جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به امامت دوازده معصوم (علیهم السلام) در عقیده‌ی صوفی گنابادی، مسئله‌ای قطعی و یقینی است. آن‌ها امامت را زمام دین و نظام مسلمین و اصل اساس اسلام می‌دانند. اما آنچه در منظر این فرقه بیشترین نمود را دارد إغراق بیش از حدی است که در خصوص مقام قطب و شیخ فرقه می‌شود. آن‌ها با بیان مواردی همچون زبان لاهوتی فهم کردن، اشاره غیبی شدن، مأموریت الهی در تعیین جانشین داشتن، تخلف از فرمان قطب را استکبار از حق دانستن و مواردی از این قبیل، قطب فرقه را هم ردیف و هم شأن با امام معصوم قرار می‌دهند. به گونه‌ای که بدون وجود قطب یا شیخ فرقه، حجت الهی بر بندگان تمام نشده و هدایت واقعی محقق نمی‌شود. در حالی که این‌گونه تعابیر و عبارات، از شئونات وابسته به امام معصوم است و به کارگیری این تعابیر درباره‌ی أقطاب فرقه که افراد عادی و غیر معصوم هستند، نشانه انحراف از مبانی اعتقادی شیعه امامیه است. ارتباط با عالم غیب پدیده‌ای است که پذیرش آن جز با دلیل قطعی و یقینی پسندیده نمی‌باشد و صرف ادعای بدون مدرک نیز قابلیت پذیرش ندارد. مقاله مورد نظر با عنایت به مبانی کلامی شیعه امامیه به نقد و تحلیل دیدگاه صوفی گنابادی در این مسئله می‌پردازد. و روش به کار رفته در آن روش توصیفی-تحلیلی است.

عالم ذر یکی از مباحث معرفتی است که در علوم مختلف اسلامی از جمله کلام، فلسفه و تفسیر موردبحث و گفتگوي نظریه پردازان قرار گرفته است. در بین مفسران، علما و حکما در زمینه امکان یاامتناع عالم ذر، چیستی عهد الست و کیفیت وقوع و نیز زمان عالم ذر اختلاف نظر جدي مشاهده می-شود، که از عدم وجود تا تحقق آن براي همگان از روز اول خلقت انسان تا پایان دنیا صاحب نظر دارد.از منظر بعضی عالم ذر به دلایل عقلی و نقلی واقع شده و توان درك آن، با توجه به حقایق مربوطه ودقت هاي فلسفی در چگونگی عالم ذر امکان پذیر است. در مقابل برخی به رغم آیات و احادیث وتفسیرهاي فراوانی که در ذیل آیات مطرح شده است، معتقدند نمیتوان به حقیقت عالم ذر و چگونگیوقوع آن دست یافت و شناخت در این زمینه کافی نیست. در این جایگاه بعضی اساسا وقوع عالم ذر را ممتنع میدانند و دستهاي دیگر آن را حمل بر مجاز میکنند. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلیدر صدد استخراج دیدگاه چندي از قرآن پژوهان و مفسران فریقین با تاکید بر آراء تفسیري علامه معرفت و علامه جوادي و زمخشري و فخررازي در خصوص عالم ذر تنظیم شده تا از رهگذر اینبررسی نظرات ایشان پیرامون مساله عالم ذر مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

