جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از انسان و انسان‌شناسی قدمتی دیرینه دارد؛ زیرا انسان همواره در اندیشة شناخت ابعاد وجودی، فلسفة خلقت و جایگاه انسان در نظام هستی برای دستیابی به «چگونگی زیستن و بهتر زیستن» بوده است. از سویی فرهنگ، روش و شیوة زندگی مرسوم و عادت شده جامعه در عرصه‌های گوناگون حیات اجتماعی است و آموزه‌های اجتماعی اسلام و خصوصاً قرآن کریم در متن آیات خود مبانی و شاخصه‌های آن را معرفی نموده است. در پاسخ به این پرسش که اصول و شاخصه‌های انسان‌شناسانه‌ای که قرآن کریم برای نظام فرهنگی جامعه اسلامی معرفی می‌کند کدامند؟ باید گفت که قرآن کریم در مواجهه با انسان، جهان‌بینی قرآنی را به عنوان اصل و مبدأ حرکت وجودی انسانی تعیین نموده و فلسفة آفرینش جهان را انسان و فلسفة آفرینش انسان را یقین و قرب الهی معرفی نموده است. قرآن کریم از روح، فطرت و اختیار، به عنوان مهمترین لوازم وجودی انسان در نیل به جامعه‌ای با فرهنگ قرآنی سخن به میان آورده و روابط او را در چنین اجتماعی بر اساس رابطه با خدا، خود، همنوع و محیط پیرامونی در مبانی همچون خداشناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و جهان‌شناسی تعریف و تبیین نموده است. از دیدگاه قرآن کریم مهمترین شاخصه‌های انسان‌شناسانه نظام فرهنگی قرآنی عبارتند از: عدالت، ولایت، وحدت، انضباط اجتماعی، رشد محوری و آزادی و هویت قرآنی اجتماعی.

چکیدهصدق و صداقت؛ از صفات ثبوتیه باری تعالی و مشخصهی پیامبران الهی در دعوت مردم به سوی خداست؛ از این‌رو، راست‌گویی از اعمال نیک و پسندیده انسانی بوده و نزد دین و خرد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. فطرت پاک انسان ایجاب می‌کند که با فضیلت صدق، نظام هماهنگی در جوانح و جوارح، ظاهر و باطن فرد ایجاد شده و انسان تمام وجودش مملو از صدق و راستگویی شود که این مهم، عصارهی تعالیم انبیای الهی و غرض از انزال کتب آسمانی بوده است. صادقین واقعی کسانی هستند که هم در سخن، راست می گویند و هم با عمل و کردار راست، گفتار خود را اثبات می کنند. آیهی «کونوا مع الصادقین»،(توبه/119)؛ از جمله آیات نورانی قرآن کریم است که دلیل عصمت و فضیلت و برتری اهل بیت β شمرده شده است و هم چنین یکی از آیاتی است که برای اثبات امامت امیرالمومنین7و دیگر ائمهی معصومینβ استفاده می شود. مفهوم صدق در این آیه به صورت مطلق به کار رفته است یعنی فرد باید در تمام مراتب، صادق باشد.دربارهی مصداق این آیه بین مفسران شیعه و اهل سنت، اختلاف نظر وجود دارد و برخی از آن ها، آیه را بر اساس مصداق عام تفسیر کرده اند و برخی دیگر به بیان مصداق حقیقی آن پرداخته اند؛ به گونه ای که فخر رازی مفسر اهل سنت می گوید: صادقین در آیه شریفه، حتما باید معصوم باشند که تا این مرحله هم نظر با شیعهی امامیه می باشد. مراحل و فرآیند این پژوهش، در سه فصل صورت گرفته است. در فصل اول، پیرامون کلیات بحث شده است و فصل دوم در اطراف مراتب صدق و آثار معیت با صادقین، تحقیق شده است و فصل سوم نیز پیرامون بررسی تطبیقی مصادیق صادقین در قرآن و حدیث می باشد که نتیجه این فصل، معرفی اهل بیت به عنوان بارزترین و کامل ترین مصادیق اتم صادقین بیان شده است.واژگان کلیدیبررسی تطبیقی، آیه «کونوا مع الصادقین»، صدق ، اهل بیتβ ، اهل سنت.

