جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اينكه همه رنجها از خداوند نيست و خداوند سموم و عقاقير مفيده هر دو را آفريده است و تناول باختيار ماست، و بدينگونه گوشه اي از مسئله جبر و اختيار را مورد گفتگو قرار داده است آغاز كتاب: رساله در مسئله معضله ايضاله. مسئله معضلة. نتوان گفت كه جميع امراض و الام از حضرت حقست چه اوست كه خالق اشياء ضاره و ايجاد عقاقير و اغذيه و اشربه متخالفة الخواص كرده است انجام كتاب: و ليكن مضرت نكند الابتكصر، گويند در درجه دومست و اگر مضرت كند و ليكن هلاك نكند الابتكثير، گويند دردرجه سوم است و اگر هلاك كند در درجه چهارم است [مجلس شورا 15/332 با عنوان «مسدله معضله» و ناشناس؛ فهرستواره منزوي 6/124]

در اين بحث بسيار كوتاه آراء مختلف پيرامون موضوع قدر در افعال بندگان، بررسي شده و در آن رد و ايراد مي شود با استفاده از بعضي از آيات قرآني. «‌سيد احمد اشكوري » آغاز كتاب: بسمله اعلم ان مسئلة القدر في الافعال الاختيارية من الغوامض ... انجام كتاب: وخير الامور اوسطها. والله اعلم بالصواب [دانشگاه تهران 8/750؛ دانشگاه تهران 8/750؛ فهرست سپهسالار 4/395؛ فهرست سپهسالار 25/4] شرح و حواشي: القدر في افعال العباد (2) = القدرية = شرح رسالة القدر و القضا احسائي، احمد بن زين الدين (1166-1241)

رساله ايست كه سيد شريف بجهت امير زاده امير محمد حاكم شيراز نوشته است. (محمد باقر حجتي) رساله ايست (بنوشته بالاي نسخه) از مير سيد شريف گرگاني در بيان اعتقاد اهل سنت و جماعت و بيان مذاهب حق و باطل. از مير سيد شريف رساله اي «در بيان اسلام و ايمان و اعتقاد و مذاهب» در كتابخانه دانشكده الهيات جزء مجموعه شماره 308 ج موجود است كه در چند فصل است و آغاز و انجام آن كه در فهرست نقل شده با نسخه ما مطابقت ندارد. با مراجعه آن نسخه ميتوان ارتباط بين اين دو نسخه را دريافت. اين رساله داراي اين دو فصل است: ‌ فصل اول در اصول اعتقادات. فصل دوم در بيان اختلافات مذاهب. مؤلف در فصل دوم، سني را مقابل معتزلي قرار داده و اختلافات آنان را در مسئلة رؤيت و قضاء و قدر و ديگر مسائل بدينگونه نقل كند و اما از ديگر فرق ياد نكرده جز در اواخر فصل، در مسئله امامت كه از «خارجي» و «شيعي» نيز ياد كرده و در پايان گويد: «شيعه و خوارج هر دو بر ضلالت اند و مذهب حق، مذهب اهل سنت و جماعت است». در مراجعي كه تاكنون بآنها مراجعه كرده ام ذكري از اين رساله در ضمن مؤلفات سيد شريف نيافتم و در هر حال با وجود اين رساله كه در عقيده او صراحت دارد، آوردن قاضي نورالله شوشتري، شريف را در عداد علماء شيعه شگفت انگيز است. در فهرست برلن (نسخ عربي) دو رساله بنام عقائد اهل سنت و جماعت يا «عقائد اهل سنت و جماعت» يا عقايد سنيه ياد شده بدون ذكر نام مؤلف. وجود دو سرآغاز براي اين رساله اين شبهه را به ذهن مي زند كه او داراي دو رساله است كه يكي تلخيص ديگري باشد و يا ممكن است دو تحرير از يك