جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه محمدمهدی آصفی از روحانیون شیعه و سیدقطب متفکر سنی مذهب از علمایی هستند که با داشتن نگاه حداکثری به دین و آموزه‌های اسلامی، دین را برای تمام حوزه‌های فردی، اجتماعی و سیاسی انسان کارگشا می‌دانند و معتقدند برای حل مشکلات بشریت باید به اسلام راستین روی آورد. مهم ترین مسئله برای بازگشت به اسلام راستین حاکمیت است که مسئله نوشتار حاضر می باشد. حاکمیت اسلام از منظر این دو عالم، بر دو پایه الوهیت خداوند و عبودیت بندگان قرار داشته و به معنای حکومت مبتنی بر قوانین اسلام و شریعت است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، دیدگاه‌های این دو عالم را در حوزه حاکمیت بیان می‌کند. یافته های تحقیق گویای آن است که دیدگاه های این دو عالم در حاکمیت الهی و تحقق آن، خطوط کلی حکومت، وحدت ولایت و حکومت متشابه و در مسائلی همچون ولایت، مشروعیت و شرایط حاکم نیز اختلافات اندکی وجود دارد.

در قرآن کریم هر واژه‌ای برای معنایی خاص وضع شده است؛ از این رو هیچ دو واژه‌ای مترادف تام نیست؛ بنابراین شناخت دقیق واژگان و کشف تفاوت معنایی آنها یک ضرورت تفسیری شمرده می‌شود. پژوهش حاضر در راستای فهم درست و معنای دقیق هر یک از واژگان مرتبط با مفهوم رنج در قرآن کریم تدوین شده است.این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی به تبیین مفهوم رنج وسختی از دیدگاه قرآن کریم پرداخته است؛ بدین گونه که با تحلیل معنای واژگان از طریق روابط معنایی همنشین‌هایشان سپس مشخص کردن حوزه معنایی و در نهایت مؤلفه معنایی آنها مشخص گردید،"عنت" در همنشینی با واژه های" رسول ، ودّ، خشی" رنجی است که ارتکاب گناه، علت آن، آسیب زننده به روح، ظرف مستقر آن دنیا و پیامد آن هلاکت و ضلالت است در حالیکه "نصب" در هم نشینی با وازه های "مسّ،عذاب،اصاب " آسیب زننده به جسم است که در دنیا و آخرت ممکن است گریبان انسان را بگیرد. کریم "کدح" عبارت است از رنجی با بار معنایی مثبت، مربوط به بعد جسمی و روحی انسان که ظرف مستقر آن دنیا و برزخ است؛ رنجی که انسان برای رسیدن به شأن حقیقی خود که مقصد آن خالق است متحمل می‌شود و "کبد" ناظر به شرایط خلقت انسان در دنیاست که شامل رنج های جسمی و روحی می‌گردد که در صورت داشتن ایمان و صبر موجب رشد و تعالی انسان گشته و در غیر آن صورت این رنج می‌تواند پیامد های منفی داشته باشد که منجر به هلاکت انسان می‌گردد.

در گستره دین‌پژوهی، تحریف کتابهای آسمانی مسئله‌ای است که از دیرباز ذهن و زبان دانشیان این عرصه را به خود واداشته است. دست‌نخوردگی و سلامت این کتابها در پذیرش و اعتبار آیینهای مربوط به آن سهم به­‌سزایی دارد. اگرچه از منظر قرآن و حدیث ادیان پیشین نسخ شده و پیروی از آن روا نیست، اما برای پیروان ادیان پیشین و نیز مسلمانانی که به نسخ آن باورمند نیستند یا نسبت به آن تردید دارند تحریف کتابهای آسمانی می‌تواند دلیلی استوار و تعیین‌کننده برای روا دانستن یا ندانستن پیروی از آن باشد. با کاوش در آیات قرآن کریم و روایات معصومان(ع) و سخنان مفسران فریقین به­‌روشنی برمی‌آید مجموعه‌ای که امروز به عنوان عهدین (کتاب مقدس= بایبل) می‌شناسیم فراوان دچار تحریف لفظی و معنوی شده است؛ نیز با استدلالهای عقلی برنهاده بر مبانی نقد سندی و محتوایی متن ـ هم­چون: بررسی اتصال سند، اعتبار نسخه‌ها، تک‌نسخه یا چندنسخه­ بودن، مقایسه نسخه‌ها و کاویدن همسانی یا ناهمسانی آن، داشتن یا نداشتن تعارض و تناقض در نسخه واحد، در بر داشتن نسبتهای ناروا و سخنان زننده به خداوند و پیامبران، نامعقول­‌بودن بسیاری از جمله‌های آن و...- به همین نتیجه می‌رسیم.