«الاهیات سلبی» نظریه‌ای مهم و پرطرفدار در حوزه «زبان دین» در میان الاهیدانان یهودی، مسیحی و مسلمان است. الاهیات سلبی در سه حوزه هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و معناشناسی صفات الاهی مطرح است که میان آن‌ها پیوند ناگسستنی برقرار است. افلوطین در حوزه الاهیات مسیحی و قاضی سعید در حوزه الاهیات اسلامی و میان اندیشوران امامیه از جایگاه ویژه‌ای در میان پیروان الاهیات سلبی برخوردارند. نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی این دو دیدگاه را تبیین و ارزیابی کرده است. از رهگذر این جستار مشخص می‌شود که در اندیشه افلوطین، «واحد» فراهستی است و تمام صفات ایجابی مربوط به «هستی»اند؛ بنابراین باید این صفات را از واحد سلب کنیم. قاضی سعید نیز ضمن نقد الاهیات ایجابی زیادت و عینیت، الاهیات سلبی را در پرتو فرهنگ دینی و ادله عقلی توجیه کرده است. الاهیات سلبی در این دو دیدگاه کاستی‌هایی نیز دارد که نوشتار حاضر آن‌ها را ضمن اشتراکات و افتراقات این دو دیدگاه مطرح می‌کند.

روش تفسیر روایی قرآن، یکی از رایج‌ترین واستوارترین روش‌های تفسیری است که در بین روش‌های تفسیری جایگاه ویژه‌ای داشته وهمواره مورد توجه مفسران بوده است. در این مجال با استناد به روایات تفسیری، آیات (183ـ158) سور? بقره را مورد بررسی قرار داده‌ایم. پاره‌ای از تفاسیر روایی شیعه مانند(قمی، عیاشی، صافی و برهان) وروایات نبوی موجود در(الدرالمنثور) از منابع مورد استفاده در این مجال است.آیات (183ـ158)به موضوع مهم «وصیت» و موضوعاتی مانند(سعی‌میان صفا و مروه؛ کتما‌ن‌حق، ممنوع؛ مردن با کفر؛ بیزاری رهبران از رهروان؛ گام‌های شیطان؛ تقلید کورکورانه از نیاکان؛ ممنوعیت گوشتهای حرام؛ راه اعتدال وامت معتدل؛ قصاص وروزه) پرداخته است. (132) ‌روایت در ذیل آیات آمده است که بیشین? آن به موضوع وصیت اختصاص دارد. با این وجود مهم‌ترین موضوع، امر«وصیت» است. اهل سنت وصیت تبّرعی را فقط برای خویشانِ غیر وارث جایز دانسته‌اند؛ به اعتقاد آنها برای وارث نمی‌توان وصیت کرد، خواه به میزان ثلث مال باشد، خواه کمتر یا بیشتر، مگر با اجازه وَرَثه؛ اما از نظر امامیه، وصیت تبّرعی در ثلث مال، در مورد خویشاوندان وغیرخویشاوندان صحیح است و فرقی نمی‌کند که وصیت‌شدگان، وارث باشند یا غیر‌وارث. در سایر موضوعات نیز تبیین جزئیات، مهم‎‌ترین شاخص? روایات تفسیری می‌باشد. فقه‌الحدیث روایات هم‌مضمون نیز از جمله کارهای انجام گرفته است.کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری، فقه‌الحدیث، گونه‌شناسی، وصیت، قصاص، روزه.

