جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر که با مجادله‌ای درباره مسأله معنا میان آلیس و هامپتی دامپتی در داستان لوییز کرول آغاز می‌شود، به استدلال‌هایی می‌پردازد که پساساختارگرایان به مدد آن‌ها نظریه‌های سنتی درباره زبان و فرهنگ را به چالش می‌کشند. نویسنده در کنار بحث در مورد چهره‌های شناخته‌شده‌ای همچون بارت، فوکو، لکان و ...، مثال‌های مناسبی از ادبیات، هنر، فیلم و فرهنگ عامه را با شکسپیر و تونی موریسن ترکیب می‌کند.

نویسنده در کتاب حاضر بر آن است تا تبیینی مستدل از پیام‌های دریدایی ارائه کند، اما نه به کمک مفاهیم متعارف فلسفی، بلکه به کمک «باب دیلن»، «امینم»، «پل استر»، «بن لادن» و بسیاری از وقایع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمانه ما. نویسنده در ابتدا اعلام می‌کند که این یک فرهنگ واژگان نخواهد بود و در این کتاب به‌جای تعاریف خشک معمول از مفاهیم دریدایی، تلاش می‌کند این مفاهیم را وارد زندگی روزمره ما کند، بدین ترتیب آن‌ها را برای ما ملموس و نه مفهوم می‌سازد. این کتاب هم برای دانشجویان فلسفه و رشته‌های علوم انسانی مفید است و چهره فلسفه و نظریه را در نگاهشان دگرگون می‌سازد و هم برای افراد دیگر می‌تواند مورد توجه باشد. قسمت هایی از کتاب فرهنگ واژگان دریدا : کانت شاید بیش از هر فیلسوف دیگری در روزگار خود مظهر روشنگری بود. اما باید به یاد داشت که او در مقاله ی پرآوازه اش «روشنگری چیست؟» تأکید می کند که گرچه در عصری می زیست که «عصر روشنگری» نامیده می شد، اما عملا در دوران روشنگرانه ای زندگی نمی کرد. به بیان دیگر، گرچه عقل و خرد نیک در حیات فرهنگی دست به پیش روی هایی زده بودند، خرافه پرستی همچنان در حوزه ی زندگی روزمره تسلط داشت. شاید کانت نسبت به آینده خوش بین بود، اما به معنایی هنوز هم انتظار می کشید تا روشنگری به وقوع بپیوندد، و همچنان منتظر بود تا بینش های فلسفی آن به «معرفت همگانی» بدل شوند. بنابراین، چنان که کانت می گوید نباید روشنگری را چیزی بدانیم که تنها به سنت فلسفی یا گذشته ای تاریخی تعلق دارد. به همین دلیل می توان گفت که امروز هم روشنگری همچنان «در حال وقوع» است (یا همچنان در انتظار وقوع است). البته نه به این معنا که می توان از کانت تا «ما» سیر پیوستگی روشنفکرانه ی کاملی را ترسیم کرد. با این حال، تا جایی که بحث بر سر تأثیر کانت بر دریدا است، به رغم باوری که وجود دارد، می توان گفت که واسازی با «عصر نقادی» دست کم قرابتی دارد. اگر واسازی کاملا صورتی از نقد یا نقادی فی نفسه نیست، یقینا نقطه ی مقابل آن هم نیست ...

در این کتاب که حکم درآمدی خلاقانه بر آثار فیلسوف را دارد، سایمون گلندینگ به نقش دوگانه آثار دریدا هم در ساخت و هم در واسازی میراث فلسفی غرب اشاره می کند. او از دریدا در برابر بسیاری از نقد ها و اتهامات دفاع می کند و نشان می دهد که این مضامین ظریف و راهبرد انقلابی آثار او هستند که چنین واکنش هایی را موجب شده اند. ژاک دریدا از جمله متفکرانی است که ذیل جریان موسوم به پسا ساختار گرایی فرانسوی و به واسطه پروژه ی "واسازی"، بخش زیادی از فرضیات سنتی فلسفه را به چالش می کشد.