رساله باشد. رساله اعتقاديه مير سيد شريف دو باب دارد. باب اول-بيان اصول عقائد باب دوم-اختلافات بين فرق و با عنوانهاي «معتزلي گويد» و «سني گويد». در بخش حاضر نخست شبهات فلاسفه در حدوث عالم و حشر جسماني تقرير و پاسخ گفته شده و سپس 6 مسئله مورد اختلاف بين معتزل و سني با عنوانهاي «معتزلي گويد» و «سني گويد» ياد شده. آغاز كتاب: 1: بسمله و به نستعين الحمدلله و سلام علي عباده الذين اصطفي علي الخصوص ... . . اما بعد اين رساله ايست در بيان اعتقاد اهل سنت و جماعت و بيان مذاهب حق و باطل فصل اول در بيان اعتقاد بدانكه هيچ بنائي ... 2: بدانكه ارشدك الله في الدارين كه از اهم مهمات دينيه است بيان اختلاف فلاسفه در حدوث عالم و در حشر اجساد و در شبهه ايشان. تقرير خلاف در آنكه فلاسفه گفته اند عالم قديم است و هميشه بوده است و خواهد بود و تمسك باين وجه كرده اند كه وجود عالم عطائي است از حضرت خداوند تعالي ... . انجام كتاب: و مذهب حق مذهب اهل سنت و جماعت است و السلام علي من اتبع الهدي و صلي الله علي سيدنا و حبيبنا محمد و علي آله و صحبه اجمعين [روضات الجنات ص 497-499 فهرست برلين 8405 و 7/1954 فهرست الهيات: 10 و 212؛ مجلس شورا 9/596 و 9/609؛ الهيات تهران ص 210؛ فيلم دانشگاه 1/575؛ فهرستواره منزوي 6/148 و 6/185 با عنوان «شريفيه» و 9/426 «عقايد اهل سنت و جماعت]

منسوب به مير سيد شريف جرجاني. اين رساله با بحث از وجود و عدم شروع مي شود و سپس در آن از روح و عقل و فرشته و شيطان صحبت به ميان مي آيد . نويسنده آن در ضمن بحث خود از استدلال هاي فيلسوفان كمك مي گيرد . ظاهراً اين نويسنده مير سيد شريف جرجاني است . (انوار) اين كتاب گويا آخرين تاليف اوست. «منصور» و منزوي احتمال داده است كه مؤلف زين الدين علي بن جمال الدين احمد صوفي اردستاني باشد. در شش فصل (در 3 ص) از شريف گرگاني نيست (منزوي 816) (محمد تقي دانش پژوه، ايرج افشار) مختصري است در شش فصل در موضوع حكمت و عرفان؛ مؤلف در آن به مسائلي همچون معرفت صانع ،‌حقيقت روح و عقل ، فرشته و شيطان و وجود و عدم پرداخته است. آغاز كتاب: بعد البسمله : بدان ارشدك الله للصدق و الصواب كه بعضي از طالبان راه يقين در باب معرفت صانع و صنع كلمه چند گفته محصول آن در اين فصول مسطور است انجام كتاب: لمعه از آن مرتبه چون برق خاطف ظهور كند و اشارات ايشان بتوحيد از آنجا ناشي گردد و الله الموفق للصواب و اليه المرجع و المآب ]كتابخانه ملي 1/227؛ فهرست سپهسالار 3/21؛ فهرستواره منزوي 6/58 ( 1 نسخه، ناشناس) و 6/189[