موضوع مطلوبیت یا عدم مطلوبیت کثرت جمعیت مسلمانان، بعد از طرح مباحث جهانی کنترل جمعیت، مورد توجه پژوهش گران علوم اسلامی قرار گرفت. در سال های اخیر با توجه به نرخ رشد نگران کننده ی تولید نسل در کشور، این موضوع مجدداً جزء مسائل اصلی پژوهشی حوزه علوم اسلامی قرار گرفته است. سوالی که در این سال ها بارها مطرح گردیده است آن است که دیدگاه اسلام در موضوع کثرت جمعیت کشورهای اسلامی چیست. درباره مطلوبیت کثرت جمعیت از دیدگاه اسلام سه نگاه وجود دارد: موافقت، مخالفت و بی طرفی اسلام درموضوع. هدف پژوهش حاضر قضاوت درباره این سه گروه بر اساس پیش فرض هدفمندی دیدگاه اسلام در این موضوع و مبنی بودن آن بر فوائد واقعی است. بر مبنای این پژوهش در اسلام فرزند آوری و ازدیاد فرزند به صورت مستقل از دیانت، مطلوب شمرده نشده است، بلکه از باب افزایش تعداد مسلمان و حرکت در راستای حکومت صالحان، به تولید نسل صالح، ترغیب و تشویق شده است. فرزند مسلمان زاده با توجه به تولد در نظام اسلامی و خانواده اسلامی، در صورت نبود مشکل تربیتی و بهره مندی از سرپرست مطلوب به صورت خودکار کمک به اسلام و افزاینده ی عبودیت و اقامه ی دین الهی در زمین است و از همین جهت دارای ارزش است. با توجه به اینکه در همین راستا افزایش فرزندان مسلمانان از جانب پیامبر خاتم مطلوب بیان شده است، لذا افزایش فرزندان اهل ذمه مطلوب نبوده و افزایش فرزندان کفار و مشرکین نیز در جامعه اسلامی مطلوب نیست. در بخش نتایج اهداف کثرت جمعیت مسلمانان چنین جمع بندی شده است: هدف در مرتبه ی غایی: زمینه سازی خلافت الهی انسان و اقامه ی دین خدا در کره ی زمین. هدف در مرتبه میانی: افزایش قوای مسلمین و امتداد بخشی به حرکت صالحه ی ایجاد شده توسط اسلام و مسلمین. هدف در مرتبه ی اهداف اولیه: افزایش نسبت موحدین به مشرکین و مسلمین به سایر موحدین. همچنین در زمینه مطلوبیت کثرت جمعیت مسلمانان و فرزندآوری در اسلام نیز شبهات فراوانی مطرح است که در این پژوهش به برخی از این شبهات که جنبه علمی و مبتنی بر آیات و روایات بوده اند پاسخ داده شده است.

چکیدهقیام عاشورا از بزرگ‌ترین و باعظمت‌ترین نهضت‌ها در طول تاریخ بشر است. جایگاه و نقش حافظان، قاریان، مفسّران و فقها و مجموعه عواملی که در نقش‌پذیری منفی این قشر خاص جامعه در قرن اول هجری در رابطه با قیام کربلا؛ (قبل از قیام، هنگام قیام و بعد از قیام) موثّر هستند از مهم ترین موضوعاتی است که می بایست تبیین وبررسی گردد. در این پایان نامه که با رویکرد توصیفی- تحلیلی و بر مبنای آیات و روایات و کتاب های تاریخی و تفسیری و سیره بزرگان دینی صورت گرفته است می توان گفت: خواص دینی با زهد ورزی صحیح اسلامی و ایمان و معرفت قلبی بدون متأثّر شدن از سیاست‌های اجتماعی- مذهبی خلفا و پیروی از سنّت پیامبر (ص) و شناخت حقّانیت و صلاحیّت اهل‌بیت (ع) و تبعیّت از ایشان در همه امور می‌توانند نقش و عملکرد مثبتی در تثبیت حکومت و حاکم الهی ایفا کنند و از همان دوران خلفا می‌توانستند با تساهل و تسامح نشان ندادن در دین به حاکمیت اشرافی اموی تن ندهند و در جریان قیام کربلا، با بر حق دانستن حسین بن علی (ع) و همراهی کردن ایشان نقش مهمی در پیروزی جبهه حق و انجام رسالت خویش در اجرای دین و سنّت رسول‌الله (ص) ایفا کنند. بعد از وقوع قیام کربلا خواص دینی در امتداد آرمان‌خواهی ائمّه اطهار از فلسفه حکومت و حاکم الهی و تبیین ماهیّت قیام حسین بن علی (ع) می‌توانند گام موثّری در جبهه فرهنگی- دینی و نظامی- سیاسی بردارند.کلیدواژه: قیام عاشورا، حافظان، قاریان، مفسّران، فقها، زهد ورزی، تساهل و تسامح، حکومت و حاکم الهی.

