جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این مقاله تبیین تاثیر مبانی انسان شناختی مکتب انسان‌گرایی بر تعریف خودپنداره و مقایسه با خودپنداره مبتنی بر مبانی انسان شناسی جوادی آملی و به روش تحلیل محتواست. نظریه پردازان، معتقدند باورهای ایدئولوژیک که بر اساس شناخت انسان از ماهیت خود است، نقش اساسی در شکل گیری خودپنداره دارند. مکاتب رایج روان شناسی که عمدتا مبتنی بر مبانی انسان‌گرایی هستند برای خودپنداره صرفا سه بعد جسمانی، اجتماعی و روان شناختی را در نظر می گیرند که ادراکی مادی از انسان است. این نوع خودپنداره وابسته به محیط تغییر می‌کند. عدم ثبات خودپنداره عدم سلامت روان را دنبال دارد. در انسان شناسی جوادی آملی، خودپنداره در چهار بعد ارتباط با خود، خدا، دیگران و طبیعت و در دو سطح تحولی متعالی و نازل تعریف می شود. سطح نازل ادراک خود وجه تشابه این دو رویکرد است اما وجه ممیزه آن، ادراک خود در سطح متعالی است که مبتنی بر فطرت شکل می گیرد و خودپنداره ای الهی، درونی و پایدار را ایجاد می کند و سلامت روان فرد را حفظ می کند.

یکی از موضوعات و مقولات مهم و اساسی زندگی انسان که در پیشبرد اهداف فردی و اجتماعی او نقش موثر و حائز‌ اهمیتی دارد، مفهوم استعداد و شناخت توانمندی‌های او است. از آنجا که قدم اول این شناخت، داشتن تعریفی مشخص از این مفهوم می‌باشد، پژوهش حاضر درصدد برآمد به واسطه اشراف‌خداوند به ساختارهای وجودی‌انسان، تعریف‌موردنظر را به شیوه کیفی و به روش استقرایی اکتشافی در قرآن‌کریم مورد بررسی قرار دهد. برای این منظور تک‌تک واژگان‌قرآن از طریق استقرای‌تام مورد بررسی قرارگرفتند و شبکه‌مفهومی از واژگانی که هرکدام از وجهی مفهوم استعداد را در خود دارند استخراج شد. این واژه‌ها عبارتند از : «فِعل»، «قَدر»، «وُسع»، «یُسر»، «عُسر»، «نِعمت»، «فَضل»، «سَبیل»، «کَلَف»، «طوع»، «وَرَث»، «عَمل»، «شَکل» و «طوق». در نهایت از جمع‌بندی واژگان، تعریفی از استعداد به این شرح بدست آمد: استعداد مجموعه‌ای از توان‌های ذاتی، اکتسابی عمومی و اختصاصی است که در هر کسی ذیل محدوده خاصی به نام شاکله قرار گرفته و به این صورت زمینه و اقتضای ایجاد افعال و اعمال خاصی را همراه با رغبت و اراده‌ای ویژه از گذر مسیری مشخص و سهل‌الوصول‌تر فراهم می-آورد. این توان‌ها وقتی در مسیر مختص خودشان قرارمی‌گیرند برای فرد وسعت و قدرت عمل بیشتری ایجاد کرده، طاقت رویارویی با مشکلات و موانع شکوفایی آن‌ها را به او می‌دهند و در نهایت این فرآیند می‌تواند تبدیل به عملی همسنخ با خواست و اراده‌الهی شود.

در این تحقیق سیر تکوینی مفهوم خود از دیدگاه حکمت متعالیه و دیدگاه‌های روان‌شناختی پست مدرن و شیوه تبیین آسیب شناسی روانی انسان مبتنی بر آن، مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه کار به این صورت است که ابتدا از طریق کتب مربوط به موضوع و ثبت اطلاعات بر روی بیش از 1000فیش، اطلاعات و مطالب لازم در فصل دوم به نگارش در آمد. سپس بر اساس روش تحلیل محتوی، مضامین و مفاهیم کلیدی که در مورد مقوله‌های مرتبط با مفهوم نفس در هر دو دیدگاه بود را استخراج نمودیم. 6 مقوله‌‌یمورد نظر در این پژوهش، عبارتند از: سیر تکوینی مفهوم خود، ارتباط خود با خود، ارتباط خود با مبدأ هستی، ارتباط خود با جهان، ارتباط خود با دیگران و ارتباط مفهوم خود با شیوه تبیین آسیب شناسی روانی انسان. پس از این مرحله، مضامین استخراج شده به تأیید 3 نفر از متخصصین در هر دیدگاه رسید. این مضامین تأییدشده، به‌عنوان دو افق مولف یعنی ملاصدرا و پست‌مدرن در نظر گرفته شدند و افق سوم که افق محقق است بر مبنای امتزاج دو افق دیگر مشخص و تبین شد.براساس امتزاج دو افق مطرح شده، از نظر پژوهشگر، با شرایط و معیارهای زیر، فرد می‌تواند از سلامت روان و تعادل وجودی برخوردار شود:1_ انسان دارای استعدادهای بی‌شماری است و چنان‌چه هدف او در زندگی خداجویی باشد، تدوین برنامه سلامت برای شکوفایی استعدادها و رشد و تکوین او مقدور است.2_ انسان به واسطه‌ی خودآگاهی و نیروی تعقل، مسول انتخاب ها و اعمال خود است. با این نگاه، او بهتر می‌تواند مشکلاتش را حل کند و کنترل خود و زندگی‌اش را به عهده بگیرد.3_از آن‌جا که انسان دارای ذوق تقرب به خدا و فطرت خداجویی است، بنابراین هر حرکت غایتمند انسان و هر انتخاب او که در جهت الهی باشد، موجب تعادل روحی و آرامش روانی اوست.4_ شناخت خود موجب شناخت جهان و شناخت جهان موجب شناخت خود می شود. کسی که خود را بشناسد، هدفمند است و غایتمندی در مقابل عظمت این جهان موجب می شود تا فرد با فقدان هر چیزی دچار اضطراب و تنش نشود.5_ برخورداری از زندگی اجتماعی و درکنار دیگران قرار گرفتن، امکان برخورداری از خرد خردورزان را فراهم می‌کند.6_ سلامت روان و کمال انسانی در گرو عقلانی بودن و هماهنگی تمام ابعاد وجودی و بهره‌مندی از یک نظام ارزشی پویا و استوار صورتمی‌گیرد.