آزادی انسان در عرصه‌های مختلف زندگی، به ویژه در زمینه اندیشه ورزی یکی مسائل مهمی است که بین اسلام و لیبرالیسم به عنوان دو مکتب فکری، مورد بحث و گفت و گو می‌باشد. این دو مکتب فکری در زمینه ی آزاد اندیشی دارای یک سری مبانی فکری می‌باشند و هر یک متناسب با مبانی خود اصولی را طراحی نموده‌اند. بررسی تطبیقی مبانی و اصول آزاد اندیشی بین اسلام و لیبرالیسم و استخراج نقاط اشتراک و افتراق این دو مکتب در زمینه آزاد اندیشی، می‌تواند در تبیین و فهم اندیشه های این دو مکتب به پژوهشگران کمک کند و بیانگر نقاط ضعف و قوت این دو مکتب در زمینه آزاد اندیشی باشد. آنچه در این نوشتار دنبال می‌شود در مرحله اول تبیین مبانی و اصول آزاد اندیشی در دو مکتب اسلام و لیبرالیسم و در مرحله دوم استخراج نقاط اشتراک و افتراق مبانی و اصول مذکور می‌باشد. روش تحقیق در این رساله تحلیلی - تطبیقی می‌باشد. در فصل اول رساله به بیان کلیات و تعاریف پرداخته می‌شود و در فصل دوم مبانی و اصول آزاد اندیشی از منظر اسلام به طور مفصل به بحث گذاشته می‌شود و در فصل سوم مبانی و اصول آزاد اندیشی از منظر لیبرالیسم مورد بررسی و تبیین قرار می‌گیرد. در فصل چهارم رساله به بررسی تطبیقی مبانی و اصول آزاد اندیشی از منظر اسلام و لیبرالیسم پرداخته و نقاط اشتراک و افتراق آن استخراج می‌شود. توجه به قابلیتهای انسانی از قبیل قدرت اندیشه و تعقل، آزادی، احترام به اندیشه‌های دیگران، علم گرائی و کمال گرائی در اندیشه به عنوان مبانی و اصول مشترک بین اسلام و لیبرالیسم می‌باشند و از طرفی خدا محوری در اسلام و انسان محوری در لیبرالیسم به عنوان مهمترین وجه ممیزه مبانی فکری این دو مکتب می‌باشد. همچنین تفاوت در نوع نگاه به وحی و احتیاج بشر به وحی، میزان دست یابی به حقیقت، گستره دست یابی عقل و اندیشه بشری به نیازهای فکری بشر، تساوی اعتقادات و اندیشه‌های مختلف، میزان آزادی بشر در انتخاب اندیشه و عقیده از جمله نقاط افتراق بین اسلام و لیبرالیسم در زمینه آزاد اندیشی می‌باشد.

قرآن‌ کریم بهترین و کامل‌ترین کتابی است‌ که علاوه بر کاربردهای معنوی، علمی و... در راستای تـربیت افراد هم بـاید به کار گرفته شود. پس باید‌ در‌ این‌ کتاب‌ آسمانی تدبّر و دقّت‌ لازم‌ را به خصوص در مورد شخصیت‌های پندآموز به کـار گـرفت تـا با عمل به بیانات این‌ کتاب‌ آسمانی‌ سعادتمند شویم و از شقاوت دور بمانیم.یکی از شیوه‌های تربیتی قرآن کریم شیوه الگودهی که‌ همان‌ معرّفی‌ الگوهای‌ صحیح‌ و منفی‌ است می‌باشد، این پایان‌نامه ابتدا به بحث روش الگویی در تربیت دینی پرداخته و پس از اثبات اهمیت و ویژگی‌های این روش، اثبات نموده که این کتاب شریف به الگوهایی پرشمار اعم از مثبت و منفی پرداخته است و در کنار این بحث به انواع الگوهای قرآنی نیز اشاره نموده است.بنابراین، طبق آیات قـرآنی هـرگاه از چهره‌ها و الگوهای فضایل اخلاقی تبعیت شود انسان نسبت به امور اخروی به فلاح، رستگاری و عاقبت به خیری می‌رسد. و هرگاه از کسانی تبعیت شود که خداوند در قرآن کریم از آن‌ها به‌عنوان اسوه شقاوت یادکرده است آن فرد نسبت امور اخروی به فلاح و رستگاری نمی‌رسد‌ و بـا ذلّت و خواری، هلاکت دنیوی را به جان خریده و در آخرت نیز گرفتار عذاب می‌شود، لذا در این پژوهش عوامل و چهره‌های سعادت و شقاوت مـعرّفی شـدند تا افراد با دقّت در زندگی‌ آن‌ها‌ به اصلاح رفتار خود بپردازند.