«قدم صدق» بشارتی از جانب خداوند است که ساختاری کاملاً متفاوت از سایر اخبار خوش الهی دارد و تنها در آیه 2 سوره یونس آمده است. مفسران دیدگاههای متعدد، متشابه و در برخی موارد متفاوت از یکدیگر درباره آن بیان کرده اند؛ آرائی همچون پاداش نیک، سابقه نیکو، مقام و منزلت، ولایت، شفاعت و ... . آنها هرگز به قول واحدی درباره این عبارت نرسیده اند، ضمن آنکه بیشتر آنها، میان معنای لغوی با تفسیری آن خلط نموده اند. حال سؤال اصلی این است که کدامیک از دیدگاهها، به مقصود خداوند نزدیک تر است؟ بر این اساس، نوشتار حاضر، با شیوه اسنادی، تاریخی و به کمک روش توصیفی تحلیلی، آراء مفسران را دسته بندی کرده است. پس از آن، ضمن تحلیل، نقد و ارزیابی دیدگاهها، آراء صحیح را با کمک مستندات در دو بخش جداگانه سیاقی و بخش روایی بررسی و تبیین کرده است و در پایان با بیان دلایل عقلی و نقلی، دیدگاه برگزیده را بیان کرده است. مهمترین ره آورد تحقیق حاضر آن است که از میان آراء مطرح شده، دو قول «ولایت» و «شفاعت» با سیاق آیات و روایات به طور کامل منطبق هستند. آن دو ملازم و همراه یکدیگر هستند و بدون یکدیگر معنا ندارند

تحول در پوشش زن مسلمان و زمینه‌های بروز و ظهور آن در قرن اخیر رخدادی شایسته تأمل است. از آنجاکه استناد مسلمانان به قرآن و تفاسیر بدست آمده از آیات مربوط به زن و پوشش او در اجتماع در این تحول نقش به‌سزایی ایفا کرده است، برآن شدیم تا در این رساله، تفاسیر کهن و جدید را ذیل آیات حجاب مورد مطالعه قرار دهیم. آیات مهم مربوط به حجاب عبارتند از: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی‌ جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ... وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِن ... (نور/31)؛ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ... (احزاب/ 59)؛ وَ قَرْنَ فی‌ بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی...‌ (احزاب/ 33)؛ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ... (احزاب/53). خطاب در برخی از این آیات همسران و دختران پیامبر  و در برخی دیگر زنان مومن یا هر دو است. مفسران از سده‌های دور تا کنون به استناد این آیات کوشیده‌اند تا تعریف صحیحی از حجاب تبیین کنند. در این پژوهش، مفسر تنها به نگارندگان تفسیر ترتیبی اطلاق نمی‌شود، بلکه قرآن‌پژوهان، اندیشمندان و نویسندگان کتب و تفاسیر موضوعی که در این زمینه به تفسیر آیات پرداخته‌اند، در زمره‌ی مفسران قرآن قرار گرفته‌اند. برخی مفسران کهن قرآن که در این رساله به تبیین آرای آن‌ها پرداخته خواهد شد، عبارتند از: طبری، طبرسی، فخر رازی و ... نظر به اینکه قصد این رساله نشان دادن تحول آرای مفسران جدید است، لذا تمرکز اصلی برروی آرای مفسران جهان اسلام در حدود یکصد و پنجاه سال اخیر خواهد بود. از مفسران و قرآن‌پژوهان جدیدی که آراء و نظراتشان مورد بررسی خواهد گرفت می‌توان به طباطبایی، جوادی آملی، مطهری، بهبودی، کدیور و ترکاشوند در ایران، محمد عبده، قاسم امین، نظیره زین الدین، محمد شحرور، نصرحامد ابوزید، سید قطب، موسی صدر در جهان عرب و آمنه ودود، رفعت حسن و اسماء بارلاس در آمریکا اشاره کرد. تأکید بر این نکته ضروری است که هدف از این رساله تعیین حکم فقهی برای حجاب و پوشش نیست، بلکه این رساله در نظر دارد تا ضمن نشان دادن سیر تطور آرای تفسیری ذیل آیات مرتبط با حجاب، به بررسی تحول آرای مفسران جدید بپردازد و چیستی و چگونگی و چرایی این تحول را نشان دهد. مفسران جدید تبیینی نو از حجاب و پوشش برای زنان عرضه کرده‌اند که مفسران دوره‌های قدیم خود را در چنین موضعی قرار نداده‌اند یا دست کم کمتر به آن پرداخته‌اند. با نگاهی پدیدارشناسانه، برخی زمینه‌های بروز این تحول را می‌توان در ظهور نهضت احیای دینی، تحصیل و اشتغال زنان مسلمان، واکنش و انتقاد غرب در مواجهه با حضور زن مسلمان با پوشش در اجتماع و مسائلی از قبیل الغای برده‌داری جستجو کرد. تحولاتی از این دست سبب شد تا تفاسیر عقل‌گرایانه‌ی مفسران جدید، سمت و سویی دیگر پیدا کند.