انتقال باورهای دینی، فرآیندی است که به‌صورت عمده در چارچوب خانواده صورت می‌گیرد و خانواده بیشترین نقش را در این انتقال دارند. خانواده‌ای که در دوره مدرن و عصر حاضر زندگی می‌کند، ممکن است تحت تأثیر فرآیند نوسازی توسعه قرار گیرد و این فرآیند، تأثیرات مثبت و منفی بر کارکردها و وظایف خانواده بگذارد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای خانواده نیز انتقال باورهای دینی است و ممکن است جریان نوسازی توسعه این کارکرد خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. روش پژوهش حاضر کیفی و از نوع نظریه زمینه‌ای است. جامعه آماری این پژوهش شامل تمام والدین ایثارگر شهر تهران در سال ۱۳۹۵ بود. روش نمونه‌گیری پژوهش حاضر نمونه‌گیری هدفمند بود که طی آن تعداد ۱۵ نفر والد ایثارگر برای مشارکت در پژوهش انتخاب شدند و با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته مورد مصاحبه قرار گرفتند. داده‌ها با استفاده از روش تجزیه‌وتحلیل اشتراوس و کوربن مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه در ارتباط با نقش نوسازی توسعه بر باورهای دینی فرزندان منجر به شناسایی ۷ مضمون اصلی (خلل در تعهد دینی، بحران هویت دینی، شکل‌گیری نگرش منفی نسبت به معنویت و دین، گرایش به ادیانِ دیگر و معنویت‌های نوپدید، دنیاگرایی، عقلانی شدن باورها و شکاف اعتقادی بین والدین و فرزندان) و در ارتباط با نقش نوسازی توسعه بر انتقال باورهای دینی از والدین به فرزندان منجر به شناسایی ۳ مضمون اصلی (کاهش تأثیرپذیری از والدین، تفردطلبی دینی، افزایش نفوذ رسانه‌ها در انتقال باورهای دینی،) شد. یافته‌های حاصل از پژوهش حاضر تخریب باورهای دینی فرزندان و کاهش قدرت والدین در انتقال باورها و ارزش‌های دینی را به فرزندان متأثر از فرایند نوسازی توسعه نشان می‌دهد که به‌خوبی ضرورت تدوین و به‌کارگیری برنامه‌هایی پیشگیرانه، آموزشی و حتی درمانی را در این حوزه با بهره‌گیری از یافته‌های این پژوهش آشکار می‌سازد.

