرفته است. امّا صرف نظر از انگیزه های جاهلانه، انتساب صفت ""بعد"" به خدا- که ترجمان دیگری از جسمانیت است - ازناحیه متفکر بزرگ غرب ، یعنی اسپینوزا، از آن جهت موجب تعجب است که شأن و مرتبت وی مجال مقایسه دیدگاه او با تصاویر عامیانه و جاهلانه از خدا نمی دهد. و لذا با نگاهی از سر تعمق، بخش دیگر این مقاله به بررسی تصویر وی از خدا، انگیزه او و سرانجام نقد نظر وی در این خصوص اختصاص داده شده است.

بحث اوضاع فلکی و موقعیت ستارگان و همچنین نحوه قرار گرفتن آن‌ها و متعاقباً سعدی و نحسی روزها مسأله‌ای است که از دیرباز توجه مردم را به خود جلب کرده است. بسیاری از مردمان بر این باورند ک اوضاع فلکی نقش تعیین‌کننده در اتفاقات زندگی آن‌ها دارد. این باور در بخش علمی مسأله، امری انکارناپذیر است مانند اعتقاد به تأثیر خسوف و کسوف در پدیدارهای طبیعی. اما بخش غیرعلمی آن عموماً به شکل خرافات در زندگی انسان‌ها نمود پیدا کرده است؛ این که اساساً اوضاع فلکی علاوه بر تأثیرات طبیعی بتواند تعیین‌کننده‌ی مفاهیم ارزشی از جمله سعد و نحس ایام باشد، دغدغه‌ای است که حتی فیلسوفان از آن فارغ نبوده‌اند؛ از جمله‌ی آن‌ها خواجه ‌نصیرالدین طوسی است. سوال پایه تحقیق حاضر آن است که خواجه نصیر الدین طوسی چه تبیین فلسفی از سعد و نحس ایام مطرح میکند؟ دستاورد این پژوهش عبارتست از آنکه مسأله سعد و نحس ایام و انتساب آن‌ها به اوضاع فلکی از نگاه فیلسوفان به دور نمانده است و خواجه نصیر الدین طوسی بر اساس مبانی انسان شناختی و جهاشناختی تاثیر افلاک بر نفوس و سعد و نحس ایام را تحلیل و تبیین کرده است. او معتقد است فعل و انفعالات و حرکت افلاک و شکل و نظم بین ستارگان و اجسام فلکی ، با توجه به توان و قابلیتی که نفس انسانی برای تاثیر در جسم و تاثر از آن دارد، می تواند موجبات سعدی و نحسی ،در زندگی انسان و همچنین تأثیر در زمین و اجسام موجود در آن را فراهم سازد .

این کار پژوهشی و تحقیقاتی تحت عنوان «مسئله نجات شناسی از دیدگاه امام محمد غزالی با محوریت احیاء علوم دین» به روش تحلیل محتوا می باشد که با محوریت کتاب إحیاء علوم دین، به دیدگاه غزالی در مورد نجات می پردازد.همانطور که می دانیم در الهیات و کلام اسلامی غزالی به عنوان اندیشمند عارف مسلمان جایگاه رفیع عرفانی و کلامی دارد. غزّالی ، کلام اسلامی را برای نخستین بار در جهان اسلام، رنگ و بوی عرفانی بخشید. از جمله «مسئله نجات» را در قالب عرفان صحوی بیان داشت. در کلام اسلامی «سعادت» ، مفهومی کلی است که در بردارنده مفاهیمی چون؛ لقاءالله، سعادت آخرت، جاودانگی و نجات است؛ بنابراین «نجات» مفهومی جزیی و زیر مجموعه مفهوم سعادت است. نگاه غزالی به این مسئله نیز همین است و منجیات را در چهارچوب عرفانی مورد بررسی قرار می دهد . این پروژه، به این مسئله می پردازد که نجات شناسی از دیدگاه امام محمد غزالی ، چیست؟ هدف نگارنده از پرداختن به موضوع نجات، یافتن پاسخ به این سؤال بود که در نگاه عرفانی غزالی که جایگاه ممتازی در عرفان اسلام دارد، نجات به چه معناست؟ در کنکاش در کتاب إحیای علوم دین جلد چهارم به روش تحلیل محتوا به روشن شد که «نجات» از منظر غزالی این است که مفهومی فردی و اخروی است و به معنای نجات قلب و درون انسان از قید و بندها و تاریکیهاست.

