جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مادّه قرب و مشتقات آن در کاربردهای مادی و اعتباری در قرآن مطرح گشته ­است که از جمله کاربردهای مادّی آن می­توان به نزدیکی زمانی و یا مکانی اشاره نمود. از کاربردهای اعتباری مادّه قرب، مقوله نزدیکی و پیوست رابطه میان انسان و پروردگار (قرب تکوینی) است. آیات قرآن ضمن تأکید بر این قرب مستمر، انگاره‌های جاهلی را در این مسأله به چالش می­کشاند. بالاترین تجلّی پیوست رابطه میان انسان و پروردگار در قرآن، با صفت «قریب» بوده که در دیدگاه مفسران مورد توجه و تحلیل قرار گرفته و با تنزیه ذات اله، از تجسیم و تشبیه همراه گشته ­است. همچنین، قرب منزلتی به کسب مقام معنوی انسان اشاره داشته و طرق کسب آن مورد توجه آیات است. این پژوهش درصدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و کشف تطور دیدگاه مفسران فریقینِ قرن دوم هجری تا عصر حاضر و مبانی مدنظر ایشان در درک معنای صفت «قریب» بپردازد. در پایان این نتیجه حاصل شد که مفسران با شروع اختلافات مذاهب کلامی در قرن پنجم و با ظهور دیدگاه‌های تجسیم و تشبیه ذات اله، به مجاز‌انگاری مقوله‌هایی مانند صفت «قریب» در قرآن روی آورده و استفاده از نکات ادبی و بلاغی را بهترین راه در تقابل با این نظریات دانسته‌اند. این سیره و روش در ذیل بسیاری از تفاسیر قرن پنجم تا معاصر ادامه داشته است. در دیدگاه غالب آنان، صفت «قریب» به مجاز و استعاره از علم و حیلوله، احاطه و قیومیت خداوند تعبیر گشته است. با این وجود برخی مفسران، ضمن تنزیه خداوند از تجسیم، صفت «قریب» در قرآن را حقیقتی مستقل برشمرده و این صفت را بی‌نیاز از مجازانگاری برشمرده و در تبیین و اثبات مسأله ادلّه­ای نیز ارائه نموده‌اند.

بنا بر گزارش‌های معتبر اهل‌تسنن، حضرت زهرا؟سها؟ بر خلیفۀ اول، خشم گرفتند و تا آخر زندگی شریفشان با او سخن نگفتند. این واقعیت تاریخی تا حدود اواسط قرن دوم هجری مورد اتفاق علمای اهل‌تسنن بود؛ ولی از آن زمان تا اواسط قرن پنجم هجری، با ظهور نقلی متفرّد، موج جدیدی برای اثبات رضایت نهایی حضرت زهرا؟سها؟ از خلیفۀ اول شکل گرفت؛ روایتی که بعد از گذشت سال‌ها، همچنان دستاویز گروهی از علمای عامه است. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی، قدیمی‌ترین اسناد در مورد این ادعا را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده که علاوه بر ضعف سندهای روایات، متن آن‌ها با گزارش صحیحین نیز تعارض داشته و لذا بر اساس مبانی عامه مقبول نیست. همچنین به شبهاتی همچون بی‌اطلاع بودن عایشه، سماع شعبی از امیرالمؤمنین؟ع؟، اعتبار مرسلات تابعین، نقل شعبی از ثقات و تقدم مثبت بر نافی، پاسخ داده شده است.