در این پژوهش ویژگی های انسان سالم از دیدگاه انسان گرایی و قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه کار به این صورت است که ابتدا از طریق مطالعه و فیش برداری از کتب مرتبط با موضوع، اطلاعات و مطالب لازم در فصل دوم به نگارش در آمد. سپس براساس روش تحلیل محتوا مطالب مربوط به ویژگی های انسان سالم جمع آوری و به تایید متخصصین هر دو دیدگاه رسید. مطالب تأیید شده، در هر دو دیدگاه به عنوان افق انسان گرایی و قرآن در نظر گرفته شدند و افق سوم که افق محقق است بر مبنای امتزاج دو افق دیگر مشخص و تبیین شد.بر اساس امتزاج دو افق، از نظر پژوهشگر انسان سالم دارای ویژگی های زیر است:1. علاوه بر تکیه بر عینیت، به عالم غیب و مصادیق آن نیز اعتقاد دارد. 2.به خاطر بهره مندی از یک پشتوانه قوی اعتقادی و عقلی در زندگی خود احساس امنیت دارد. 3.در برابر تأخیر در ارضاء نیازهایش چه آنها که از کنترلش خارج است، و چه آنها که اختیاری و در جهت اطاعت از پروردگار و ریاضت شرعی است، صبور است، و هیجانات خود را کنترل می کند. 4.معتقد است، زندگی او محدود به همین دنیا نیست، و بعد از مرگ در جهانی دیگر پروردگارش را ملاقات می کند، و به زندگی خود ادامه می دهد. 5.از یک هماهنگی وجودی برخوردار است، بین اعتقاد، فکر و کلامش با عملش هماهنگی وجود دارد. 6.در زندگیش دارای یک هدف اصلی است که تمام اهداف فرعی و اعمال گوناگونش در راستای آن هدف است. 7.از تمام امکانات مادی و معنوی خود، بدون چشم داشت در راه آرمانش و کمک به مردم هزینه می کند. 8.در راه رسیدن به اهدافشو حل مشکلاتش انسانی فعال، خلاق و انعطاف پذیر است. 9.از آزادیش در انتخاب آگاه است، لذا از این فرصت استفاده می کند و انتخاب صحیح و آگاهانه ای انجام می دهد. 10.توانایی درک، پذیرش و هماهنگی با حقیقت را دارد. او اهل تفکر و تعقل است. 11.دارای روحیه قدردانی است او در برابر خداوند به خاطر نعمتهایش شاکر است و از بندگان او نیز به خاطر یاریشان تشکر می کند. 12.اگر مرتکب خطا شود، پشیمان می گردد، بازگشت می نماید، خطایش را ترک می کند و آن را جبران مینماید. 13.نسبت به خدا و بندگان صالحش محبت دارد و از دستورات الهی پیروی می کند. 14.در زندگی خود هدف دارد، لذا خود را درگیر کارهای بیهوده و بی هدف نمی نماید.15. انسانی وارسته است، خود را از بند آنچه که او را از رسیدن به حقیقتش باز می دارد می رهاند.

این پژوهش، که از نوع مطالعات نیمه تجربی پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و پیگیری بود، با هدف تعیین اثربخشی آموزه های هستی شناسی اسلامی بر افزایش رضایت زناشویی زنان متاهل انجام شد. بدین منظور، از بین مراجعه کنندگان مرکز مشاوره باب الحوائج شهرستان میبد، 24 نفر به صورت تصادفی انتخاب و در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. به شرکت کنندگان گروه آزمایش، هر هفته دو جلسه نود دقیقه ای به مدت 10 جلسه آموزه های مبتنی بر هستی شناسی اسلامی درباره ارتباط زناشویی داده شد و به گروه کنترلی هیچ گونه آموزشی ارائه نشد. هر دو گروه یک بار پیش از انجام آزمایش، یک بار بلافاصله پس از اتمام آزمایش و یک بار یک ماه پس از انجام مداخلات، فرم کوتاه آزمون رضایت زناشویی انریچ را تکمیل کردند. در نهایت، داده های جمع آوری شده به کمک تحلیل کوواریانس چندمتغیره تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که آموزه های هستی شناسی اسلامی بر افزایش رضایت زناشویی شرکت کنندگان گروه آزمایش تاثیر معنی داری داشت. این افزایش در مرحله پیگیری نیز حفظ شده بود. با توجه به یافته های پژوهش می توان گفت که ارائه آموزه های مذهبی مبتنی بر هستی شناسی اسلامی، شیوه مناسبی برای افزایش رضایت زناشویی زوجین است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

پژوهش حاضر با هدف بررسی چگونگی اثربخشی الگوی عوامل مشترک درمانی با توجه به هستی شناسی اسلامی بر بهبود رابطه والدین-نوجوان صورت گرفت. محقق با استفاده از ساختار و فرآیندی که الگوی عوامل مشترک ارائه می دهد، جلسات خانواده درمانی با محوریت هستی شناسی اسلامی برگزارکرد. برای بررسی اثربخشی درمان ارائه شده از طرح تجربی تک موردی (A-B) استفاده شد. در این پژوهش یک خانواده که معیارهای لازم جهت شرکت در طرح را داشت انتخاب شده و به عنوان واحد آزمون، مورد تحلیل قرار گرفت.در این پژوهش جهت گردآوری داده ها بعد از جلسات پنجم و دهم، با هر یک از اعضا مصاحبه نیمه ساختار یافته در مورد تغییرات درمانی با انجام پذیرفت. تجزیه و تحلیل یافتههای کیفی به روش تحلیل توصیفی صورت گرفت. نتایج یافته ها نشان داد که مداخلات مبتنی بر هستی شناسی در پنج بخش کلی ۱- اصلا بلا و آزمایش ۲- اصل رنج و رشد، ۳- اصل محبت و تسخیر، ۴- حوزه مسئولیت و وظایف فردی در هستی شناسی، ۵- جایگاه والدین و فرزندان در هستی شناسی اسلامی و الزامات آن، ۶- مداخله بر مبنای قاعده شکرگزاری و تصدیق اعمال مطلوب ، تاثیر گذار بوده و توانسته رابطه والدین و نوجوان را در ابعاد مختلفی بهبود بخشد.