فرهنگ، روش و شیوه زندگی مرسوم و عادت شده جامعه در عرصه‌های گوناگون حیات اجتماعی است و آموزه‌های اجتماعی اسلام و خصوصاً قرآن کریم در متن آیات خود مبانی و شاخصه‌های آن را معرفی نموده است. قرآن کریم در مواجهه با انسان، جهان‌بینی قرآنی معرفی نموده است.از طرفی جامع? بشری بعد از تحمل تجربه‌های تلخ تاریخی خود، حال در عصر کنونی به چالش و بن‌بستی جدی در قبال انسان و فرهنگ برخورد نموده است. بنابراین از یک طرف،با توجه به نوپایی موضوع در میان مسلمانان و کمبود منابع در این عرصه و همچنین با توجه به این‌که اید? اسلامی آن، به گونه‌ای جامع‌نگر و تفصیلی، تاکنون تشریح و تبیین نشده، تحقیق در این موضوع و تشریح ابعاد آن، با تکیه بر آموزه‌های منبع اصیل شریعت؛ یعنی قرآن کریم، ضروری به نظر می‌رسد.

هدف از آفرینش انسان این است که با انتخاب راه صحیح و پیمودن صراط مستقیم به رستگاری و مقام قرب الهی برسد. در این مسیر نیاز است انسان با راهنمایی افراد آگاه به سوی رستگاری رهنمون گردد . از این‌رو، تربیت صحیح در تمام سنین، به‌ویژه در سنین حساس و نقش‌پذیر جوانی تأثیر بسیار مهمی دارد. با تدبر و تحقیق در آیات قرآن، سیره، گفتار و رفتار معصومان به‌خصوص حضرت علی می‌توان ملاکهای رستگاری را بهتر شناخت و جهت رسیدن به آن تلاش نمود . حضرت علی در بیانات خود، به‌خصوص نامه 31 نهج البلاغه که در وصیت به فرزند صالح و جوان خویش ، امام حسن نوشتند؛ نکات تربیتی بسیاری را یادآور شده‌اند و نیاز ضروری هر جوان هست که آنها را بداند و به کار گیرد.پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که «ملاکهای رستگاری جوانان از دیدگاه حضرت علی چیست؟»، به منظور پاسخگویی به این سوال، ابتدا پیرامون این مسأله و تعریف واژگان کلیدی آن مطالبی بیان شده است، سپس ارزش دوره جوانی با توجه به آیات قرآن و روایات معصومین? بررسی گردید که نشان می‌دهد دوره جوانی ارزشمندترین دوره زندگی انسان است. بعد از آن ملاکهای رستگاری بشر شامل ملاکهای اعتقادی(خداشناسی، امام شناسی و ...)، ملاکهای اخلاقی(تقوا، حیا و پاکدامنی و ...) و ملاکهای عملی(احکام دینی، آداب الهی ، شعائر الهی و ...) نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت، با توجه به نیاز هر انسان(به‌خصوص در سن جوانی) به الگویی کامل و نقش‌پذیری از آن جهت رسیدن به رستگاری، الگوهایی ارائه شده است که می‌تواند رهنمون مناسبی باشد. در ادامه فصل نیز آثار رعایت نکردن ملاکهای رستگاری تبیین شده است.

