جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بینامتنیت از نظریه­های ادبی معاصر است که به بررسی حضور یک متن در متن دیگر می­پردازد. براساس این نظریه هیچ متن مستقلی وجود ندارد؛ بلکه تمام متون برگرفته از پیش متن‌ها و یا متون هم عصر خود هستند، لذا نویسنده، خالق اثر خود نیست و تمام بن مایه­های فکری و اعتقادی خود را از متون پیشین اخذ می­کند. ژرار ژنت با تبیین و تقسیم بندی بینامتنیت، آن را از یک نظریه صرف ادبی وارد حوزه عملیاتی و نقد متون کرد. با توجه به تاثیر بارزِ متون مقدس بر متون هنری و ادبی، عرفا و متصوفه بسیاری از مایه‌های فکری خود را از قرآن به عنوان ابرمتن و متن مقدس وام گرفته‌اند. در این میان عارفانی همچون عین القضات در تمهیدات به کرات از بینامتنیت قرآنی بهره برده اند که بسیاری از سرچشمه‌های فکری و اعتقادی و حتی ادبی او را می‌توان در قرآن کریم رصد و پیدا کرد. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌های، بینامتنی قرآنی را در تمهیدات عین القضات می­کاود. حاصل این بررسی نشان می­دهد که پیوندی محکم و ناگسستنی به صورت بینامتنیت آشکار و ضمنی بین قرآن و تمهیدات وجود دارد و تأثیرات معنوی و لفظی زیادی در ذهن و زبان عین القضات و تمهیدات برجای نهاده است. بینامتنیت قرآنی در تمهیدات به صورت‌های صریح (آشکار) و ضمنی وجود دارد. آمارهای استخراج شده نشان می­دهد که بیشترین استفاده از اقتباس جزئی، واگیری واژگانی و بینامتن ضمنی تلمیح است. توجه به آمار و تفکر حاکم بر تمهیدات که از نوع کتاب‌های عرفانی و تأویلی است، ایجاب می­کند نویسنده پیش‌متن را به صورت جزئی انتخاب و در متن خود حل و تحلیل کند تا نتیجه دلخواه خود را از بینامتن با توجه به صورت و معنای آیات قرآنی بازنمایی کند.

توحید در شعر کودک و نوجوان از جمله مباحث مهمی است که در آثار بجای مانده از قبل و بعد از اسلام به شکلها و صورتهای متنوعی منعکس شده است؛ یکی از زمینه‌های مهمی که تاکنون کمتر به آن توجه شده، شعر کودک و نوجوان است. در ادبیات معاصر ما، شاعران به کودک و نوجوان به عنوان بخش مهم و اساسی جامعه توجه کرده‌اند، یکی از مباحث مهم شعر آنان، توحید است. طرح توحید در شعر کودک و نوجوان، مشکلات و شیوه‌های خاص خود را دارد. این پژوهش در پی آن بوده است که همزمان دو مسأله مهمّ مفاهیم توحیدی و شیوه-های بیان آن را در شعر عباس یمینی شریف،محمود کیانوش، مصطفی رحماندوست و قیصر امین پور بررسی کند. براساس این پژوهش، مشخص شد کهمفاهیم بیان کننده توحید در شعر کودک و نوجوان عبارتند از:دانایی، مهربانی، یاوری، بخشندگی، خوبی، توانایی، بینایی، امیدبخشی، مالکیت، عظمت، حضور خدا، سپاسگزاری، حمد و تسبیح، آفرینندگی، اذان، نماز و روزه. که هر کدام از موارد فوق، شامل ریز موضوعاتی است. شیوه‌های بیان توحید در شعر کودک و نوجوان و در اشعار شاعران موردبحث، شامل شیوه‌های تصویرآفرینی، بدیعی و موسیقی آفرینی است که هر مورد، ریز موضوعاتی را در برمی‌گیرد.