تأثیرات مهارت‌های زندگی در بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی انسان، باعث اهمیت ویژه آن‌ها گردیده است و از طرفی ظرفیت بالای این مهارت‌ها در پاسخگویی به مشکلات نوظهور عصر تجدد و مدرنیته، منجر به اهمیت دوچندان این مهارت‌ها در سال های اخیر گشته است. پوشیده نیست که مهارت‌های زندگی درواقع ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی است که محصول مستقیم نوع جهان بینی و باورها و نوع نگاه انسان به زندگی می‌باشد. ازآنجایی‌که با تغییر نوع جهان بینی و نظام ارزشی، محتوای مهارت‌های زندگی نیز دست خوش تغییرات اساسی می‌گردد؛ پر واضح است که هر جامعه ای متناسب با نوع ارزش‌هایش و با عینک جهان‌بینی مختص خود به مسئله مهارت‌های زندگی بنگرد و مهارت‌های برآمده از نظام ارزش خود را برای بهبود کیفیت زندگی مردمان آن جامعه استخراج و به کار بندد. ازاین‌جهت نظام ارزشی اسلام نیز با تعریفی که از ارزش‌ها و معنای زندگی ارائه می دهد؛ می‌تواند و بلکه لازم است به تبیین مهارت‌های زندگی اسلامی همت گمارد تا از این معبر، راه را برای عملیاتی کردن باورها و ارزش های خویش در زندگی مسلمانان بگشاید؛ اما قدم اول برای چنین تبیینی، ایضاح آن دسته از مبانی اسلامی است که توان اثربخشی در مهارت‌های زندگی را دارا هستند، می‌باشد. چراکه داشتن مبانی، به‌منزله پی ریزی شالوده برای بنای مهارت‌های زندگی اسلامی می‌باشد. به دلیل همین اهمیت، در این نوشتار چهار مبنای «خداشناسی، هستی شناسی، انسان شناسی و فرجام شناسی» به‌عنوان مبانی استخراج و تدوین و تبیین مهارت‌های زندگی اسلامی موردتوجه قرارگرفته است. هر یک از این مبانی تحت فصلی مجزا موردتوجه قرارگرفته است و به نقش هریک از این مبانی در تبیین مهارت‌های زندگی اسلامی مبتنی بر نظام ارزشی اسلام پرداخته‌شده است.آنچه از کنکاش پیرامون مبانی چهارگانه مذکور حاصل گردید، ظرفیت محتوایی بسیار چشمگیر برای پایه ریزی مهارت های زندگی اسلامی همچون مهارت «خودآگاهی، تصمیم گیری، کنترل هیجان، حل مسئله، همدلی، کسب آرامش و معناداری زندگی» است که بدلیل غنای محتوی مبانی اسلامی، این مهارت ها از نظر محتوی و کارکرد تفاوت چشم گیری با نمونه های غربی خویش دارند که مبتنی بر مبانی ماتریالیستی و اومانیستی و سکولاریستی تدوین شده اند.

یکی از اختلافات شیعه امامیه با اهل‌تسنن در مسئله امامت، عصمت یا عدم عصمت ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است. در حقیقت، عصمت اولی الامر را شیعیان و مفسران اهل‌تسنن پذیرفته‌اند و تنها در مصادیق آن طبق آیه 59 سوره نساء اختلاف دارند. بنابراین، امامیه اولی الامر را منحصر در امامان معصوم و عترت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌داند و مشروعیت اطاعت از آنان به‌دلیل نصب و اطلاق این اطاعت، نیز به‌دلیل عصمت ایشان است. ولی اهل‌سنّت (فخر رازی و وهبه زحیلی) معتقدند مصداق اولی الامر اجماع اهل حلّ و عقدند، اهل‌سنت اطاعت از اولی الامر را واجب کردند ولی بدون شرط، یعنی اگر اهل حلّ و عقد در مسئله‌ای اجماع کنند، معصوم خواهند بود البته، دیدگاه فخر رازی نیز دارای اشکال‌های متعدد و نوعی تناقض است. او که همانند شيعه به عصمت اولی الامر معتقد است، بر دیدگاه شیعه مناقشه‌هایی دارد تا از رهگذر آن‌ها از نظریه خود دفاع کند؛ لیکن این مناقشه‌ها تام نیست و قابل نقد و رفع است.