اين حاشيه از آغاز (=مقصد اول) شرح اصفهاني است تا پايان جواهر و اعراض (=مقصد دوم) . بنوشته مؤلف ذريعه بنقل از رياض العلماء، گرگاني در تأليف اين حاشيه، از حاشيه نصيرالدين كاشي (م-775) مايه گرفته . علي بن محمد معروف به نصيرالدين، تعليقاتي بر شرح اصفهاني نوشته است در نهايت دقت و استواري و بهمه اعتراضات اصفهاني بر خواجه پاسخ گفته و قوشچي از آنجا كه پاسخهاي كاشي را قانع كننده يافته و توانايي رد آن را در خود نديده، از نقل سخنان او صرف نظر كرده . بر تعليقات شريف گرگاني بسياري از كلاميان و فيلسوفان حاشيه نگاشته اند.(عبدالحسين حائري) حواشي معرفي شده بر حاشيه جرجاني عبارت است: 1- حاشيه ميرصدرالدين دشتكي (م 903)«الذريعه 6/70» 2-حاشيه شجاع الدين الياس رومي (929ق)« كشف الظنون 1/347» 3-حاشيه ابن خطيب، محمد بن ابراهيم(901ق) 4-حاشيه سنان الدين يوسف معروف به عجم سنان مفتي آماسيه.(936ق)«كشف الظنون 1/347» 5-حاشيه مولي ابن معيد، كه حاشيه خطيب زاده را تلخيص كرده و نسخه از آن در اسكوريال مادريد نگهداري مي شود 6-تلخيص الحواشي التجريدية الخطيبية، از طاش كبري زاده، احمد بن مصطفي (962ق). كه آنهم تلخيصي از كار خطيب زاده است و نسخه آن در اسكوريال نگهداري مي شود.«كشف الظنون1/348 و مجلس 5/111» 7-حاشيه احمد طالشي جيلي (930)« كشف الظنون 1/347» 8-حاشيه احمد بن موسي بن شمس الدين مشهور به خيالي(870)، با آغاز:الحمد لله الذي تقدس كنه ذاته عن ادراك العقول..«كشف الظنون 1/347، معجم المطبوعات العربية 1/852» 9-حاشيه شاه محمد بن حرم (978ق)« كشف الظنون 1/348» 10-حاشيه ابن بردعي محيي الدين محمد بن محمد بردعي (927)« كشف الظنون 1/348» 11-حاشيه طاش كبري زاده، احمد بن مصطفي (962)، فقط بر بحث ماهيت آن حاشيه نوشته و در آن نظرات قوشچي، دواني، صدرالدين دشتكي، و ابن خطيب را مختصر جمع كرده است.« كشف الظنون 1/348، مجلس 5/111، فهرست اسكوريال 1/453» 12- حاشيه ابوزكريا محيي الدين احمد بن ابراهيم نحاس دمشقي (814)، اين حاشيه فقط بر بحث ماهيت است. «كشف الظنون 1/348» 13-حاشيه شمس الدين احمد بن محمود معروف به قاضي زاده مفتي (982ق)، فقط حاشيه بر بحث ماهيت است. « كشف الظنون 1/348» 14-حاشيه مولي عبدالغني بن امير شاه بن محمود (971ق)« كشف الظنون 1/348» 15- حاشيه مولي محمد معروف به سپاهي زاده (997ق) « كشف الظنون 1/348» 16-حاشيه محمد بن عبدالكريم معروف به زلف نگار (962ق) «كشف الظنون 1/348» 17- حاشيه محيي الدين محمد بن قاسم مشهور به اخوين (904ق) « كشف الظنون 1/347» 18- حاشيه محمد بن محمود مغلوي وفائي (940ق) « كشف الظنون 1/347» 19- حاشيه حسام الدين حسين بن عبدالرحمن توقاتي (926ق) « كشف الظنون 1/347» 20- حاشيه مولي علي بن امرالله مشهور به ابن جنائي (979ق)، تاليف در سال 953ق. «كشف الظنون 1/347» 21- حاشيه عبدالرحمن مشهور به غزالي زاده. « كشف الظنون 1/347» 22- حاشيه خضر بن عبدالكريم (999ق) « كشف الظنون 1/348» 23- حاشيه خضر بيك بن قاضي جلال الدين بن صدرالدين بن ابراهيم حنفي رومي (863ق). « هدية العارفين 1/346» 24- حاشيه شجاع الدين كوسج « كشف الظنون 1/348» 25- حاشيه سليمان بن منصور طوسي معروف به شيخي، او اين حاشيه را بر حاشيه جرجاني و حاشيه ابن خطيب بر حاشيه جرجاني نگاشته است. آغاز: الحمد لله المتكلم بكلام ليس من جنس الحروف