جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از اعتقادات مستدل شیعه این است که رسول خدا بعد از خود فردی را به عنوان جانشین خود معرفی نموده است. در قرآن کریم و نیز در سنت نبوی برای اثبات این مدعا ادله متعدد و بی‌شماری وجود دارد. یکی از ادله مهم در مورد اثبات حقانیت اهل بیت و یا به عبارت درست‌تر اثبات حقانیت رهبری امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، حدیث صحیح و متواتر «منزلت» است که رسول خدا علی بن ابی طالب را نسبت به خود همانند نسبت هارون و حضرت موسی تشبیه نموده است. ویژگی ممتاز این حدیث از بسیاری احادیث دیگر، این است که آن را بخاری و مسلم در کنار سایر محدثان، نقل نموده‌اند و به اصطلاح اهل سنت، آن دو بر این حدیث، اتفاق دارند. پرسمان اصلی در تحقیق پیش‌رو، ‌این است که آیا حدیث منزلت، دلالت بر امامت بلافصل علی ابن ابی‌طالب بعد از پیامبر می‌کند؟ این حدیث از چند جهت بر امامت امیرالمؤمنین دلالت می‌کند که با توجه به ظهور فرقه‌ی ضاله‌ی وهابیت و ایجاد شبهات در ادله‌ قرآنی و روایی امامت امام علی از جمله دلالت این حدیث شریف بر امامت بلافصل امام علی بیان شود و به برخی از شبهاتی که اهل سنت بر دلالت حدیث مطرح کرده‌اند، پاسخ داده شود.

مسئله جایگاه و عدالت صحابه از مهم‌ترین بحث‌های اعتقادی میان اهل سنت و شیعیان است. زرقاوی، از رهبران سلفیه جهادی، به تبعیت از عموم اهل سنت با توسعه در شمول صحابی و برداشت‌های سطحی و تفسیر به رأی از ظاهر برخی آیات قرآن و احادیث نبی اکرم (ص)، به اثبات عدالت صحابه بر اساس کتاب و سنت معتقد می‌شود. اما به دنبال یافتن دستاویزی برای تکفیر شیعه، چنین استدلال می‌کند که عدالت صحابه به نص آیات الاهی و روایات نبوی ثابت است. بنابراین، انکار عدالت صحابه، مستلزم انکار کتاب و سنت و در نتیجه خروج از دین است و شیعیان را با اتهام این انکار تکفیر کرده، به جهاد با آنان حکم می‌کند. بررسی آیات و روایات، نه‌تنها ادعای اثبات عدالت صحابه را رد می‌کند، بلکه نصوص شرعی در جرح صحابه بسیار است. از سوی دیگر، با فرض پذیرش دلالت آیات و روایات بر عدالت صحابه، انکار عدالت صحابه موجب خروج از دین و مجوز تکفیر نیست، زیرا موانع تکفیر نظیر ضروری‌بودن موضوع انکارشده، وجود یقین، قابلیت تأویل و جهل در نظر گرفته نشده است. بنابراین، تکفیر شیعه در صورتی جایز است که انکار عدالت صحابه مستلزم انکار عامدانه و آگاهانه کتاب و سنت باشد و به نقض شهادتین یا ضروریات دین منجر شود و خروج از دین تلقی گردد.

تفاوت جنسیتی،نوع انسان را به دو صنف بزرگ زن و مرد، تصنیف میکند.باوجودتمام اختلاف‌ها، زن و مرددرذیل نوعی واحد قرارمی‌گیرند،با این حال، اختلاف‌های وابسته به جنسیت، نگاه های متفاوتی را نسبت به فعلیت انسانی زن و فعالیت های اجتماعی او سبب شده. برخی، مرد بودن را نوعی کمال انسانی برشمرده و معتقدند زن به دلیل نوع خلقت و جنسیتش نمی تواند انسانی کامل به شمار رود و فعالیت اجتماعی او تنها مانعی درمقابل تعالی مرد است. در مقابل، اندیشمندان اسلامی معتقدند که ملاک در ارزش انسانی، تقواست و زن و مرد هر دو می توانند به کمالات انسانی دست یابند و اجتماع نیز به حضور زن، نیازمند است. هردواندیشه درمعرفت اسلامی، دارای نمایندگانی است؛اماآنچه ضرورت دارد، مشخص شدن نگاه اصیل اسلامی است و این مهم جز با عرضه این دو دیدگاه بر آیات و سنت ممکن نخواهد بود. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر تفاوت جنسیتی بر فعلیت انسانی و فعالیت‌ اجتماعی از نظرگاه امامیه و وهابیت با محوریت اندیشه‌های آیت‌الله جوادی‌آملی و بن‌باز است که با روش تطبیق و تحلیل به نگارش درآمده است. براین اساس، بن باز دروهابیت ازجمله کسانی است که با اعتقاد به نقص عقل و ایمان زن،فعلیت انسانی اورا بی‌پاسخ قرار داده و به بهانه اختلاط، اوراازحضوردراجتماع بازمی‌دارد.درمقابل، آیت‌الله جوادی،مهم‌ترین بعد انسان را روح می‌داند که جنسیت درآن معنا ندارد و زن و مردبا تقوا پیشگی می‌توانند مراحل فعلیت خودرابدون هرگونه تبعیض،پشت سرگذارند.فعالیت اجتماعی نیز برای زن، بارعایت حدوداسلامی،جایز و در برخی موارد،ضروری است. این نگاه، افزون برمطابقت با عقل،برگرفته ازآیات قرآن و روایات است.