از دیدگاه قرآن و روایات مثلث شخصیت انسان بر سه امر استوار است 1. وراثت 2. محیط خانواده و 3. محیط اجتماعی. از دیدگاه قرآن هر یک از امور فوق در سرنوشت انسان مؤثر می‌باشد ولی خداوند انسان را مسلوب الاختیار قرار نداده است و در آیات مختلف، تأثیر اراده انسان را در سرنوشت او بیان داشته است. از جمله آیات: «... إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُورا»، «وَ هَدَيْناهُ النَّجْدَيْنِ» و نیز روایات اهل‌بیت: به تأثیر انسان در سرنوشت خود تصریح دارد از جمله روایت: «... يَا عَلِيُّ الصَّدَقَةُ تَرُدُّ الْقَضَاءَ الَّذِي قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً يَا عَلِيُّ صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِيدُ فِي الْعُمُر ...» قرآن کریم اقوامی را نام می برد (مانند قوم سبأ) که با کارهای اختیاری خود سرنوشت خود را تغییر دادند همچنین در روایات اهل‌بیت: به عوامل تغییر سرنوشت انسان اشاره شده است. ازاین‌رو اگر آیات و روایاتی دلالت بر عدم تأثیر انسان در سرنوشت خود را دارد از آیات و روایات دیگر می‌توان تأویل و توجیه مناسبی برای آنان یافت. بنابراین مسئله سرنوشت انسان که در واقع همان سعادت و شقاوت ابدی است برای انسان امری ذاتی و حتمی نیست اما عوامل تغییر سرنوشت از دیدگاه قرآن و روایات اموری همچون دعا، صدقه، ظلم، اداء حقوق مالی، فسق و فجور و ... می‌باشد که در طی پایان نامه مورد توضیح و تدوین قرار گرفته است.

تربیت برای بشریت به عنوان مسئله‌ای با قدمت آفرینش انسان، همواره مورد توجه‌ بوده‌است. به گونه‌ای که می‌توان گفت هدف از بعثت انبیاء الهی، تربیت انسان‌ها در تمام ابعاد وجودی به خصوص بُعد تربیت اخلاقی و اجتماعی است که زیربنا و شالوده سایر ابعاد تربیتی است تا انسان بتواند در جامعه مظهر حسن رفتار، ادب، تعادل و تلاش حكيمانه باشد. دین مبین اسلام که جامع‌ترین شریعت و دارای کامل‌ترین برنامه برای هدایت انسان است، هدف غایی انسان را تربیت و شکوفایی استعداد‌هایش، برای تبدیل‌شدن او به انسان کامل با قابلیت رسیدن به قرب الهی برمی‌شمرد. انبیاء الهی (علیهم‌السلام) به دلیل برخورداری از گوهر عصمت، به ‌عنوان کامل‌ترین انسان‌ها، بهترین و موفق‌ترین الگوهای تربیتی در طول تاریخ بشر برای رسیدن به کمالات اصیل انسانی معرفی‌شده‌اند. تحقیق حاضر، به هدف تبیین روش‌های تربیت اخلاقی و اجتماعی انبیاء با تکیه بر فرزندان از منظر قرآن‌کریم به روش توصیفی و تحلیلی به شیوه کتابخانه‌ای نگاشته شده‌است. یافته‌های تحقیق، نشانگر آن است که اهمّ روش‌های اخلاقی اجتماعی برای تربیت فرزندان، به دو روش کلی ایجادی و اصلاحی تقسیم می‌شود. روش ایجادی بر مباحث مهمی