قرآن کریم جهت انتقال مفاهیم خود از ظرف «عند» با بسامد بالایی استفاده نموده‌ است. این ظرف در معنای پیش نمونه‌ای خود، مفهوم «نزد» را کدگذاری می نماید، اما در تمامی موارد کاربرد این واژه در قرآن، محدود به این معنا نبوده و با قرارگیری در بافت‌های مختلف، استعاره های مفهومی جدیدی را ارائه می‌نماید که در ترجمه‌های فارسی مورد لحاظ قرار نگرفته و در غالب آیات به همان معنای «نزد» بسنده شده ‌است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی استعاره های مفهومی ظرف «عند» در قرآن کریم و ترجمه‌های معادل آن پرداخته‌ تا مشخص گردد که تا چه میزان ترجمه‌های فولادوند، موسوی همدانی، خرمشاهی، الهی قمشه‌ای به معنای استعاری آن نزدیک است. در پایان این نتیجه حاصل شده است که گزینش برابرنهادهای استعاری «عند» توسط مترجمان با دشواری صورت گرفته و به معادل‌های مرسوم اکتفا شده است. از استعاره‌های مفهومی مورد کاربرد واژه «عند» در قرآن کریم می توان به حکم و قضاوت الهی، حتمیت/محفوظیت، علم و مالکیت، ناحیه(انتساب ربوبی)، مجاورت، قرب، فی(در) اشاره نمود. با بررسی ترجمه 23 آیه مورد نظر پژوهش بر معانی استعاری واژه «عند»، ترجمه خرمشاهی نسبت به سایر ترجمه‌ها از مفاهیم استعاری بیشتری در ترجمه استفاده نموده‌است

تفسیر و تحلیل آیات «اظهار دین» از پربحث‌ترین آیاتی است که در عرصه رهبری آینده عالم و اندیشه «مهدی موعود» مطرح است و نه‌تنها مفسران قرآن، که مذاهب فقهی نیز با رویکرد خاصی این آیات را تبیین نموده‌اند. از این‌رو پژوهش پیش‌رو با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی تطبیقی تفسیر «آیات اظهار» بر اساس تفاسیر مفسران امامیه و اباضیه با تکیه بر احادیث مورد اتفاق نبوی و علوی می‌پردازد و دلالت آیات فوق را بر پایان تاریخ از دیدگاه دو گرایش امامیه و اباضیه بررسی می‌کند. این نوشتار نتیجه گرفته است که اندیشه مهدویت در اباضیه با توجه به نوع نگاه و تقسیم‌بندی خاص آنها از مسئله امامت، اعتقادی به مهدی موعود و منجی آخرالزمانی ندارند و تا مرحله انکار آن نیز پیش رفته‌اند؛ اما مفسران امامیه بر تعیین وعده خداوند به عصر ظهور تأکید دارند. با توجه به معنای لغوی واژه «اظهار» و دیگر دلایل عقلی ـ نقلی، غلبه نهایی و کامل و همه‌جانبۀ دین اسلام بر سایر ادیان غلبه جسمانی و منحصر به عصر ظهور، به دست حضرت مهدی (عج) از اهل‌بیت (ع) است که با قرآن پیوندی ویژه دارد. تفسیر آیات فوق با بهره‌گیری از احادیث معصومین(ع) منجر به تفسیری معقول می‌شود.

مستشرقان با رویکردهای مختلف به تحقیق در قرآن پرداخته اند. کرون با استناد به آیات، در مقاله «دین مشرکان قرآنی» ادعای موحد بودن مشرکان را طرح کرد با این دلایل که در مکه بت فیزیکی نبوده تا در قرآن آئین بت‌پرستی ذکر گردد، مکه محیط کشاورزی نبوده تا هدایایی تهیه گردد، آلهه و لات و...، خدایان کوچک‌تر و مستقل، واسطه بودند که اعراب به آنها فرشته گفتند و مشرکان با اعتقاد به طیف گسترده خدایان، صرف اعتقاد به توحید خالقیت، موحدند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد انتقادی ادعای وی را با استناد به آیات بررسی نموده و یافته‍ها نشان داده که او معنای توحید را بدرستی درنیافته چون مشرکان دچار اعتقاد به تعدد آلهه و عدم اعتقاد به توحید ربوبیت جزئی بودند و مشرکان با توجه به قرائن موجود در آیاتی چون 99 انبیاء، برای لات و آلهه دیگر بت ساخته بودند و آن‌ها صرف بت خیالی نبودند و از طریق تجارت و یا با توجه به اشاره آیات به امکان کشاورزی در برخی مناطق عربستان برای تهیه محصول جهت پیشکش، اهدای هدایا با توجه به احترام مشرکان برای بتان ممکن بود و بدون آئین نبود، بنابراین بت فیزیکی و آئین خاص برای بتان در زمان پیامبر(ص) وجود داشته و حضرت(ع) بت‌شکنِ بت فیزیکی و نیز بتِ مفاهیم ذهنی مشرکان بوده است.