متیو لیپمن، پردازشگر مفهوم فلسفه برای کودکان، عنوان فلسفه را در برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان، متفاوت از برداشت عمومی فیلسوفان از این واژه انتخاب کرده است؛ تا جایی که می‌توان اذعان نمود که این مفهوم اساساً در سپهر معنایی فلسفه قرار نمی‌گیرد و یا بسیار کم‌وسعت‌تر از آن است. مقاله حاضر بر آن است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی، برنامه فلسفه برای کودکان را در ارتباط و در تراز با جایگاه و مرتبه دانش فلسفه با تأکید بر دو مٶلفه معنا و موضوع فلسفه بررسی نماید. همچنین از دیدگاه تربیت اسلامی که نظام تربیتی در کشور ما به تأسی و تأثیر از آن صورت می‌گیرد، ضرورت یا عدم ضرورت آموزش فلسفه به کودکان و نیز اولویت آن را بررسی کند. نتایج نشان‌دهنده آن است که معنا و موضوع فلسفه در «فلسفه برای کودکان» با معنا و موضوع رایج آن در دانش فلسفه که موجود بما هو موجود است، تفاوت دارد. موضوع فلسفه در فلسفه برای کودکان از سطح موضوعات و مسائل محیط طبیعی و اجتماعی فراتر نمی‌رود؛ چرا که در این برنامه، تأکید بر عدم رسیدگی به موضوعات و مسائل متافیزیکی است. حال آنکه متافیزیک و مسائل آن از جمله موضوع خدا، از موضوعات اساسی در فلسفه بوده و تربیت اسلامی نیز بر مدار آن استوار است. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در تربیت اسلامی، دستور و توصیه مستقیمی به آموزش فلسفه برای کودکان وجود ندارد. اما از سوی دیگر، فلسفیدن به وسیله کودکان نهی نیز نشده است. با این حال، اولویت آموزش‌ها در تربیت اسلامی، آموزش فلسفه نیست؛ بلکه اولویت با آموزش اصول، عقاید، آداب و اخلاق اسلامی و تأدیب کودکان است. بدین‌سان فلسفه برای کودکان در اولویت نظام تربیت اسلامی قرار نمی‌گیرد.

مسئله ی نبوت در کلام سنتی مسلمانان، اعم از شیعه و سنی، تصویر کاملا معلومی دارد. اما متفکرین معاصر از آن قرائت هایی را عرضه داشته اند که بعضا با رویکردهای سنتی سازگاری ندارد. امروزه بعضی از متفکران معاصر با این نگاه که انسان در عصر جدید وارد دوران بلوغ فکری شده است و این مسئله تفسیر ما را از مسئله نبوت دگرگون می سازد؛ به طرح سازواره ای از این مسئله پرداخته اند که به گمان بعضی موضوع را از آن چه در سنت قدیم و رویکردهای افرادی چون خواجه نصیر الدین طوسی و قاضی عضدالدین ایجی (که یکی متکلم شیعی و دیگری متکلم اهل سنت است) مطرح بوده، به طور بنیادی متفاوت کرده است. لذا برای تحلیل این قرائت های جدید و مقایسه ی آن با رویکردهای سنتی اسلامی، ابتدا باید آرای متکلمین سنتی و رویکردهای جدید را شناخت و سپس با شناخت رویکرد سنتی و مقایسه ی آن با نظریات معاصر، به بیان ویژگی ها، اشتراکات و اختلافات این دیدگاه ها پرداخت.پژوهش حاضر درصدد است تا با بیان مساله ی نبوت از منظر خواجه نصیرالدین طوسی و قاضی عضدالدین ایجی، ادعا، استدلال و آرای مورد پذیرش هر یک را بررسی نموده و سپس به بررسی این مساله از دیدگاه عبدالکریم سروش و نصر حامد ابوزید پرداخته و در پایان اختلافات و اشتراکات دو دیدگاه سنتی و معاصر را بیان کند.

