جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام محمد غزالی یکی از بزرگترین علمای عالم اسلام (و 450 ف 505ه ق)است. ایشان در فلسفه و تصوف و فقه و اصول دانشمندی بزرگ بود . غزالی بزرگترین و تاثیرگذارترین منتقد فلسفه و علم تجربی بود.ایشان اعتقاد داشت که دین در درجه اول برای ترویج و تکامل اخلاق نازل شده است . محمد غزالی نه تنها انکار فلسفه و عقل مورد اشاره و استفاده فلاسفه می کرد بلکه فلاسفه را نیز به کفر و الحاد متهم نمود . غزالی کتابی دارد به نام المنقذ من اضلال (نجات یافته از گمراهی ) که در آن سیر فکری خود از علم کلام به فلسفه و سپس تصوف را شرح می دهد . او در آنجا همه فلاسفه را ، فارغ از قدیم و جدیدشان ، در کفر و الحاد مشترک می بیند. کتاب دیگر غزالی به نام تهافت الفلاسفه تاثیر گذارترین کتاب در تمدن اسلامی در نقد عقل و فلاسفه است . کل عقاید غزالی در خصوص کتاب تهافت الفلاسفه به سبب شخصیت و دانش غزالی همچون صفت او که حجت الاسلام بود ، حجت اسلام و دین شمرده شد و تاثیر خود را در عالم اسلام گذاشت . این تاثیر منجر به تحقیر عقل و در ذیل آن فلسفه و ریاضیات و منطق و دانش تجربی گردید . قبل از غزالی احترام به عقل و خرد و فلسفه و علم در میان ادبا و شعرا بسیار برجسته است . نمونه ها : فردوسی و ناصر خسرو. اما بعد از غزالی و تحت تاثیر او تحقیرِ عقل و خرد و فلسفه و علم، در میان ادبای فارسی نویس ، به صورت گسترده و تا روزگار معاصر ادامه داشته است . بعد از غزالی ، خاقانی و مولانا و شیخ محمود شبستری و حافظ و شیخ بهائی و تا معاصران ، اقبال لاهوری این تاثیر را می بینیم .

رفتار نادرست بشر با طبیعت و بهره برداری نا بهنجار از نعمت های الهی ، باعث بروز مشکلات زیست محیطی و خروج قطار زندگی بشر از ریل سلامت و آرامش گردیده . برای بازگرداندن وضعیت مطلوب به زندگی انسان ، بیش از هر چیز جای خالی یک جهان بینی و ایدولوژی درست که اولا نوع نگاه آدمی را به طبیعت و خود و آفریدگار تبیین کند و ثانیا روش صحیح رفتار با طبیعت و انسان و خداوند را به درستی آموزش دهد ، احساس می شود. ما در فصل اول ضمن بیان وضعیت زیست محیطی امروز بشر و اشاره به ریشه ها و علل رسیدن به این وضعیت ، به تبیین مختصر انواع جهت گیری های ارزشی در اخلاق زیست محیطی پرداخته ایم .در فصل دوم ، ضمن بررسی ارزش ذاتی و ابزاری طبیعت ، به بیان نظر اسلام که رویکردی جامع در این موضوع داشته می پردازیم . سپس با اشاره به اهمیت طبیعت در منابع اسلامی ، به شرح نگاه قرآن کریم به طبیعت و موضوعات آن پرداخته و در بخش چهارم این فصل کیفیت حیات عناصر طبیعت را در قرآن مجید و کلام معصومین علیهم السلام بررسی و دارای درک و شعور بودن و توانایی نطق و برخورداری آن از هدایت تشریعی علاوه بر هدایت تکوینی را به اثبات می رسانیم .در فصل سوم به تاثیر نوع نگاه اسلام به طبیعت در اخلاق زیست محیطی می پردازیم و با بیان روایاتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و معصومین علیهم السلام ، نمونه هایی از روش های صحیح ارتباط با طبیعت را که ناشی از جهان بینی لطیف و دقیق اسلام است بیان می کنیم. در این فصل پس از بیان اصول جهانشناختی و انسان شناختی زیست محیطی اسلام ، در بخش چهارم به رابطه ی رفتار و اعمال انسان با حوادث طبیعی می پردازیم. در این بخش عنوان می کنیم که نه تنها سوء رفتارهای فیزیکی انسان موجب آسیب زدن به طبیعت می شود ، بلکه سوء رفتارهای معنوی و گناهان بشر نیز بر اساس سنت های الهی باعث خروج طبیعت از دایره خدمت رسانی درست به انسان گشته و بلایای طبیعی را دامنگیر آدمی میکند.در نهایت در فصل چهارم به جمع بندی موضوع می پردازیم . اینکه امام علی علیه السلام حاضر نمی شوند پوست جویی را به ظلم از دهان مورچه ای بگیرند ، حاکی از تاکید اسلام بر رعایت عدالت در رفتار با طبیعت است . اینکه در نگاه دین ، دنیا مزرعه آخرت است ، نشان می دهد که بهره برداری و مراقبت صحیح از مزرعه در جهت برداشت محصول خوب ، از واجبات است . در نهایت نگاه دقیق و توصیه های عالی دین در ارتباط با طبیعت ، تنها راه نجات بشر از این بن بست سوءرفتار زیست محیطی و بحران معنوی حاضر را به ما نشان می دهد.