حجیت فهم سلف اساسی‎ترین مبنای فکری سلفیه است. آنان بر این باورند که فهم سلف به دلیل عواملی مثل سلامت نفس در دریافت نصوص، قرابت با پیامبر، نزدیک‏بودن به زمان نزول قرآن، اسلم، اعلم و احکم از خلف است. سلفیان برای توجیه دیدگاه خود به آیات مختلفی استدلال کرده‏اند. آیه صدم سوره توبه از ادله مهم آنان بر این مدعاست. آنان با تمسک به عموم این آیه و برقراری ارتباط میان تبعیت و فهم در پی اثبات حجیت فهم سلف بر آمده‏اند. هرچند سلفی که بر تبعیت علمی و عملی خود بر آموزه‎های پیامبر پایبند مانده است دارای فضیلت است، ادعای تبعیت مطلق از آنان بدون دلیل است. استدلال به آیه صدم سوره توبه نیز با اشکالات فراوانی همچون خلط معنای عمل با فهم، عمومیت‏نداشتن آیه، عدم تلازم میان رضایت و حجیت فهم، مطلق‏نبودن معنای تبعیت و روایات دلالت‏کننده بر فضیلت خلف بر سلف روبه‏روست. در این مقاله سعی شده است علاوه بر تبیین مدعای سلفیان به بررسی و نقد ادله آنان پرداخته شود.

سلفی‌گری و ظاهر‌گرایی یکی از جریان‌های تاثیر گذار جامعه اسلامی در عصر حاضر است. سفر الحوالی نیز با تاثیرپذیری از این اندیشه، به بیان دیدگاه‌های خود پرداخته است. او در باب توحید، توحید را به سه قسم ربوبی، الوهی و صفاتی تقسیم می‌کند. دیدگاه او در باب توحید ربوبی این است که این توحید مطلوب بالذات نیست بلکه بخاطر توحید الوهی از این قسم بحث می‌کنیم. او در مورد توحید الوهی می‌گوید، مهمترین چیزی که تمامی انبیا برای مردم آورده‌اند، توحید الوهی است و توحید الوهی متضمن توحید ربوبی نیز هست. در مورد اسما و صفات خداوند، دیدگاهی ظاهر‌گرایی و عدم تاویل را اختیار کرده است. بیشترین اختلافی که در این باب با وی داریم، بر سر نظری است که او در مورد صفات خبری دارد. او با طرح نظریه بلاکیف، این نظریه را انتخاب کرده است و با اینکه لازمه این نظر، تشبیه خداوند به انسان است، هرگونه مشابهت خدا به خلق را انکار کرده است. همچنین او تمامی صفات الهی اعم از صفات ذاتی و فعلی را قدیم می داند. مهمترین دیدگاه سفر الحوالی در مورد نبوت این است که راه اثبات صدق انبیا، فقط در معجزه خلاصه نمی‌شود و می‌توان از قرائن و سیره پیامبر9 برای اثبات صدق و راستگویی او استفاده کرد. او به عنوان یک اندیشمند سلفی، مواضع و دلایل این جریان را معرفی و دلایلی را در اثبات مدعای خود می‌آورد. از جمله اندیشه‌های حائز اهمیت او در این قسم، اندیشه‌های ضد تاویلی و ظاهر گرایی اوست که به اثبات آنها پرداخته است. دیدگاهی که وی در مورد جهاد اتخاذ کرده است، دیدگاهی کاملا افراطی بوده که همین امر موجب شد تا دورانی را در زندان سعودی بگذراند. در مجموع می توان گفت که سفر الحوالی، عالمی افراطی با اندیشه های تمام عیار سلفی و با رویکردی جهادی است که توانسته است بر برخی از جریان‌های سلفیه، تاثیرگذار باشد.