بحث از انسان و انسان‌شناسی قدمتی دیرینه دارد؛ زیرا انسان همواره در اندیشه شناخت ابعاد وجودی، فلسفه خلقت و جایگاه انسان در نظام هستی برای دستیابی به «چگونگی زیستن و بهتر زیستن» بوده است. از سویی فرهنگ، روش و شیوه زندگی مرسوم و عادت شده جامعه در عرصه-های گوناگون حیات اجتماعی است و آموزه‌های اجتماعی اسلام و خصوصاً قرآن کریم در متن آیات خود مبانی و شاخصه‌های آن را معرفی نموده است. در پاسخ به این پرسش که اصول و شاخصه‌های انسان‌شناسانه‌ای که قرآن کریم برای نظام فرهنگی جامعه اسلامی معرفی می‌کند کدامند؟ باید گفت که قرآن کریم در مواجهه با انسان، جهان‌بینی قرآنی را به عنوان اصل و مبدأ حرکت وجودی انسانی تعیین نموده و فلسفه آفرینش جهان را انسان و فلسفه آفرینش انسان را یقین و قرب الهی معرفی نموده است. قرآن کریم از روح، فطرت و اختیار، به عنوان مهمترین لوازم وجودی انسان در نیل به جامعه‌ای با فرهنگ قرآنی سخن به میان آورده و روابط او را در چنین اجتماعی بر اساس رابطه با خدا، خود، همنوع و محیط پیرامونی در مبانی همچون خداشناسی، انسان‌شناسی، جامعه-شناسی و جهان‌شناسی تعریف و تبیین نموده است. از دیدگاه قرآن کریم مهمترین شاخصه‌های انسان‌شناسانه نظام فرهنگی قرآنی عبارتند از: عدالت، ولایت، وحدت، انضباط اجتماعی، رشد محوری و آزادی و هویت قرآنی اجتماعی.

این رساله در صدد است تا نشان دهد که چگونه اخلاق اسلامی می تواند بر اساس اصولی بنیادین که در نهاد دستگاه فلسفی-عرفانی ارزشهای اسلامی نهفته است با مقتضیات عالم جدید مطابق باشد و احیانا برخی نارساییهای ارزشی و اخلاقی دوران مدرن را تدارک کند . بدین منظور ناگزیر نخست باید به استخراج بنیادی ترین این اصول مبادرت کرد و از آنجا که منطقا می توان نقطه عزیمت های مختلفی برای استخراج این اصول در اندیشه و عرفان اسلامی اتخاذ کرد به نحو روشی نخست پیش فرضها و اصول عام این اندیشه و عرفان را مسلم فرض می کنیم و ثانیا برای نیل به مقصود و تفسیر مطلوب خود الگوی فلسفی عام فلسفه های مدرن را بر می گزینیم و اصول بنیادینی را که این الگو فرا نهاده مسلم می گیریم و آنگاه به بازسازی مورد نظر مبادرت می کنیم. بنابراین می پرسیم : مقوّم اخلاقیت برای انسان چیست؟ با توجه به رابطة تکلیف با آزادی، آیا آزادی انسان، به آزادی در علم و آگاهی نیست و معنای آزادی اندیشه این نیست که انسان جهان را آنطور که خود می فهمد و تجربه می کند، بیاراید. پس معنای انسانیت، نفوذ همین اندیشه انسان در زندگی است و نفی سلطة امور بیرونی. آیا اخلاق اسلامی این تجربه انسانی را در علم و نظام بخشی جهان تبیین می نماید؟ پس انسانیت یعنی توجه به «مرتبه و استعداد» انسان که حاوی نگاه طمعناک او به هستی است. «استعدادی» که جهان را به رنگ مدرَکاتش درآورده و برگزیده هایش را به رنگ فهمش درآمیخته است، مسئولیت را تحمل رنجی قرار داده برای عملی کردن درست ها و بایسته های انسان. درجه آزادی فرد به همین مسئولیت پذیری اوست و فردیت هر انسان به میزان قبول مسئولیت او شکل می گیرد و از دیگران تمایز می پذیرد. مفروض این گفته ها، اصولِ انسانیت، عقلانیت، آزادی و فردیت اند. آیا می توانیم با تحلیل مباحث هستی شناسی و معرفت شناسی فلسفه اسلامی، اصول فوق را بازخوانی کنیم؟ و شرایط پیشین تحقق اخلاق را دریابیم؟ این نوشتار نگاهی است از نوع معرفت درجه دوم، بی آنکه به صحت و سقم مدعیات درجه اول فلسفه اسلامی بپردازد. مبانی آن مدعیات را جستجو می کند. در این بررسی، عمق و معنای اصول مذکور را در فلسفه اسلامی نشان داده ایم و توان این فلسفه برای ورود به گفتمان جهانی اندیشه را آشکار کرده ایم. در این معنا، اخلاق برای آن ممکن است و اندیشه حکماء که در پیوند با عرفان نظری است و ادبیات فارسی در کنار کتب رسمی فلسفه به حکایت نغز آن پیوسته است، به قوت حکایت از این امکان می کنند