هدف: این پژوهش با هدف تبیین نگاه تمثیلی علامه طباطبایی پیرامون داستان ابلیس صورت گرفته است. روش: تحقیق حاضر به روش تحلیل عقلی و نقلی مموضوع پژوهش را بررسی کرده است. یافته‌ها: علامه با پذیرش وجود تمثیل در زبان قرآن، فهم حقایق موجود در بعضی آیات را منوط به بیان تمثیلی دانسته و با سه دلیل «سیاق متن قرآن، دلیل عقلی و دلیل روایی»، تمثیلی بودن داستان ابلیس را اثبات کرده‌اند. از نظر ایشان، اگرچه داستانهای قرآنی تمثیلی است، ولی ناظر به واقع و حق است. از این رو، در مقابل نظریة تأویلی پیرامون ابلیس، واقعی بودن داستان به نحو تمثیلی و ابلیس عینی را نتیجه گرفته‌اند. نتیجه‌گیری: می‌توان واقعی بودن تمرّد ابلیس و درک نسبت آن با امر خداوند را از تصور نسبت بین مولی و عبد نافرمان تبیین کرد. بنابر این، آدم تمثیل و نمادى از همة انسانها و ابلیس تمثیلِ وسوسه‌هاى شیاطین است.

برهان امکان و وجوب را نخستین بار ابن سینا تقریر کرده و آن را برهان صدیقین نامیده است. توماس آکویناس نیز تحت تأثیر حکمای اسلامی تقریری از این برهان ارائه داده و آن را سومین راه خداشناسی خود قرار داده است. ملاصدرا پس از تقریر برهان امکان سینوی و وارد کردن انتقاداتی برآن، با تکیه بر مبانی اصیل حکمت متعالیه، تقریری تازه از برهان صدیقین طرح ریزی کرده و آن را طریقة انبیاء، عرفا و حکمای الهی دانسته است. نوشتارحاضر، ضمن ارائه تحلیلی از این سه تقریر و بررسی وجوه اشتراک و امتیاز آنها نشان می دهد که اولاً؛ هیچ کدام از این تقریرات، عاری از خطا نیستند. ثانیاً؛ برهان ابن سینا شریف تر از برهان توماس و برهان ملاصدرا نیز شریف تر از هردوی آنهاست. استدلال از ذات بر ذات و صفات، تبیین و توجیه نظام مند علیت و اثبات ارتباطی یکپارچه میان خدا با عالم برمبنای امکان فقری، اصالت و تشکیک عینی وجود و عدم نیاز به ابطال دور و تسلسل از مهم ترین وجوه امتیاز و تفوق برهان صدیقین صدرایی به شمار می روند.