ارتباط میان انفعال و عواطف انسانی با صور گوناگون هنر ازجمله مباحث موردتوجه در فلسفۀ اسلامی است و تخیل قوی و ایجاد عواطف نفسانی، دو مؤلفۀ اصلی لحاظ­شده در تعاریف فلاسفۀ مسلمان از انواع هنر هستند. ابن‌سینا نیز ازجمله فلاسفه‌ای بوده که به این ‌موضوع اهتمام داشته است. با عنایت به این مسئله، مقالۀ پیشِ­روی با رویکرد توصیفی- تحلیلی نگاشته شده و پرسش‌ اصلی مطرح ­شده در آن بدین شرح است که ازنظر ابن‌سینا در مواجهه با اثر هنری، چه انفعال نفسانی یا عواطفی در انسان ایجاد می‌شود. به ­دنبال آن، دو پرسش فرعی بدین شرح نیز در این پژوهش موردنظر بوده ­اند: چه عواملی باعث ایجاد این انفعالات نفسانی می‌شوند و چه ارتباطی میان انفعال نفس و حدوث عواطف یا احساس و ادراک اثر هنری وجود دارد؟ شایان ذکر است که در حکمت سینوی، حالاتی متفاوت مانند قبض و بسط، تعجب و حیرت، و نشاط و حزن از انواع انفعال نفس برشمرده شده ­اند و بررسی آثار ابن‌سینا نشان می‌دهد انفعال درنتیجۀ تعامل سه عامل صورت یا ترکیب‌بندی، محاکات و طبع انسان به­ وجود می‌آید. این عواطف درپی ادراک اثر پدید می‌آیند؛ از این روی، دارای ابعاد شناختی هستند و می‌توان آن­ها را راهی برای شناخت معنا و حتی معیاری برای زیبایی اثر قلمداد کرد.

رساله حاضر سعی در تحلیل و بررسی دیدگاه های اجتماعی و سیاسی فارابی و ابن سینا به عنوان دو اندیشمند و نظریه پرداز اجتماعی دارد. در مسائل اجتماعی، این دو فیلسوف دیدگاه های حکیمانه ای دارند که متأثر از فلسفه نظری آنهاست. با توجه به انسجام اجزای نظام فلسفی هر کدام از این اندیشمند، ضروری است برای روشن شدن اندیشه اجتماعی شان در اولین گام به مباحث هستی شناختی و انسان شناسی ایشان پرداخته شود. فارابی علم مدنی را لازمه اداره حکومت فاضله می داند. ابن سینا نیز فایده حکمت مدنیه را تعالی بخش افراد در اداره کشور می داند. فارابی و ابن سینا هردو بر مدنی الطبع بودن انسان اتفاق نظر دارند. فارابی جوامع را بر اساس کمی و کیفی تقسیم می کند و به دنبال آن به شرح و توضیح مدینه فاضله و رئیس آن می پردازد. ابن سینا نیز لازمه برپا داشتن حکومت و لازمه تداوم نظم مدنی را قانون می داند. فلسفه سیاسی این دو فیلسوف در مبانی نگرشی و نظام معنایی و مفهومی متأثر از وحی می باشد و غایت آن را سعادت است که با سیاست و ریاست فاضله در مدینه فاضله دنبال می شود. فایده حکمت مدنی نزد ابن سینا با تعریف فارابی متفاوت است و نسسبتی که فارابی میان «عقل» و «وحی» برقرار کرده بود، در فلسفه ابن سینا دستخوش دگرگونی شده و سیاست همواره نزد شیخ اززاویه شریعت تحلیل شده است.

