جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعات سکه­شناسی نشان می­دهد که سکه یکی از ابزارهای حاکمیتی برای بازتاب نگرش دولت­ها و فرمانروایان در زمینه­های سیاسی، مذهبی و اقتصادی در جامعه و در سطح پیرامونی و روابط بین­المللی بوده است. شعائر مذهبی نقر شده بر روی مسکوکات، نوع جهان­بینی و نگرش هستی­شناسانه و اندیشه مذهبی فرمانروایان را بازتاب می­داده است. در مسکوکات دوره زندیه (1164-1209ق) به­کارگیری مفاهیم و مضامین شیعی بسیار متداول بوده است. بنابراین پرسش قابل طرح این است که نگرش سیاسی- مذهبی فرمانروایان زندیه چه تأثیری بر رویکرد آنان به نقر شعائر شیعی بر روی مسکوکات این دوره داشته است؟ در این پژوهش، هدفْ بررسی چرایی و چگونگی نقر شعائر شیعی بر مسکوکات دوره زندیه، به­روش «توصیفی- تحلیلی» ­است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که در دوره زندیه، به­جای محوریت القاب دنیوی فرمانروا بر سکه، نقر شعائر مذهبی در توسل به صفات خداوند و تکریم امامان شیعه‰ و توسل­جویی به آنان به­ویژه امام زمان(عج) رونق گرفت. همچنین سنت‌های صفویه، ازجمله مهدویت و نجات­بخشی احیاء گردید. این گرایش شیعیانه از سوی زندیان برای مشروعیت­بخشی به حاکمیت، از طریق پیوند حکومت خویش به صاحب­الزمان و منجی عالم، صورت پذیرفته و سیاست صفویه­گرایی آنان نیز با همین دیدگاه قابل تعریف است.

ماه­کوفه عنوانی بود که در دوره حکومت معاویه بر منطقه­ای در غرب ایالت جبال به مرکزیت دینور گفته می‌شد. این منطقه به عنوان مسیر ارتباطی بغداد به مشرق ایران از نظر ویژگی­های طبیعی و اقتصادی، زیست­گاهی مناسب برای حیات شهری، روستایی و عشایری طوایف کُرد در قلمرو شرقی خلافت اسلامی به شمار می‌رفت. هدف این مقاله تعیین موقعیت جغرافیایی ماه­ کوفه و بررسی اهمیت و جایگاه آن در خلافت اسلامی در سده­های سوم و چهارم هجری، به­ شیوه وصفی ـ تحلیلی است. یافته‌های­ پژوهش نشان می­دهد که محدوده جغرافیایی ماه­کوفه از جانب غرب به شهرزور و از جانب شرق به قصر لصوص منتهی می­شد و به ­عبارتی، قسمت غرب منطقه­ جبال را در بر می­گرفت. این گستردگی و موقعیت جغرافیایی راهبردی، موجب اهمیت یافتن منطقه ماه­کوفه در ابعاد نظامی، اقتصادی، مواصلاتی و حفظ قلمرو شرقی برای نظام خلافت اسلامی شده بود.

در این نوشتار نخست به صورت اجمالى موضوع گزینش در ادبیات دانش مدیریت مرور مى شود و با تبیین مفهوم و جایگاه آن با رویکرد اسلامى، پیش نیازهاى پرداختن به موضوع اصلى مقاله ارائه مى گردد. از آنجا که بخش قابل توجهى از نامه ها و گفتارهاى آن حضرت در نهج البلاغه در رابطه با معیارهاى گزینش است و در این مقاله نیز مجال پرداختن به همه آنها نیست، نگارنده قلمرو بحث را به بررسى معیارهاى گزینش در نامه 53 نهج البلاغه محدود کرده است. در این راستا، مجموعه معیارها در قالب دسته بندى از مقامهایى که در این نامه به معیارهاى گزینش افراد براى آنها اشاره شده است، پى گیرى مى شود.

جنگ­ها از عوامل مؤثر بر ایجاد یا تغییر مسیرهای تجاری­اند. در عهد شاه­عباس اول صفوی (حک. 996- 1038ﻫ)، جنگ با عثمانی، اوزبکان و پرتغالی­ها عاملی تأثیرگذار بر پراکندگی بازرگانان بود. این جنگ­ها باعث شد که مسیر تجاری شمال به جنوب ایران اهمیت بیشتری پیدا کند و بازرگانان نیز در شهرهایی اجتماع کنند که در این مسیر قرار داشت. در این پژوهش به روش مطالعه کتابخانه­ای و شیوه توصیفی تحلیلی، به­دنبال پاسخ به این پرسش­ایم که جنگ­های مرزی شاه­عباس صفوی چه تأثیراتی بر پراکندگی بازرگانان در ایران عصر صفویه داشته­است؟ یافته پژوهش نشان می­دهد که این جنگ­ها سبب شد تا مسیرهای تجاری تغییر کند و بیشترین تمرکز بر مسیر شمالی-جنوبی قلمرو صفویه باشد و بازرگانان متناسب با این تغییر مسیر، دچار پراکندگی منظمی در شهرهایی شوند که در کنار این مسیر قرار داشت.