در تمدن نوین اسلامی، توجه به رشد و توسعه، جایگاه محوری دارد؛ زیرا نقش توسعه در تحول انسان و جامعه در ادوار گوناگون تاریخی مورد تأیید قرآن واقع شده و کارکردهای آن در ابعاد مختلف، سبب تحول ملتها گردیده است. از این رو، مبانی و شاخصه­‌های توسعه، دو مفهوم قابل مطالعه در قرآن کریم می­‌باشند که بررسی آنها در این عصر به دلیل توسعه­‌های روزافزون جوامع و کشف مرزبندیهای مکتب اسلام با آنها ضروری می­‌نماید. به همین منظور پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی به رشته تحریر درآمده است، بر مبانی خدا محوری، نفی ستمگری و ظلم پذیری، داشتن هدف و آینده‌نگری، آگاهی و دانش، و سعی و تلاش تأکید داشته و شاخصه­‌هایی چون ایجاد قدرت و عزتمندی، گسترش عدالت، فقرزدایی، ایجاد عمران و آبادانی، و اشتغال­‌زایی را تبیین کرده است.

توجه قرآن به جامعه، روابط، مسائل اجتماعی، دعوت به مطالعه جوامع، بیان سنت‌ها و تاریخ آن‌ها را می‌توان در آیات فراوانی با تعابیر مختلفی مشاهده کرد. اهمیت این موضوع بدان حدّ است که بیشتر آیات قرآن کریم، یا احکام اجتماعی را بیان می‌کنند، یا نتیجه آن‌ها پیوندی محکم با روابط اجتماعی انسان‌ها دارد. در همین راستا سور مکّی قرآن کریم، جامعه جاهلی عصر بعثت را در سه حوزه عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم می‌کند که این جامعه به دلیل دور بودن از پیامبران و غوطه‌ورشدن در خرافات و عقاید باطله، به پرستش بت‌ها و پرستش جنیان و عبادت اجرام آسمانی به دلیل اعتقاد به نقش داشتن آن‌ها در تغییر وضعیت زندگی شان، روی آورده بودکه در نتیجه، این طرز نگرش، انکار زنده شدن بعد از مرگ را با خود به همراه داشت. همچنین دور ماندن از کتاب و فرهنگ و ادیان الهی، جامعه مکه عصر بعثت را به باتلاق رذایل اخلاقی از قبیل «تعصب بیجا نسبت به زبان و عقیده، خشونت نسبت به زیردستان (کشتن فرزندان، عدم اکرام یتیم و بردگان)، تکبر در مقابل هم‌نوع، بخل و تفاخر» کشانیده بود. لذا این جامعه با فرورفتن در جهالت و پیروی از عقاید نادرست وگسترش اخلاق ناسالم در آن، برخی از ارزش‌های اجتماعی خویش را از دست داده و به «رباخواری، سحر وکهانت، کم‌فروشی وخون خواهی ناحق» روی آورده بود، اگرچه در کل «شعر و شاعری» را می‌توان به‌عنوان رشد یک جامعه درنظر گرفت اما به دلیل کاربرد آن در امور مذموم و فخرفروشی قبیلگی، این نگرش را در جامعه مکه نمی‌توان تأیید کرد. بعثت حضرت رسول اکرم (ص) با ارائه شریعتی نوینی