مقدمه وجود آدمی با فطرت الهی سرشته شده است و همین سرشت الهی باعث شده که آدمی همواره در جستجوی حقیقت و اعتلای خویش گام بر دارد . با توجه به آموزه های اسلامی ، یکی از راههای شناخت پروردگار ، عرفان است که در آن سالک از طریق مراحل سیر و سلوک به تهذیب نفس خویش می پردازد . عرفا برای رسیدن به حقیقت به منازل و مقاماتی قائلند که عملاً باید طی شوند و بدون عبور از آن منازل وصول به حقیقت را غیر ممکن می دانند زیرا عارف کمال را در رسیدن می داند نه در فهمیدن . برای رسیدن به لقاءالله باید مراحلی را طی نمود که این مراحل با توجه به پیشینه تاریخی عرفان ، در نزد عرفا متعدد و متنوع است . در چند قرن اوّل اسلامی ، عرفا حقایقی را که از طریق کشف و شهود بدانها رسیده بودند برای شاگردان خویش بازگو می کردند که همین امر باعث شد مسائل عرفانی طرح شود و تا اینکه در قرن هفتم هجری عرفان توسط محیی الدین عربی به صورت رسمی تدوین گشت و عرفان بعد از این زمان در حوزه ها و مدارس در کنار سایر علوم تدریس می شد و با حمله مغول و از بین رفتن خلافت عباسی ، زمینه روی کار آمدن صفویان و قوّت گرفتن شیعیان مهیا شد و به تبع آن عرفان شیعی در حوزه های دینی مورد توجه قرار گرفت در بررسی مقامات از نظر سیر تاریخی ، کتب عرفانی متعددی که در این زمینه نوشته شده اند از جمله منازل القاصدین الی الله از حکیم ترمذی ، اللّمع فی التصوف از ابونصر سراج ، منازل السائرین از خواجه عبدالله انصاری و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه از عزالدین محمودکاشانی و ... که در هر کدام از این آثار در مورد مقامات و چگونگی آن سخنانی گفته شده است که با توجه به نوع سلوک آنها ، تنوع و تعدد مقامات در این آثار مشهود است . امام خمینی نیز به عنوان یکی از عرفای سر شناس معاصر به مراحل سیر و سلوک در آثار منثور و منظوم خویش پرداخته است . در این پژوهش مقامات را در ده مرحله در دیوان اشعار بررسی شد ، و مراحلی را به عنوان مقدمات مقامات پیش از این مراحل ده گانه قرار داده ایم زیرا امام خمینی در آثار منثور خویش برای مرحله اول ، سه مرحله در نظر گرفته است که عبارتند از : تفکر ، یقظه و عزم که ما آنها را تحت عنوان « مقدمات مقامات » بررسی نموده ایم .بررسی مراحل سیر و سلوک بدین صورت انجام پذیرفته است که ابتدا از نظر لغوی و اصطلاحی بررسی شده است ، آنگاه آنها را از نظر قرآنی و روایی بررسی کرده ایم و سپس اشعار عرفانی را با توجه به آثار منثور امام و عرفا بررسی و تحلیل نموده ایم . این پژوهش بر مبنای دیوان امام خمینی (ره) با تعلیقات علی اکبر رشاد انجام پذیرفته است و تمامی ارجاعات ابیات تحقیق در آن بدین صورت است : دیوان / شماره صفحه / شماره بیت .

