جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله معناداری گزاره­های دینی مورد توجه متفکران دینی و حتی دین­داران است. برخی فیلسوفان دین بر بی­معنایی گزاره­های دینی تأکید دارند؛ در حالی که عده­ای گزاره­های دینی را معنادار می­دانند. ویتگنشتاین متقدم گزاره­های دینی را فاقد معنا قلمداد کرد؛ اما در فلسفه متأخر به معناداری گزاره­های دینی به روش خاصی پرداخته است. بر این اساس گزاره­های دینی فقط در حوزه خاص و توسط کاربران همان محدوده معنادار تلقی می­شوند. از منظر طباطبایی گزاره‏های دینی دارای خصوصیاتی است که برای عموم مردم معنادار و معرفت­بخش است؛ از این رو روش ویتگنشتاین در توصیف معناداری گزاره­های دینی با نگرش طباطبایی متفاوت است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به دو پرسش اصلی درباره موضوع پاسخ می­دهد: از منظر ویتگنشتاین و طباطبایی گزاره­های دینی با چه معیاری معنادار محسوب می­شود؟ با مقایسه نظرات دو فیلسوف به چه نتایجی دست خواهیم یافت؟ از این رو پس از بررسی نظرات دو فیلسوف در باب معناداری گزاره­های دینی، به مقایسه نظرات آنها پرداخته و نتایج آن بیان می­شود. در پایان برخی نظرات ویتگنشتاین را در باب معناداری گزاره­های دینی نقد می­کنیم.

در میان آیات حج، آیه 97 سوره آل‌‌‌ عمران حاوی نکات و معارف کلیدی درباره حج است. قسمتی از آیه به مسئله امنیت حجاج اشاره دارد: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا‌‌». با رویکرد شناختی به زبان دین، هرکس وارد حرم امن الاهی شود، در امنیت کامل قرار دارد. اما در نگرش ناشناختی، واقع‌‌نمایی آیات، اهمیت چندانی ندارد؛ بلکه به ‌دنبال ترغیب مخاطب جهت انجام عملی خاص مثل حج است. یکی از ضروریات دین‌داری فهم مراد متکلم وحی است. این پژوهش با هدف دست‌یابی به فهم دقیق‌‌تر از محتوای آیه، واقع‌‌نمایی امنیت حجاج را از لحاظ تشریعی و تکوینی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می‌‌دهد و به این سوال پاسخ می‌‌گوید که با تأکید بر آراء علامه طباطبایی، آیه «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً» دارای شأن شناختی و مطابق واقع است یا دارای شئونی ناشناختی است؟ اجماع مفسران از جمله علامه طباطبایی بر این قرار دارد که آیه بیانگر حکمی شرعی است و برخی نیز به تکوینی بودن امنیت دنیایی حرم اشاره کرده‌‌اند. به نظر می‌‌رسد آیه مورد نظر، نه‌تنها بر حکم تشریعی امنیت حجاج تاکید دارد؛ بلکه به امنیت تکوینی به‌صورت اخروی اشاره دارد که سازگار با روایات معصومین(ع) است.

کلید فهمِ فلسفه متأخرِ ویتگنشتاین توجه به پژوهش‌های دستور زبانی است. این مفهوم از دستور زبان، متفاوت از کاربرد سنتی است و به زبان از آن جهت که نظامی از علائم است التفاتی ندارد. با این رویکرد ماهیت گزاره‌های دینی ویژگی خاصی پیدا می‌کند که با دیگر مقولات معرفتی متفاوت است. گزاره‌ها از منظر ویتگنشتاین به دو دسته «قابل تعویض» و «غیر‌قابل تعویض» تقسیم می‌شوند که گزاره‌های دینی از نوع «غیرقابل تعویض» هستند؛ بنابراین قابل تبیین یا تفسیر با جملات دیگر نیستند. همچنین ماهیت زبان دین «باطنی» است و فقط در باطن خودش معنا می‌یابد و مانند گزاره‌های «خارجی» با کمک گزاره‌های دیگر معنای واضح‌تری پیدا نمی‌کند. بنابراین ارتباط گزاره‌های دینی با دیگر گزاره‌ها مانند گزاره‌های علمی قطع می‌شود. هرچند مقولات دینی به نحو معنادار در حوزه دین استعمال می‌شوند شئونی غیر از مطابقت با واقع یا صدق‌ و کذب-پذیری دارند. با توجه به اهمیت زبان دین در فهم مسائل دینی، در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به دو سوال اصلی پاسخ می‌دهد: شأن شناختی یا ناشناختی زبان دین از منظر ویتگنشتاین چگونه است؟ از منظر طباطبایی چه نقدهایی بر این دیدگاه وارد است؟ بر این اساس پس از بررسی ویژگی‌های زبان دین از منظر ویتگنشتاین به تبعات آن با آراء طباطبایی پرداخته می‌شود.

در این پایان نامه پس از بررسی معنای لغوی و اصطلاحی حجت و تحلیل آن در آیات و روایات به اثبات اتمام حجت از سوی پرودگار خواهیم پرداخت. بدین معنا که خداوند متعال در جهت هدایت انسان‌ها در مسیر سعادت از هیچ کاری فروگذار نکرد و حجت بالغه خود را از طرق بسیاری محقق ساخت. به گونه‌ای که با وجود این دلائل روشن و واضح، هیچ بنده‌ای در روز قیامت بهانه‌ای برای ضلالت و گمراهی خود نخواهد داشت و در واقع معنای حجت بالغه الهی این است که خداوند با بندگان خود احتجاج می‌کند؛ اما مجرمان هیچ راهی برای احتجاج و رهایی از عذاب الهی را نخواهند داشت. سچس حجت‌های الهی را به تفصیل معرفی خواهیم کردو راه کارها و معیارهای به بلوغ رسیدن و کامل شدن حجت‌های الهی را بیان می‌کنیم در پایان به وضعیت مستضعفانی که به دلائل مختلفی نتوانستند از حجت‌های الهی بهره کافی ببرند نیز می‌پردازیم .