همچون تربیت بر مبنای محبت و تکریم شخصیت، استوار است. تکریم شخصیت فرزند، در خود پنداره او تأثیر شگرفی دارد و موجب می‌شود به شأن و منزلت خویش پی ببرد و گوهر وجودی‌اش را حفظ کند وآن رابه بهای اندک نفروشد. کنترل معاشرت فرزندان و پرورش آگاهی و بصیرت اخلاقی در آن‌ها و هشدار بر پیامدهای رفتارهای ضدّاخلاقی و نقش الگو در تربیت فرزندان در سیره انبیاء کاملاً مشهود است. روش‌های اصلاحی تربیت اخلاقی اجتماعی در سیره انبیاء در رابطه با فرزندان بر مباحثی همچون امر به فضایل اخلاقی و نهی از رذایل با تکیه بر روش‌های اصلاح رذایل اخلاقی با توجه به اغماض و چشم پوشی یا تغافل در مراحل اولیه تربیت، موعظه به موقع و در آخرین مرحله، مؤاخذه و تنبیه بنا شده‌است. تغافل و تنبیه، ابزاری برای قوت بخشیدن به امر تعلیم و تربیت می‌باشند. زیرا، هدف از به کار‌بردن این روش‌ها، تثبیت رفتارهای صحیح و یا حذف رفتارهای غیرصحیح است. همچنین، مهم‌ترین وظیفه در تربیت فرزندان، آموزش معروف و منکر است که از آغاز، سره را از ناسره تشخیص دهند و بتوانند در جامعه خود، مثمر ثمر واقع شوند. بر همین اساس، روش امر به‌معروف و نهی از منکر، از مهم‌ترین روش‌های تربیتی انبیاء الهی؛ چه در تعامل با امت‌ها، چه در تعامل با فرزندان خویش است.

هدف از این پژوهش بیان چیستی توحید اجتماعی و بررسی نقش آن در تمدن‌سازی نوین اسلامی است. بدون تردید تعارضات و تضادهای رفتاری موحِّدان در ساحت اجتماعی از حیات با اندیشه‌های ذهنی و باورهای اعتقادی، رهایی از دوگانه‌های سنت ـ مدرنیته، تجدّد ـ تحجّر، تشتت و پراکندگی امت اسلام و جامعه اسلامی و نیز هجمه هماهنگ و هدف‌مند اندیشه‌های اومانیستی، سکولاریستی، دئیستی و ... از جانب تمدن غالب موجود یعنی تمدن غرب بر ذهن و روح مسلمانان، از جمله مسائلی است که ذهن بسیاری از نخبگان فکری را به خود مشغول کرده؛ هر کدام سعی نموده‌اند با ارائه طرحی نوین، گامی در مسیر حل این تعارضات و پاسخ‌گویی به این تهاجمات بردارند. از این رو به نظر می‌رسد یکی از اندیشه‌هایی که می‌تواند، به این‌گونه تعارضات پایان داده، موجبات تکامل معرفتی و تعالی معنوی موحِّدان و همبستگی آنان در عرصه اجتماعی از حیات را فراهم نماید شکل‌دهی و ایجاد تمدنی نوین، براساس آموزه‌های اسلامی و در گستره کشورهای مسلمان در پرتو اندیشه بنیادین «توحیداجتماعی» است. البته از آنجا که هم توحید اجتماعی به معنای مقصود و هم بررسی نقش آن در تمدن‌سازی نوین اسلامی، نظریه‌ای جدید می‌نماید، در این رساله تلاش نموده‌ایم با روشی تحلیلی و رویکردی انتقادی نخست با نقد مهم‌ترین فهم‌های ارائه شده از توحید اجتماعی، آن را ذیل توحید عبادی، به معنای یگانه‌پرستی در عرصه حیات