قرآن، حدیث و ادبیات ارتباط نزدیکی با هم دارند. از نیمه قرن سوم هجری که سرودن شعر پارسی آغاز شد، کم کم و به مرور زمان، اندیشه های دینی و قرآن و حدیث بر شعر نیز تأثیر گذاشت به طوری که در قرن های بعد، کسانی چون سنایی، شعرشان آمیخته با قرآن و عرفان بود. از رهروان سبک سنایی، می توان از جمال‌الدین اصفهانی نام برد. هرچند که زیاد به او پرداخته نشده است، اما شعرش سراسر از تأثیر قرآن و حدیث است. جمال‌الدین بیشتر از قرآن تأثیر پذیرفته تا از احادیث. بیشترین تأثیرات را می‌توان در قصاید او مشاهده نمود. اعتقادات دینی در اشعار او موج می‌زند. وی از شیوه های تأثیر پذیری، بیشتر از اقتباس و تلمیح و در مواردی از حل و تضمین استفاده کرده است. بسامد اشعار جمال، راجع‌به صفات خدا، پیامبر اسلام (ص)، معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت، رزق و روزی و چندین موضوع دیگر است. موضوع این رساله تأثیر قرآن و حدیث در دیوان جمال‌الدین است که در پنج فصل بررسی وتنظیم شده است: فصل اول شامل کلیات و تعاریف می باشد که به؛ شرح و بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع، اهداف تحقیق، کاربرد نتایج تحقیق، پیشین? تحقیق، سوال های تحقیق و شرح روش تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم با عنوان؛ زندگی، آثار و روزگار شاعر تنظیم شده است فصل سوم شامل؛ پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. فصل چهارم که قسمت اصلی رساله را در بر می گیرد، شامل: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمال‌الدین که موضوعاتی مثل توحید، صفات خدا،صفات پیامبر اسلام و معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت و موضوعات دیگر را در بر می‌گیرد. فصل پنجم نیز با عنوان سایر موضوعات به موضوعات گوناگونی که شاعر به آنها پرداخته است اختصاص دارد. مهمترین مسئله ای که در دیوان استاد به چشم می خورد، تأثیر زیاد قرآن در اشعار اوست که شاعر مسائل دینی واعتقادی خود را در اشعارش تأثیر داده است. همان طوری که در اندیشه های جمال خواهید خواند، وی فردی مسلمان ومقیّد به دین اسلام می باشد، هرچند که در اشعارش به مدح افراد نیز پرداخته است. بیشتر قصاید استاد، مدحی هستند که در بعضی موارد اغراق نیز نموده است. دیوان جمال الدین اصفهانی از مهمترین کتب اشعار مذهبی می باشد که آیین? تمام نمای جامع? عصر شاعر، ویکی از ارزشمند ترین آثار ادبی – مذهبی جامع? ایران در قرن ششم محسوب می شود.

تجربه عرفانی، یکی از اقسام تجارب دینی است. تجربه دینی متضمّن امر متعالی و سرسپردگی تام است. در چنین تجربه‌ای فرد با یک سلسله شرایط مادی مواجه است که زمینه مواجهه فرد با خداوند را فراهم آورده است. و از ویژگی‌های چنین تجربه‌ای توصیف‌ناپذیری و کیفیت معرفتی است. بنابراین خداوند تجربه عرفانی را از خلال تمهید شرایط در اختیار او می‌گذارد و انسان از این طریق است که معرفت، تجربه و ارتباطی با او پیدا می‌کند. از جمله آثاری که می‌توان به وفور تجربیات عرفانی را در آنها یافت؛ رساله قشیریّه و کشف المحجوب است. رساله قشیریّه و کشف المحجوب از آثار مهم قرن پنجم هجری است؛ مباحثی که در تجربه عرفانی رساله قشیریه مطرح می‌شود شامل مباحثی مانند مشاهده، محاضره، مکاشفه، وقت، مقام، حال، قبض و بسط، انس و هیبت، تواجد وجد وجود، جمع و تفرقه، فنا و بقا، غیبت و حضور و .... و در کشف المحجوب شامل مشاهده، محاضره، مکاشفه، فقر و صفوت، رضا، سکر و صحو، مسامره و محادثه، نفی و اثبات، قهر و لطف و ... آن چیزی که به طور برجسته در رساله قشیریّه مطرح شده است اخلاق عملی و ویژگی‌های شخصیتی عارفان است. کشف المحجوب در گزارش فِرَق صوفیّه و کشف حقایق بعضی از احکامو آداب دینی و آیین‌های صوفیّان است. بنابراین آن چیزی که امام قشیری به طور برجسته پیش‌روی مشتاقان سیر و سلوک عرفانی می‌نهد، عرفان عملی است، امّا در کشف المحجوب، هجویری اصول اعتقادی مهم را پلّه‌های اصلی صعود عارفان معرفی می‌کند و به طور کلی چارچوب عرفان اینکه روبروی خوانندگان کتابش می‌گذارد؛ عرفان نظری است.