آنچه بنیاد هستی‌شناسی هگل را در تعریف امور تشکیل می‌دهد مفهوم «منفیّت مطلق» است؛ چنانکه هر موجودیّت (واجد جایگاهی در ساحت وجود)، در ذات خود واجد تناقضی بنیادین یا تفاوتی محض (خودِ تفاوت، یا تفاوت با خود و نه با امور دیگر) است. این تناقض یا تفاوت، همان وجه منفی بنیادین و مقوم هر موجودیّت منحصربه‌فرد است. به همین ترتیب برای هگل مفهوم منفیّت مطلق را با بیانی ویژه، می‌توان در ساحت مربوط به روح (انسان) و در تعیّن سوبژکتیویته نیز حاضر یافت. ورود امر منفی به ساحت آگاهی در کتاب پدیدارشناسی روح، در طی گذار از «آگاهی» به «خود-آگاهی» و در بخش محوری و اساسی دیالکتیک ارباب و بنده صورت می-پذیرد. از این منظر، پدیدار شدن خود-آگاهی (سوبژکتیویته)، از رهیافت میل‌مندی سوژه و تمنای وی برای حصول «بازشناسی» در آئینه‌ی خود-آگاهی دیگر و درنهایت رابطه‌ی مبتنی بر استیلای ارباب و بنده، که در آن مسائلی همچون مرگ و بدن‌مندی، کار و ازخودبیگانگی و آزادی مطرح است، خود را نمایان می‌سازد. لکان با در نظر داشتن الگوی ساختاری رابطه‌ی میان ارباب و بنده، تعیّن سوژه را در چارچوب نظریه روانکاوی و بازخوانی آراء فروید در ارتباط با مفهوم «نفی»، در تطابق با شرح هگل، یعنی لزوم تظاهر امر منفی در تعیّن سوبژکتیویته توضیح می‌دهد. از این منظر، امر منفی برای لکان پیوندی موثق با مفاهیمی همچون «نام پدر»، می‌یابد که می‌تواند مسائلی همچون عقده‌ی اختگی، هویت‌یابی و پرخاشگری را توضیح داده و در نهایت مفهوم «سوژه دوپاره» (یا آگاهی خط‌خورده) را در تظاهر منطقی واقعیت «ناخودآگاه» تبیین نماید.

در این مقاله تفسیر و خوانشی از متن مهم دریدا درباره‌ی استعاره با عنوان «اسطوره شناسی سفید: استعاره در متن فلسفه» ارائه شده است. دریدا در این متن به مواجهه‌ی فلسفه با استعاره به منزله‌ی امری بیرونی نسبت به خود پرداخته و نتیجه گرفته است که فلسفه گرایش به درونی سازی هر امر بیرونی دارد. فلسفه با امر استعاری به عنوان چیزی برخورد کرده که باید بر آن تسلط پیدا کند. نتیجه این است که، وقتی در خود فلسفه استعاره را جستجو می‌کنیم، نه با خودِ استعاره، که با مفهوم استعاره مواجه می‌شویم. استعاره در متن فلسفه، استعاره‌ی فلسفی است. در نهایت دریدا از استعاره‌ی استعاره، حرکت بی پایان استعاره، و استعاره‌ی نامحدود به عنوان حقیقت استعاره سخن می‌گوید. دریدا در «اسطوره‌شناسی سفید: استعاره در متن فلسفه»، مقاله ای مستقل که در کتاب حواشی فلسفه منتشر شده است، به جایگاه ریشه‌ای استعاره در متون فلسفی می‌پردازد و بنابراین نسبتی اساسی را میان مفهوم به عنوان ابزار فلسفه و استعاره که ابزار ادبیات تلقی می‌شود برقرار می‌سازد. فلسفه با امر استعاری به عنوان چیزی برخورد کرده که باید بر آن تسلط پیدا کند. نتیجه این است که، وقتی در خود فلسفه استعاره را جستجو می‌کنیم، نه با خودِ استعاره، که با مفهوم استعاره مواجه می‌شویم. استعاره در متن فلسفه، استعاره‌ی فلسفی است. از نظر دریدا، استعاره، در تمام خصایص ذاتی‌اش، یک واژه‌ی فلسفی کلاسیک، یک مفهوم متافیزیکی، باقی می‌ماند.