دسته‌ای از روایات آخرالزمانی اسلامی از فردی به نام «ابن‌ صیاد» نام برده‌اند. محدّثان و دانشمندان درباره دجال بودن یا نبودن ابن ‌صیاد از گذشته تا حال به مناقشه پرداخته‌اند. دیوید‌ کوک یکی از آخرالزمان شناس‌های اسلامی، روایات در مورد ابن‌ صیاد را چرخه فرعی روایات دجال عام قرار داده و با روش تاریخ‌گذاری بر مبنای یافت ‌شدن در جوامع حدیثی، به این نتیجه رسیده است که تاریخ این روایات باید در نیمه دوم قرن سوم هجری باشد. این پژوهش با استفاده از همه روش‌های تاریخ‌گذاری مستشرقان، شامل تاریخ‌گذاری بر مبنای کهن‌ترین منبع، سندی و متنی- سندی، به تحلیل و نقد تاریخ‌گذاری کوک بر این روایات پرداخته و با بررسی گزارش‌های تاریخی و روایی، دیدگاه کوک درباره دجال بودن ابن‌صیاد را نقد می‌نماید. نتیجه آن‌‌که، روش تاریخ‌گذاری کوک برای روایات پربسامد درباره ابن‌صیاد، کارآیی لازم را ندارد و در بررسی تاریخی و روایی مشخص‌گردید که با فرض وجود تاریخی، ابن ‌صیاد دجال نیست.

تقویت‌ جسم، تربیت و آمادگی همه ‌جانبه‌ی آن مورد‌ توجه اسلام است، زیرا بدن انسان، ابزار تکامل ‌روح اوست. نوشتار پیش‌رو با استفاده از تحلیل ‌محتوای روایات، مستخرج از کتب ‌روایی شیعه و اهل ‌سنت صورت گرفته است. به جهت این‌که جامعه اسلامی نیاز به بررسی و انطباق فعالیت‌های اجتماعی به خصوص مقوله بازی و ورزش که به تعبیری ابزار تربیت انسانی می‌باشد با منابع دینی دارد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته و شناسایی مقوله‌‌های ورزش و بازی این نتیجه ملاحظه می‌گردد که تشویق به ورزش و بازی در روایات و مشارکت در آن از نظر تربیتی و همگانی بسیار مورد تأکید اسلام قرار گرفته است که این امر، نشان‌‌دهنده نگاه همه‌‌جانبه و مسئولیت‌پذیری اسلام به هر دو حوزه جسم و روان است و می‌توان ورزش و فعالیت‌‌های‌جسمانی را به ‌عنوان مهم‌‌ترین عامل‌ سلامتی و تندرستی دانست که باید در سبد کالای خانواده‌ها به صورت ثابت قرار گیرد. اما از دید حرفه‌ای با چالش‌‌هایی در ارتباط با بازی و ورزش روبروست که نیازمند اجماع متخصصان ورزشی، مرجعیت دینی و حکم‌رانی در کشور با تدوین قوانین جامع، یک‌پارچه، روزآمد و شاخص‌ها و ملاک‌‌های شفاف جهت رفع مسائل این حوزه می‌باشد.

قوه شناختی به عنوان یکی از مهم­ترین قوای ادراکی انسان، مورد کاربرد خداوند در فهم موضوعات قرآنی است. طرح­واره­های تصویری، الگوهایی تکرارشونده و پویا از تعامل ادراکی و حسی- حرکتی انسان بوده و از تجربیاتی معنادار تشکیل شده­اند؛ به نحوی که بیشترین کاربرد را در روابط او با محیط پیرامون دارند. ظرف «عند» که در ترجمه فارسی با واژه «نزد» معادل بوده و مفهومی از مجاورت را منتقل می­سازد، در قرآن دارای کاربردهای استعاری متفاوتی است. در پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی، علاوه بر احصای کاربردهای استعاری، طرح­واره­های واژه «عند» در قرآن که قابلیت تصویرسازی در ذهن مخاطب داشته و مفهومی ویژه را منتقل می­سازد، مورد دسته­بندی قرار گرفته­اند. طبق دستاوردهای پژوهش، طرح­واره­های مبنایی قابل انطباق با واژه «عند»، شامل «جهتی، مهارشدگی، اتحاد، مجاورت، نیرو و موجودیت» بوده و عنوان«برجستگی» و زیرعنوان«طرح­واره خطی (جهتی دوسویه)» از موارد ابداعی مقاله حاضر می­باشد. لازم به ذکر است، اصالت­دهی به مقوله طرح­واره­های تصویری در مرزهایِ مفاهیم متافیزیکی در قرآن، باید با دقت و حساسیت صورت گرفته و در تفسیر و برداشت آیات، مجازی بودن کاربردها مورد تاکید و تحلیل قرار گیرد.