و زیست اجتماعی فهم نموده، ضمن شمارش یگانه‌پرستی در ارتباطات اجتماعی و ایجاد نهادها و سازمان‌های اجتماعی به عنوان دو شاخصه اساسی، و بیان مراتب سه‌گانه: 1. زیست اجتماعی مطیعانه، 2. زیست اجتماعی مخلصانه، 3. زیست اجتماعی عارفانه، فهم گسترده‌تر و عمیق‌تری از توحید اجتماعی به دست داده؛ دلایل پنج‌گانه‌ای در اثبات آن ارائه نماییم. و در ادامه سعی شده با تأمل در گفتمان علمي نظريه‌پردازان تمدن، و در پرتو دو سویه تمدنی خود یعنی تمدن نبوی و تمدن مهدوی علیهما السلام، با جعل اصطلاحی جدید و تقسیم عناصر تمدن‌ساز، به عناصر ایجادی و عناصر وجودی، به دانش تمدنی خود غنای بیشتری بخشیده؛ در جهت تبیین نقش و میزان تأثیرگذاری توحید اجتماعی در ساخت و بنای تمدن نوین اسلامی، کارکردهای مختلف این جلوه از توحید را در ارتباط با هر کدام از عناصر تمدن‌ساز به صورت مجزا و مبسوط مورد بررسی قرار دهیم. و در نهایت، این مهم برای ما حاصل می‌شود، که توحید اجتماعی در قالب زیست اجتماعی مطیعانه و مُخلصانه، با نقش تحدیدی خود نسبت به اعمال و تعالی انگیزه‌های موحِّدان در عرصه اجتماعی از حیات، کارکردی وسیع و محوری در امر تمدن‌سازی داشته، به‌گونه‌ای که بدون باورداشت به آن، تمدنی با وصف اسلامیت امکان تحقق ندارد.

موضوع بحث این رساله، نقش تقدیر الهی و تلاش انسان در کسب روزی است، که درآن دیدگاههای مختلفی وجود دارد؛ منطق عده ای آن است که رازق فقط خداست، روزی ما را او خود تضمین نموده و از وعده ی خود هرگز تخلف نخواهد کرد. ما بنده ایم و باید به دنبال بندگی خود باشیم و گوهر قیمتی عمر عزیز را در راه کسب معرفت وانجام عبادت صرف کنیم واز اتلاف آن در راه کسب درآمد بپرهیزیم.در مقابل کسانی که به نقش تلاش و فعالیت انسان اعتقاد بیشتری دارند، معتقدند: خداوند گرچه خالق ورازق است، اما کار انسان را به انسان واگذار کرده وخود او را مسئول بدست آوردن روزی اش دانسته است. باید در راه کسب درآمد وتحصیل روزی، عقل حسابگر داشت از زور بازو کمک گرفت. اگر کسی باتلاش فکری و عملی به دنبال گذراندن زندگی باشد، به رفاه و آسایش می رسد وگرنه سرنوشتی جز فقر و فلاکت نخواهد داشت. در این منطق نقش اصلی به توان فکری و جسمی انسانها داده شده است و نقش مفاهیمی چون تقدیر الهی و توکل و... کم رنگ و کم اثر شده است. در پایان این بررسی که مشخص می شود آیا حق با یکی از این دو دیدگاه است، یا دیدگاه سومی در کار است و حق با آن است. درپایان به این نتیجه می رسیم که نه تقدیرالهی و نه تلاش انسان به تنهایی عامل کسب روزی نیست بلکه تقدیرالهی به همراه تلاش انسان برای کسب روزی لازم است. بدین معنا که تقدیرالهی بر این است که انسان باتلاش و کوشش خودش به روزی برسد.