و الاصوات. « كشف الظنون 1/348» 26- حاشيه ملا زاده (قرن 10)، نسخه اي از آن در كتابخانه ملي است 27- حاشيه محمد رضوي (قرن 11)، نسخه از آن در مجلس شوراست 28- حاشيه ناشناس، نسخه اي از آن در كتابخانه گلپايگاني است 29- حاشيه ناشناس، نسخه اي از آن در كتابخانه گلپايگاني است. 30- حاشيه ناشناس، نسخه اي از آن در كتابخانه گلپايگاني است. از اين حواشي فقط حاشيه خطيب زاده، عجم سنان، محمد رضوي و ملا زاده نسخه از آن در ايران معرفي شده است. نكته قابل توجه اين كه شرح اصفهاني و شروح آن در ايران و علماء اين خطه كمتر مورد توجه بوده در حالي كه شروح و حواشي شرح قوشچي در ايران بسيار مورد اعتناء قرار گرفته و نسخ بسياري از آنها در ايران موجود است«درايتي» اين كتاب ساليان دراز جز برنامه درسي بوده است، متن شرح قديم اصفهاني است. بسيار مفصل است، متن از خواجه طوسي و شرح از شمس الدين محمود اصفهاني در گذشته 746 است . ( محمد تقي دانش پژوه ) آغاز كتاب: اما بعد الحمد واجب الوجود علي نعمائه،‌خص بالذكر من صفاته العلي ما هو اخص به اعني الوجوب الذاتي ...فاني مجيب الي ما سألت من تحرير .. و مما قادني الدليل اليه و قوي أقول .. لما علم الکلام باحثاً عن .. لاجرم رتبه علي ستة مقاصد المقصد الاول في الامور العامة انجام كتاب: انجام مقصد اول: بالقياس الي ذلك الشي المقترن بالمعلول يسمي علة عرضية تم المقصد الاولي انجام كتاب: التأثر بقبول تلك الصفة فيكون هناك متأثرة اخري و هكذا فليزم التسلسل. الحمدلله علي وصول الكلام الي هذاالمقام و به الاستعانة في توفيق الاتمام و صلي الله علي سيدالانام محمد و آله الكرام و صحبه العظام. ]کشف الظنون 1/250 و 1/347 ؛ مرعشي 11/260 ؛ آستان قدس 1/106 ؛ الذريعة 6/32 ؛ التراث العربي 2/303 ؛ امام صادق عليه السلام قزوين ص 90 ؛ الفبائي آستان قدس ص 197؛ دانشگاه تهران 3/231 ؛ فهرست آستان قدس 4/82 ؛ شخصي ميبدي 2/120 ؛ موسسه آية الله بروجردي 2/332 ؛ عكسي مركز احياء 6/27؛ نشريه 11/891 و 11/194 و 11/502 ؛ كتابخانه نوربخش 2/237 ؛‌ فهرست الفبائي آستان قدس ص 197 ؛ رايانه ملي ص 140 و 2248 ؛‌ ميراث شهاب س7ش1-/2 40 ؛ مجلس شورا 32/334 و 2/68/24 و 2/591/29؛ الاوقاف العامة موصل 4/50 ؛ رايانه آستان قدس ؛كتابشناسي تجريد العقايد ص 44-46؛دنا 4/75-77[ شرح و حواشي: حاشية حاشية الجرجاني علي تسديد القواعد (-) حاشية حاشية الجرجاني علي تسديد القواعد (-) حاشية حاشية الجرجاني علي تسديد القواعد (-) حاشية حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد خطيب زاده، محمد بن ابراهيم (-901) حاشية حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد = حاشية علي حاشية سيد شريف بر شرح قديم تجريد عجم سنان، يوسف بن الياس (-936) حاشية علي حاشية السيد الشريف علي شرح التجريد آماسي، محمد بن قاسم (864-940) حاشية حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد ملازاده (-10)