نظر به تعدّد و تنوّع ادیان در روزگار ما و ادعایی که هر یک از آنها مبنی بر حقّانیت و نجات دارند، رویکردهای مختلفی خصوصاً در عصر حاضر نسبت به چنین ادعاهایی مطرح شده است که عمدتاً بستر آن در غرب فراهم گردیده است. الهیات مسیحی که بیش از هر دین دیگری خود را در مواجهه با پیروان ادیان و نحله های مختلف فکری دیده و از طرفی بر حقّانیت و نجات تأکید دارد، اکنون با این مسئله جدّی روبه‎روست که مدّعیان ادیان دیگر نیز همین ادعا را داشته و بنابراین یا باید در مقابل حریفان جدّی خود بایستد و یا کثرت آنها را به رسمیت بشناسد و به گونه ای به پلورالیسم دینی تن دردهد. آنچه در غرب اتّفاق افتاده است، صورت اخیر مسئله است که با تلاش های متکلّم معاصر مسیحی، جناب «جان هیک» بیشتر پیوند خورده است. در بینش جان هیک کثرت ادیان به رسمیت شناخته شده و او سهمی برای حقّانیت و نجات آنها قایل شده است. عللی همچون توسعه ارتباطات، معاشرت با پیروان ادیان گوناگون، افول معنویت و در مواردی وجود آموزه‏هایی عقل‎گریز در ذات پارادوکسیکال دین مسیحی، انحصارطلبی و علل دیگر از عوامل عمده گرایش به پلورالیسم دینی و سبب تقویت بنیان های این نوع نگرش گردیده است. نویسندگان این مقاله با عنایت به اهمیت موضوع در صدد استقرای آن علل بوده و حتّی الامکان با بررسی پاره‏ای از نقدهای وارد بر آنها در پی آن‏اند چشم اندازی از علت عدم اقبال متکلمان مسلمان را به این نوع اندیشه ترسیم نمایند.

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه فلسفی ملاصدرا درباره ی رویکرد تربیتی معاد است این پژوهش از تحقیقات نظری است و با روش تحلیلی - اسنادی ضمن بیان آراء ملاصدرا در زمینه ی معاد و مقدمات آن به بررسی نقش اعتقاد به معاد در زندگی دنیوی و اخروی انسان پرداخته است .نتایج این پژوهش نشان می دهد که ملاصدرا تهذیب و تزکیه ی نفس را برای نیل به تربیت انسان و رسیدن به کمال و سعادت واقعی که کشف معرفت حق و لقا الله است ، ضروری می داند . بر اساس مبانی فلسفی مطرح در دیدگاه وی ، اعتقاد واقعی و ایمان راسخ به معاد و حیات پس از مرگ سبب می شود که با ساماندهی زندگی دنیوی و دوری از تعلقات مادی و آلودگی ها و پلیدی ها ، حیات اخروی مطلوب و همراه با سعادت واقعی را بدست اورد. واژه های کلیدی : تربیت ، معاد ، انسان ، ملاصدرا

نفس و ویژگی‌های آن، در فلسفه‌ی غرب و فلسفه‌ی اسلامی از گذشته تا به امروز جزء یکی از مهم‌ترین مسائل و پرسش‌های پیش روی فلاسفه بوده است. نفس، چگونگی پیدایش و بقای آن از مسائل پیچیده و دشواری است که پاسخ آشکار و ارائه دیدگاه واحد برای آن انسان را تا به امروز دچار مشکل‌های فراوانی کرده است. این جستار کنکاشی است تطبیقی پیرامون رویکرد ابن‌سینا به نفس و میزان تأثیرپذیری وی از آموزه‌های دینی؛ گرچه فلاسفه‌ی بسیاری درزمینه‌ی نفس به نظریه‌پردازی پرداخته‌اند اما شیخ‌الرئیس در فلسفه‌ی مشاء علاقه‌مندی فراوانی در این زمینه از خود نشان داده است. دیدگاه قرآن و روایات نسبت به نفس چنان گستره‌ی وسیعی دارد که پرداختن به تأثیر آن بر روی فلاسفه‌ی اسلامی از مسائلی است که ذهن بسیاری را به خود مشغول ساخته است. در این تحقیق ضمن معرفی دیدگاه مکتب فلسفی و مکتب دینی در رابطه با نفس، قوا و نحوه‌ی تجرد آن، چگونگی معاد و درجاتش در سرای واپسین می‌توان به این نتیجه رسید که ابن‌سینا هیچ‌کدام از آموزه‌های فلسفی را مخالف با شریعت ندانسته و بالعکس در بسیاری از موارد در بحث‌هایش از آموزه‌های شریعت استفاده می‌کند، وی علاوه بر اقرار به اسلام خویش، آموزه‌های دینی را نیز در فلسفه‌ی خویش وارد کرده و با بیان فلسفی به تبیین آن‌ها می‌پردازد.