عدالت به عنوان یکی از فضایل اخلاقی همواره مورد دغدغه جوامع انسانی بوده و تفسیر و معرفت شناسی درست آن گام ابتدایی در اجرای موفق آن در جامعه می باشد. تعریف انسان شناسی و فطرت انسان از جمله راه هایی است که ما را به شناخت عدالت رهنمون می سازد و جایگاه این فضیلت اخلاقی را در حوزه فرااخلاق مشخص می سازد. در انسان شناسی بر پایه معارف اسلامی و دیدگاه استاد مطهری، شناخت انسان بر پایه فطرت و سرشت او از اهمیت برخوردار است. تعریف از انسان و مسئله ساختار شناخت او و نقش فطرت در مسئله شناخت و مسئله ادراک فطری و گرایشات فطری و نقش آنها در شناخت فضایل اخلاقی از جمله عدالت‌ نکات مهمی هستند که در این تحقیق بر پایه دیدگاه استاد مطهری مورد توجه قرار می گیرد. در نظریات مختلف فرااخلاق به رویکردهای متفاوت فلسفی در مورد ماهیت و منزلت نظام ها و معیارهای اخلاقی با توجه به شناخت از انسان و معرفت شناسی و هستی شناسی پایه آن مکتب، پرداخته می‌شود. در مسائل معرفت شناسی بحث بر سر آن است آیا واقعیت فی النفسه وجود دارد و آیا انسان قادر به شناخت آن واقعیت هست یا خیر. در این تحقیق به بررسی اجمالی مبنایی نظامهای فلسفی و فکری چند فیلسوف غربی پرداخته و نشان داده می شود که چگونه تفاوت در معرفت شناسی و انسان شناسی در این نظام ها به تفاوت در حوزه عدالت‌پژوهی می انجامد و با تاکید بر آراء استاد مطهری در حوزه نسبت فطرت و عدالت به بررسی نقاط مهم دیدگاه ایشان در حوزه فرااخلاق و مقایسه با سایر مکاتب فلسفی اخلاقی پرداخته می شود. مکاتبی که در این پروهش به آنها پرداخته می شود عبارتند از مکتب تجربه‌گرای هیوم و مکتب عقل‌گرای کانت و مکتب قراردادگرایی جان رالز.

انسان موجودی است که ذاتاً میل به رستگاری ابدی دارد.تمایل به نجات ابدی، آدمی را وا داشته بهسرانجام خود بیندیشد، و اقدام به شناسایی و انتخاب بهترین نظریه نجات نماید. مهمترین راه نیل انسان به نجات، شناخت «حق و باطل»است.از همین روی در علم کلام هریک از ادیان، فهرستی از اعتقادات حق و باطل در اختیار پیروان خود قرار می‌دهند تا از انحرافشان جلوگیری کرده و آنها را به رستگاری برسانند.آیا کلام امامیهدر پاسخ به دغدغه نجات بشر نظریه پردازی خاصی کرده است؟رساله پژوهشی حاضر در صدد دستیابی به چهار هدف عمدهاست:الف- صورتبندی نظریه نجات امامیه ب-اثبات عقلانیت نظریه نجات امامیه ج-تأیید انسجام دیدگاه نجات شیعه د-مدلّل نمودن جنبه خدا-انسان محورانه نظریه نجات امامیه.بر اساس تحقیقات کتابخانه ای و جستارهای اینترنتی، نخست اطلاعات خام و پراکندهدر کتب شیعه استخراج و توصیف گردیده وسپس به آنها ساختار نظریه ای داده و در نهایت به تحلیل وتأیید نسبی آن مبادرت شده است .نتیجه جستار اینکه، نظریه نجات امامیه، نجات اخروی بشر را امری حدّاکثری، تشکیک پذیر، غیر انحصاری و خدا-انسان محور شمرده است.

جایگاه عقل و اندیشه انسان در مبحث انتظار بشر از دین چیست؟ این نوشتار با بررسی تطبیقی و مقایسه دیدگاه شیخ طوسی و غزالی به روش توصیفی-تحلیلی درمقام یافتن پاسخ به این سؤال است. آن گاه طی تحقیق حاضر معلوم می‌گرددکه این دانشمندان برای عقل در فهم انسانی در ساحت شناخت خدا، نقش اساسی قایل‌اند اما درباره ماهیت و چیستی عقل و چرایی خطای آن سخن نگفته‌اند. هر چه دامنه وحی و آموزه‌های شریعت،گسترده‌تر می‌شود، از محدوده دخالت و تأثیر عقل کاسته می‌شود. از نظر این دو متفکر، اتکا صرف به عقل بدون مراجعه به آموزه های وحیانی کافی نیست؛ غزالی معرفت الهی را بواسطه شرع، واجب می‌داند و شیخ طوسی به وجوب عقلی معرفت با معاضدت انبیا معتقد است. از دیگر نتایج مقاله، این است که؛ فطری بودن حس خداجویی به معنی بدیهی بودن آن نیست. در نهایت، به چالش جدی عصر حاضر در تلقی عقل به‌عنوان شأنی از شئون نفس و اثبات وجود مستقل نفس اشاره می‌شود.