محمد ناصرالدین البانی یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین محدثین اهل سنت در حوزه تفکر دینی و مخصوصاً مکتب سلفی است که علمای فراوانی تحت تأثیر قدرت علمی و نظرات فقهی و حدیثی وی قرار گرفته‌اند. تحلیل و بررسی اطلاعات گردآوری شده نشان می‌دهد البانی در آراء اعتقادی خود گرایش‌های تند سلفی دارد که می‌توانسته الهام‌بخش برخی رفتارهای تند سلفی باشد. وی در بحث صفات خبری رویکردی ظاهرگرایانه دارد. هرگونه استغاثه و توسل به غیر خدا را از مصادیق شرک می داند و با یکسان انگاشتن کفر و شرک دامنه کفر را وسعت می‌بخشد. معیار تشخیص سنت از بدعت را عمل صحابه می‌داند. سماع موتی را نمی‌پذیرد و همچون دیگر علمای سلفی توسل، زیارت قبور، بنای بر قبور و شد رحال را رد می‌کند. همچنین البانی با اعتقاد به اجتهاد و عدم تقلید از مذاهب اربعه، جرأت بررسی مجدد احادیث معتبر و ارائه برخی فتاوای فقهی حرکت جدیدی را در بین سلفیه ایجاد کرد که باعث شد بین سلفیه از یک‌طرف طرفدارانی پیدا کرده و از طرف دیگر بر علیه او اقداماتی صورت پذیرد.در این رساله اهتمام بر این بوده که تا حد بضاعت در جهت بیان و نقد این دیدگاه‌ها، گام‌هایی رو به جلو برداشته شود. از این رو این تحقیق با مروری بر آثار و کتب البانی و ناقدین وی به تبییین برخی نگرش‌ها و مبانی حدیثی و سلفی البانی پرداخته و آنها را به بوته نقد کشیده است.

در این تحقیق نگارنده، مسئله مناسبات کلامی دو مکتب ماتریدیه و سلفیه را، به صورت مقایسه‌ی بررسی نموده و پیامدهای منفی سیاسی و اجتماعی چون تنشهای سیاسی، ترویج تفکر سلفی‌گری، رفتار خشونت بار با دیگر اقوام را بیان داشته است. مباحث این رساله به شیوه تطبیقی و تحلیلی با استفاد از منابع کلامی دسته اول ماتریدیان و سلفیان و پژوهشهای که در این زمینه صورت گرفته، سامان یافته است. نظام کلامی ماتریدیان بر پایه عقل و نقل استوار بوده و عقل را منبع مستقل در مباحث کلامی می‌دانند؛ اما سلفیان با ترجیح نقل بر عقل به حجیت عقلِ مصدقِ نقل اذعان دارند. مبانی فکری ماتریدیان مبتنی بر حسن و قبح عقلی، تأویل و تفویض، وجود مجاز در قرآن و حدیث و عدم حجیت اخبار آحاد در عقاید است؛ اما مبانی کلامی سلفیان بر حجیت فهم سلف، اخبار آحاد و انکار مجاز در قرآن و سنت استوار بوده و در باب حسن و قبح عقلی دیدگاه واحدی ندارند. ماتریدی ایمان را تصدیق قلبی و دیگر ماتریدیان آن را باور قلبی و اقرار زبانی دانسته‌ و اهل قبله را به دلیل داشتن عقاید مخالف، تکفیر نکرده‌اند. سلفیان ایمان را مرکب از تصدیق، اقرار و عمل دانسته و ابن تیمیه و ابن قیم از تکفیر اهل قبله دوری جسته‌؛ اما غالب سلفیان، مخالفان اعتقادی را تکفیر کرده‌اند. مبنای دو فرقه کلامی در تقسیم توحید متفاوت بوده و با این حال از عمومیت توحید افعالی سخن گفته و انسان را در انجام اعمالش مختار دانسته و تفکرآنان در بحث قضا و قدر الهی همخوانی دارد. اندیشه ماتریدیان و سلفیان در زمینه توحید عبادی و مباحث مرتبط با آن نظیر زیارت، نذر، طلب کمک از اولیای الهی و صفات خبری و گونه‌های آن و نیز در مورد حیات برزخی پیامبر7، صالحان و دیگر درگذشتگان و سماع موتی و عرضه اعمال برای آنان و وقوع کرامت از صالحان متعارض است. پیدایش تفکر سلفی‌گری در افغانستان بر اثر ارتباطات تحصیل کردگان افغانستانی با دارالعلوم دیوبند، مدارس مذهبی پاکستان، تجاوز شوروی در این سرزمین بوده و بخشی از ماتریدیان را متأثر ساخته و پیامد‌های منفی متعدد مانند ظهور طالبان، حضور افغان العرب‌ها، حزب التحریر را به دنبال داشته است و باعث اختلافات فکری در میان پیروان مذاهب و تخریب نهادهای مدنی و سیاسی و فرار نخبگان از کشور شده، و زمینه اشغال مجدد افغانستان را، توسط بیگانگان فراهم کرده است.