پیامبر گرامی اسلام(ص) با تدبیری سنجیده و با محوریت فراگیری حفظ و آموزش قرآن کریم، گروهی زبده از قاریان و حافظان را تربیت کرد که جامعه قرآنی صدر اسلام را تشکیل می­دادند. آن حضرت با بهره­گیری از همین نیروهای قرآنی توانست با نشر آیات قرآن در میان مردم از طریق بیان که تنها ابزار ارتباطی آن روزگار بود، اندیشه توحیدی را در جامعه شرک­آلود جزیرة‌العرب گسترش دهد. سپس بر اساس این نظام فکری و در پرتو مجاهدت­های همان جامعه قرآنی در دوران جنگ و جهاد و پایه‌گذاری حکومت نبوی، امت واحده اسلامی را تحقق بخشید. این گروه از یاران به سبب جایگاه ویژه­ای که در جامعه اسلامی و نزد پیامبر(ص) کسب کردند در جهت ترویج رسالت آن حضرت به ایفای نقش پرداختند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، نقش حاملان قرآن از اصحاب رسول خدا(ص) در روند رویدادهای ایام رسالت و ترویج و تبلیغ آموزه‌های قرآنی در جزیرة العرب و بیرون از آن، بررسی شده ­است. یافته­های این پژوهش نشان می‌دهد که این حاملان قرآن، نیروی کارآمد عمل­کننده در اجرای برنامه‌های پیامبر اسلام(ص) و نشر معارف قرآنی در جامعه و میان مردم بودند.

یکی از کارکرد­های عالمان شیعی در جامعه، که از آموزه­های دینی الهام می­گرفت، رسیدگی به نیازهای مردمان بوده­است. از جمله این علما، که به ایجاد سازمانهای عام­المنفعه و رسیدگی به حوایج مسکینان، نیازمندان و یتیمان و التیام­بخشی آلام آنان اهتمام داشته شیخ بهایی (953-1030/1031) بوده است. در این مقاله، نویسندگان کوشیده­اند تا فارغ از شخصیت علمی، دینی و حکومتی شیخ، سلوك اجتماعی و سیره وی را در رفتار با مردمان و مواجهه با مشکلاتشان بررسی کنند. از جمله یافته‌های این پژوهش این است که شیخ بهایی اقدامات مؤثری در جهت بهسازی زندگی و تأمین رفاه و آسایش توده مردم و رفع مشکلات آنان به­کار بست و حضور او در دربار و همكاری­اش با شاهان صفوی نه تنها از دامنه تعامل او با مردم نكاست، بلكه موجب آن شد تا وی پناهگاه مردمان در برابر اجحافات پادشاه و كارگزاران باشد.

مالک اشتر نخعی (م39ق) یکی از شخصیت‌های اثرگذار در حوادث عصر خلافت اسلامی و به‌ویژه در وقایع دوران خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) است که مورخان به دلاوری، شجاعت، سخنوری و عظمت او تصریح کرده‌اند. مالک پس از گرویدن به اسلام، از همان آغاز از جمله مریدان و یاران حضرت علی(ع) بود که در حوادث منجر به خلافت آن حضرت، به صورت مؤثر نقش داشت و در جنگ‌های زمان ایشان، به‌ویژه در جنگ صفین، با برانگیختن کوفیان برای نبرد، آراستن سپاه و فرماندهی جنگ، همراه کردن قبیله خود، وارد کردن ضربه‌های سنگین بر سپاه شام، ایراد خطابه و رجزخوانی در دفاع از حضرت علی(ع) نقشی محوری ایفا کرد. اشعث بن قیس (م40 یا 41ق) نیز که از پایگاهی قبیله‌ای برخوردار بود در این کارزار، بنا به ضرورت، در ترکیب سپاه علی(ع) حضور یافت ولی نقشی بازدارنده ایفا کرد. این پژوهش با بررسی عملکرد این دو فرمانده نظامی در پیکار صفین نشان می‌دهد که مواضع اعتقادی و رفتار سیاسی فرماندهان نظامی امام علی(ع) در سرنوشت پیکار صفین مؤثر بوده است.