جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمد مجتهد شبستری با تکیه بر دیدگاه هرمنوتیکی و تفسیری خود، قرآن کریم را «کلام نبوی» و قرائت توحیدی پیامبر اسلام از جهان در پرتو وحی می‌داند. در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه‌ای به نقد دیدگاه تفسیری او پرداخته‌ایم تا با نشان دادن نقاط ضعف این دیدگاه، سستی نظریۀ او دربارۀ «کلام نبوی بودن قرآن» بیش از پیش آشکار شود. علاوه بر اینکه نظریۀ تفسیری وی به انکار نبوت و دین می‌انجامد، نقاط ضعف دیگری در آن به‌چشم می‌خورد که عبارتند از: عدم توجه به معنای دیگر تفسیر؛ عدم توجه به اقسام پیش‌دانسته‌ها؛ عدم توجه به مراتب فهم و مدلول‌ها؛ جمع کردنِ دو دیدگاه و نیز دو روش غیرقابل‌جمع؛ همگانی دانستن مقبولات عصر مدرنیته و نیز نظریۀ هرمنوتیک فلسفی؛ خلط میان جزء و کل؛ عدم پایبندی به یکی از مبانی خود؛ معرفی معیار سستی به‌عنوان معیار تنقیح و سنجش پیش‌دانسته‌ها و غفلت از مهم‌ترین کاربرد زبان..

محمّدصادق اردستانی (متوفی 1134ق) یکی از حکمای برجسته در مکتب فلسفی اصفهان است. در کتابشناسی‌های گوناگون ده اثر را به حکیم اردستانی منسوب کرده‌اند؛ ابتدا این آثار ذکر می‌شوند سپس درباره‌ هر یک از آنها توضیحاتی داده می‌شود:1-رساله‌ جعلیه‌ صادقیه2-رساله فی الجعل3-مقاله فی وحده الوجود4-گفتاری در مبدأ و معاد5-«حکمت صادقیه» یا «قوای نفس»6-اختیارات الایام 7-کلید بهشت8-رساله‌ای در تفسیر آیه‌ نور9-رساله‌ «تباشیر» در عرفان10- حواشی بر کتاب شفااولین توضیح اینکه شماره‌های سوم و چهارم یعنی «رساله فی الوجود» و «گفتاری در مبدأ و معاد» در واقع همان «رساله‌ جعلیه» هستند که تنها در عنوان با هم متفاوتند؛ در ادامه کتابشناسی هر یک از موارد بالا آورده می‌شود. 1- رساله‌ جعلیه رساله‌ای مختصر به زبان فارسی درباره‌ «جعل و ایجاد و کیفیت نسبت میان جاعل و مجعول در فلسفه الهی» است. در مجموع شش نسخه از آن در دست ما می‌باشد که اطلاعات نسخه‌شناسی آنها به این شرح است:-نسخه‌ای در کتابخانه‌ مجلس شورای اسلامی است با نام «مفتاح اسرار الحسینی» از عبدالرحیم نوربخشی دماوندی که از شاگردان ملاصادق می‌باشد. در مفتاح دوم آن، رساله‌ جعلیه را با عنوان «دلیلی است از عالم ربانی و عارف حقانی استادم مولانا محمدصادق اردستانی قدس سره العزیز که در اثبات مبدأ و معاد استنباط کرده است» آورده است. تاریخ کتابت آن 1160ق و شماره بازیابی آن 484 می‌باشد. -نسخه‌ای در کتابخانه‌ آستان قدس رضوی با نام «رساله‌ حدوث عالم» از عبدالنبی شیرازی است که در پایان آن این رساله با عنوان «دلیلی از عالم ربانی و عارف حقانی مولانا محمدصادق اردستانی قدس سره العزیز در اثبات مبدأ و معاد» آمده است. سال کتابت آن 1186ق و شماره بازیابی آن 7102 می‌باشد. -نسخه‌ای در کتابخانه‌ آستان قدس رضوی که در تاریخ 1206ق کتابت شده و شماره بازیابی آن 560 است. این رساله را محمدمهدی بن هدایت بن محمدطاهرموسوی که جدش از شاگردان ملامحمدصادق بوده از فارسی به عربی ترجمه کرده که همراه همین نسخه‌ی مذکور می‌باشد. -نسخه‌ای در کتابخانه‌ آیهالله مرعشی نجفی که در تاریخ 1218ق کتابت شده و شماره بازیابی آن 2/5093 می‌باشد. -نسخه‌ای در کتابخانه‌ مسجد اعظم قم که تاریخ کتابت آن قرن سیزدهم و شماره بازیابی آن 6/2811 می‌باشد. -نسخه‌ای در کتابخانه‌ آیهالله آخوند همدان با نام «مقاله فی وحده الوجود» با شماره بازیابی 13/188 است که در واقع همین رساله‌ جعلیه می‌باشد. در فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌ی غرب مدرسه آخوند، زبان این اثر، عربی ذکر شده است امّا این اشتباه به این خاطر روی داده است که صفحه‌ی قبل از این رساله که حکم مقدمه را دارد به زبان عربی است ولی این مقدمه از ملاصادق نمی‌باشد بلکه از مولف یا کاتبی است که رساله‌ ملاصادق را در اینجا آورده است. تاریخ کتابت آن نیز مشخص نیست.نسخه‌ دیگری نیز در فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی به همراه ترجمه‌ی عربی آن ذکر شده که شماره بازیابی آنها به ترتیب 4/1995 و 3/1995 می‌باشد اما در مراجعه به کتابخانه‌ی مجلس در تاریخ 9/4/1393 مشخص شد که این نسخه به دلیل نامعلومی مفقود شده است.2- رساله فی الجعلرساله‌ای مختصر به زبان فارسی درباره‌ی «جعل» است که البته غیر از رساله‌ی پیشین است و حکیم اردستانی آن را در پاسخ میرزا علی بیک ترشیزی شاگردش و شاگرد میرزا نصر ترشیزی از شاگردان میرقوام قزوینی نوشته است. از این رساله سه نسخه در دست ما می‌باشد که اطلاعات نسخه‌شناسی آنها به این شرح است:-نسخه‌ای د