که از شهر مکه آغاز یافت، توانست تغییرات گسترده‌ای را در حیات عقیدتی، حیات اخلاقی و حیات اجتماعی مردم آن جامعه پدید آورد که پیامبر اکرم (ص) طبق آیات قرآن در راستای رشد جامعه جاهلی و تحول آن به جامعه الهی، اقداماتی را در سه بخش ذیل به انجام رساند؛ که «تغییر بینش و نگرش نسبت به مبدأ و معاد» را با «بیان ناتوانی و عجز آلهه و اصنام، تفکر در آسمان‌ها و زمین و وجود مبدأ واحد» در بخش مبدأ، مطرح کرده و در حوزه معاد چون؛ «پاسخ‌گویی به شبهات با آیات علم و قدرت خدا؛ بیان براهین حکمت و عدل؛ و پدیده‌های مشابه معاد مانند رویش گیاهان و ..» را در دستور کار خویش قرارداد. در بُعد رعایت موازین اخلاقی چون «رعایت حقوق والدین، ادای امانات، دعوت به صبر و توکل، رعایت اعتدال و دستور به عدل و احسان» را مورد تأکید قرارداده و در سومین قسمت از اقدامات خویش که در حوزه احکام شرعی قرار می‌گیرد؛ «اقامه نماز، انفاق کردن، تغذیه حلال، داشتن خلوص و عدم ریا در عبادات و معرفی حرمت‌ها» را تأسیس کرد. همچنین پیامبر اکرم (ص) برای تأدیب قوم خود به آداب الهی، از روش‌ها و ابزارهای مختلف دعوت، همچون «روش الگویی، ایجاد زمینه برای تفکر و تعقل، ذکر دلیل برای امور، مقایسه، تمثیل، خطابه، نمایش و قصه‌گویی»، متناسب با روحیه افراد و شرایط مکان و زمان بهره می‌جستند که گاهی موعظه و نصحیت و گاهی نیز مجادله و مناظره و یا استفاده از تشویق و تنذیر از بهترین روش‌های هدایتی آن حضرت بوده است.

مقاله شفاعت اثر مستشرق آمریکایی خانم والری جف هافمن است که در دائره المعارف قرآن لایدن، یکی از دائره المعارف های برجسته و مورد رجوع جهانی پیرامون قرآن کریم منتشر شده است. از آنجا که نقد و ارزیابی اینگونه آثار زمینه آشنایی افکار عمومی با اسلام حقیقی را فراهم می سازد لذا پژوهش حاضر به منظور مشخص نمودن فضای فکری مستشرقان در خصوص آموزه های قرآنی برای پژوهشگران مسلمان به ارزیابی این مدخل پرداخته است. نوشتار پیش رو ضمن اشاره به محتوای مقاله، نظریات نادرست هافمن درباره شفاعت را با استفاده از مصادر معتبر اسلامی و استدلال های متقن در بوته نقد قرار می دهد. در این جستار مشاهده می شود نظریه های ذکر شده با تتبع اندک و سطحی از آیات قرآن و متأثر از مبانی فکری گروهی از اهل تسنن و برگرفته ازبرخی روایات در کتب ایشان بوده که مخالف دلالت های قرآنی و احادیث قطعی صادر شده در این زمینه است .

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.