هانری کربن، مفسر غربی فلسفة اشراق سهروردی است. اندیشة او در تفسیر این فلسفه مبتنی بر تأویل، پدیدارشناسی، نظریة فراتاریخ و فلسفة تطبیقی است. نوشتار حاضر نخستین نوشتاری است که به این موضوع پرداخته و هدف آن بررسی انتقادی اندیشه‌های كربن دربارة تطبیق فلسفة سهروردی با فلسفة افلاطون، ارسطو و نوافلاطونیان است. این مقاله به نوآوریهای سهروردی پرداخته است تا بدينوسيله وجه تمایز اندیشة او از آن فیلسوفان بيان گردد. در نتیجه‌گیری نیز پس از جمعبندی مطالب، نقدی کلی به روش‌شناسی کربن و کاستیهای آن مطرح شده است. فلسفة تطبیقی ـ که گاه فلسفة بینافرهنگی نیز نامیده میشود‌ـ رشته‌يی از مطالعات فلسفی است که در خلال آن فیلسوفان با نظر به مبانی اندیشة فلاسفه از جریانهای فرهنگی، زبانی و فلسفی متفاوت، به مسائل فلسفی میپردازند و اختلاف و اشتراک آراء آنان را مطالعه میکنند. بعقيدة کربن، فلسفة تطبیقی راهگشای درک صحیح تفکر در تاریخ فلسفه است و او بر این مبنا فلسفة اشراق را با افلاطون و ارسطو تطبیق داده است. بنظر وی این فلسفه برگرفته از دیدگاههای افلاطون است. این وجه نظر مسبوق به اصالت فلسفه در یونان نزد اوست. کربن سهروردی را افلاطون جهان اسلام دانسته است. دیدگاه کربن نوآوریهای سهروردی و تفاوت اندیشة او با افلاطون و نیز انتقاد وی به ارسطو را نادیده میگیرد.

مراحل صدور فعل نزد فيلسوفان مسلمان به دو مرحلة «مبادي ادراكي» و «مبادي تحريكي» تقسيم ميشود. تحليلهاي ناظر به جايگاه قوة خيال در مبادي ادراكي فعل، از سنخ مباحث شناخت‌شناسيند كه تأثير قواي ادراكي و بويژه قوة خيال را در مبادي علمي صدور فعل بررسي ميكنند. مسئلة اصلي در اين پژوهش، تبيين چگونگي تأثيرگذاري قوة خيال در مراحل صدور فعل است. رهيافتهاي بدست آمده، مطابق ديدگاه صدرالمتألهين، نشان ميدهد كه اولاً، قوة خيال در مبادي ادراكي، تصويرسازي و تصديق فعل، جايگاه مهمي دارد و ثانياً، منابع مؤثر در تصويرسازيهاي قوة خيال عبارتند از مدركات حواس پنجگانه، تمثلات وجودي انسان و حتي فراتر از آن، ذات انسان، بطوري كه با تغيير و كنترل و همچنين تعالي اين منابع، ميتوان نتايج مثبت تربيتي را در رفتار انسان بدست آورد. ثالثاً، با توجه به تحليل مراحل فعل، «نيت» را ميتوان مطابق با مرحلة تصور و تصديق در فرآيند صدور فعل دانست كه با توجه به فراديدگاه ملاصدرا، مبني بر صدوري بودن ادراك در مرتبة خيال، بطور مستقيم بر نفس اثر ميگذارد.

فخر رازی با تحلیل آیات قرآن، دیدگاهی دینی درباره هستی‌شناسی انسان عرضه کرده است. برخی از احکام هستی‌شناختی در دیدگاه وی چنین است: انسان اشرف مخلوقات زمینی است؛ انسان حقیقی نفس غیرمادی است که دارای تغییرات تدریجی در صفات است؛ نفس انسان در بدو تولد دارای تمایلات و ملکات خدادادی است که می‌تواند به فعلیت صفات خوب یا بد منجر شود؛ حیات انسان دارای سه مرحله قبل و بعد از تولد و پس از مرگ است؛ انسان در دنیا دارای روابط چهارگانه با خدا، خویش، دیگران و طبیعت است که در میان این روابط، باید رابطه با خدا رابطه حاکم باشد؛ توجه به سه مرحله خلقت با هدف توجه‌دادن انسان به مبدأ و معاد بوده است. این مقاله با هدف جمع‌بندی دیدگاه فخر رازی درباره ویژگی‌های انسان‌شناختی انسان از نظر دین، و با روش توصیفی‌تحلیلی نوشته شده است.