تحقق جامعه عادلانه افراد را به استنباط روش‌های رسیدن به آن سوق می‌دهد. بسط عدالت اقتصادی در جامعه نیازمند رعایت همه‌ی جوانب عدالت در اجتماع می‌باشد. بنابراین دولت اسلامی برای تامین مالی خود نیازمند مالیاتی است که درجمع‌آوری آن، عدالت رعایت شده باشد. با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی جامع مطابق با روش شهید صدر، رهیافت مالیات عادلانه از نظر حضرت علی علیه السلام در نهج‌البلاغه منوط به اجرای اصولی نظیر: توجه به عمران و آبادانی در اخذ مالیات، عدم ایجاد محرومیت ازحقوق مشروع، توجه به دولت مرکزی در مالیات‌ها، خوداظهاری اولیه توسط مؤدیان و... دانسته شد. با مقایسه رهیافت عدالت مالیاتی از منظر امیرالمومنین علیه السلام با اصول مالیاتی علم اقتصاد، بدست آمدکه: اولا، با تعریف عدالت به معنای قرار گرفتن هر چیز در جای خود، سایر اصول مالیاتی منتزع از اصل عدالت مالیاتی بوده، لذا سرلوحه‌ اصول مالیاتی در دریافت مالیات‌ها در دولت علوی، رعایت عدالت درتمامی جوانب آن است. ثانیا، در نظام اقتصاد اسلامی علوی، اصول مالیاتی دقیق و کاربردی وجود دارد که بسیار کامل‌تر از اصول مدون در علم اقتصاد است. ثالثا، وقتی رهیافت عدالت مالیاتی، با به‌کارگیری تمام جوانب آن، مبنای دولت اسلامی قرار گیرد، علاوه بر رعایت اصول مالیاتی کلاسیک در علم اقتصاد، نواقص آن نیز پوشش داده خواهد شد.

پس از رحلت پیامبر(ص) و با گسترش دامنۀ فتوحات جهان اسلام، نحله‌ها و فرقه‌های فکری و عقیدتیِ جدیدی پدیدار گشت که هر یک از آن‌ها برای اثبات عقاید خود، به آیات قرآن کریم تمسک جسته و به تأویل و تفسیر نادرست آن پرداختند. این مسأله عالمان شیعی را بر آن داشت تا با طرح دیدگاه شیعه، به تصحیح شبهات و انحرافات موجود در این‌باره بپردازند. إبن‌شهرآشوب مازندرانی یکی از عالمانی است که با تألیفات ارزندۀ خود، خدمات شایسته‌ای در جهت اعتلای تعالیم ارزشمند اسلام و قرآن نموده و از این طریق نقش برجسته‌ای در دفاع از عقاید ناب شیعه ایفا کرده است. در این تحقیق که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، سعی شده است تا با دقت در کتاب «متشابه‌القرآن و مختلفه»، دیدگاه تفسیری- کلامیِ إبن‌شهرآشوب و نیز روش‌های مقابلۀ او با گروه-هایی نظیر «معتزله، مجبره، صفاتیه، مشبّهه، اشاعره، غلات، اسماعیلیه، زیدیه، کیسانیه و خوارج» مورد تحلیل قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد: وی با استناد به «حکم عقل، آیات قرآن، روایات، ادبیات عرب و مستندات تاریخی» به نقد و بررسی آرای دیگر فِرق کلامی پرداخته است.